19580

DÖNÜŞLÜLÜK ZAMİRİ VE KIRGIZ TÜRKÇESİNDEKİ KULLANIMI ÜZERİNE

Bu çalışmada, öncelikle, dil göstergeleri olan sözlerdeki gösteren gösterilen ilişkisi esas alınarak zamirlerin asıl sözler ve yardımcı sözler içindeki yeri üzerinde durulmuştur. Zamirlerin gösteren gösterilen ilişkisinin konuşana göre değişmesi ve süreklilik arz etmemesi bakımından asıl sözlerden ayrıldığı görülmüştür. Nesneleri konuşan, dinleyen, adı geçen ve bunların dâhil oldukları topluluklar şeklinde temsil etmek için kullanılan kişi ve dönüşlülük zamirleri hakkında bilgi verilmiştir. Kırgız Türkçesinde dönüşlülük zamiri olarak kullanılan öz sözünün iyelik ekli biçimleri kullanılmaktadır. Öz sözünün iyelik eki almış biçimleri Kutadgu Bilig, Atabetül Hakayık ve Gülistan Tercümesi gibi tarihî dönem metinlerinde özne olduğunda iyelik eki almış bir ad gibi de dönüşlülük zamiri olarak da algılanabildiği görülmüştür. Çalışmanın devamında Kırgız Türkçesiyle yazılmış roman ve hikâyelerden dönüşlülük zamiri örnekleri derlenmiş. Derlemeden yola çıkılarak yapılan değerlendirme sonucunda, Kırgız Türkçesinde dönüşlülük görevlendirildiğinde kişileri vurgulu temsil ifadesinin öne çıktığı belirlenmiştir. Ayrıca kurulan cümlede özne ile belirtili nesne, yer tümleci veya zarf tümlecinin aynı kişiler olması durumunda kişi zamirleri genellikle özne olarak, dönüşlülük zamirleri ise belirtili nesne, yer tümleci veya zarf tümleci olarak görevlendirilmiştir. Kırgız Türkçesinde tamlamalarında tamlanan unsura ilgili kişinin iyelik ekleri ulanmaktadır. Bu da Kırgız Türkçesinde dönüşlülük zamirlerinin kişileri temsil etme yeteneğinin derecesini göstermektedir

ON THE REFLEXIVE PRONOUNS AND ITS USAGE IN KYRGYZ TURKISH

In this work, the place of the pronouns within the main and auxiliary words has been emphasized by basing it on the relations between the signifier and signified of a language sign. Pronouns are different from the words the relations between the signifier and signified according to speaker, and lack of continuity. Some information are given regarding the personal nouns and reflexive nouns that are employed to symbolize the objects as the speaker, listener or aforementioned and as the group that they are involved in. In Kyrgyz Turkish, the word öz is employed as reflexive pronouns and a form of it having possessive suffix is employed as well. Some forms of the word öz having possessive suffix in some historical texts such as Kutadgu Bilig, Atabetü’l Hakayık ve Gülistan Tercümesi are seen as a reflexive pronoun like a noun having possessive suffix when they are subject. In the rest of this work, the samples of reflexive pronouns from some novels and short stories written in Kyrgyz have been collected. In Kyrgyz Turkish, when the reflexive pronoun is appointed as subject and predicate, it has been seen that the statement stressing the person, comes into prominence. Additionally, personal pronouns are appointed generally as subject as in the case that in a sentence the subject and determined direct object, indirect object or adverbial complement are the same person; as to the reflexive pronouns are employed as determined direct object, indirect object or adverbial complement in the same situation. In Kyrgyz Turkish, personal suffixes are added to determination in determinative groups where reflexive pronouns are the determiners. This shows the ability of the reflexive pronouns in the symbolizing degree of the persons

PDF

___

ABAKİROV Melis (2000). Kököykesti, Kırgızstan, Bişkek.
ABDULDAYEV E., İsayev D. (1969). Kırgız Tilinin Tüşündürmö Sözdügü, Mektep, Frunze.
AHANOV, Kaken (2008). Dil Biliminin Esasları, Akt. Murat Ceritoğlu, TDK, Ankara.
AKBABA, Dilek Ergönenç (2007). “Nogay Türkçesi”, Türk Lehçeleri Grameri, Akçağ, Ankara, s. 623-678.
AKERSON, Fatma Erkman (2008). Dile Genel Bir Bakış, Multilingual, İstanbul.
ARAT, Reşit Rahmeti (2006). Atabetü’l-Hakayık, TDK, Ankara.
ARAT, Reşit Rahmeti (2007). Kutadgu Bilig I Metin, TDK, Ankara.
AYTMATOV, Çıngız (1988). Kıyamat, Adabiyat, Frunze.
AYTMATOV, Çıngız (2009). Toolor Kulaganda, Turar, Bişkek.
BANGUOĞLU, Tahsin (1986). Türkçenin Grameri, TDK, Ankara.
BAYCİYEV, Mar (2006). Añgemeler Cana Povestter, Bişkek
BAZILHAN B. (2000). Kazak jéne Moñgol Tilderiniñ Salıstırmalı Tarihiy Grammatikası, Almatı.
BİLGEGİL, M. Kaya (1984). Türkçe Dil Bilgisi, Dergâh Yay., İstanbul.
CAPİYEV, Cılkıçı (2008). Kiotogo Ketken Col, Turar, Bişkek.
CERİTOĞLU, Murat (2013). Kırgız Türkçesinin Söz Dizimi, Kesit, İstanbul.
CRYSTAL, David (2008). A Dictionary of Linguistics and Phonetics, Blackwell Puplishing, Oxford.
ÇENGEL, Hülya Kasapoğlu (2005). Kırgız Türkçesi Grameri, TDK, Ankara.
DAVLETOV S., KUDAYBERGENOV S. (1980). Azırkı Kırgız Tili, Mektep, Frunze.
ECKMANN, Janos (2004). Nehcü’l- Ferâdîs I Metin, TDK, Ankara.
ERASLAN, Kemal (2012). Eski Uygur Türkçesi Grameri, TDK, Ankara.
ERCİLASUN, Ahmet Bican (2007). “Türkçede öl- Fiili Üzerine”, Makalaler, Akçağ, Ankara.
ERDEM, Mevlüt (2005). “Zamirler Anlamlı Kelimeler midir Yoksa Görevli Kelimeler mi?”, Türk Dili, Sayı 61, Mayıs 2005, s. 444-449.
ERGİN, Muharrem (1970). Orhun Abideleri, MEB, İstanbul.
ERGİN, Muharrem (1982). Türk Dil Bilgisi, Boğaziçi, İstanbul.
EROL, Hülya Arslan (2010). “Kilis Ağzında Dönüşlülük Zamiri”, Gaziantep Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, Cilt 9, Sayı 2, s. 345-356.
ERSOY, Habibe Yazıcı (2007a). “Başkurt Türkçesi”, Türk Lehçeleri Grameri, Akçağ, Ankara, s. 749-810.
ERSOY, Habibe Yazıcı (2007b). “Yeni Uygur Türkçesi”, Türk Lehçeleri Grameri, Akçağ, Ankara, s. 355-428.
GENCAN, Tahir Nejat (1966). Dilbilgisi, TDK, Ankara.
HATİPOĞLU, Vecihe (1972). Dil Bilgisi Terimleri Sözlüğü, TDK, Ankara.
JANPEYİSOV, Erbol (2002). Kazak Grammatikası, Astana.
KARA, Mehmet (2007). “Türkmen Türkçesi”, Türk Lehçeleri Grameri, Akçağ, Ankara, s. 231- 290.
KARAAĞAÇ, Günay (2013). Dil Bilimi Terimleri Sözlüğü, TDK, Ankara.
KARAMANLIOĞLU, Ali Fehmi (1989). Gülistan Tercümesi, TDK, Ankara.
KARTALLIOĞLU, Yavuz, Hüseyin Yıldırım (2007). “Azerbaycan Türkçesi”, Türk Lehçeleri Grameri, Akçağ, Ankara, s. 171-230.
KAYDAROV, É. T. (1998). Kazak Tili Entsiklopediya, Kazakstan Tamuv İns. Almatı.
KOCASAVAŞ, Yıldız (2004). Türkçede Şahıs Zamirleri, TDK, Ankara.
KORKMAZ, Zeynep (2007a). Türkiye Türkçesi Grameri, TDK, Ankara.
KORKMAZ, Zeynep (2007b). Gramer Terimleri Sözlüğü, TDK, Ankara.
KUDAYBERGENOV, S. red.(1980). Kırgız Adabiy Tilinin Grammatikası, İlim, Frunze.
MEDETOV, Cakıp (2009). Üyür, Biyiktik, Bişkek.
ORUZBAYEVA, B. red. (2009). Azırkı Kırgız Adabiy Tili, Bişkek.
ÖMÜRAKUNOV, Emil (1994). Cılandar Kanışası, Bişkek.
ÖNER, Mustafa (2007). Tatar Türkçesi, Türk Lehçeleri Grameri, Akçağ, Ankara, s. 679-748.
ÖZTEKTEN, Özkan (2007). “Dönüşlülük Zamiri Özne Olabilir mi?”, Belleten 2007 II, s.101-113.
ÖZTÜRK, Rıdvan (2007). “Özbek Türkçesi”, Türk Lehçeleri Grameri, Akçağ, Ankara, s. 291- 354.
PEKACAR, Çetin (2007). “Kumuk Türkçesi”, Türk Lehçeleri Grameri, Akçağ, Ankara, s. 939- 1008.
RAYEV, Sultan (2008). Hanışanın Köz Caşı, İz-Basma, Bişkek.
SAKTANOV Köçkön (1991). Markumdar Ünü, Adabiyat, Bişkek.
SHÖNİG, Claus (2013). “Modern Türk Dillerinin Eş Zamanlı Tasnifi ve Tarihsel Yönleri”, Çev. İsa Sarı, Dil Araştırmaları, Sayı 12, s. 221-257.
SÜLEYMANOV, E.D. (1998). Slovar’ po Yazıkoznaniya, Gılım, Almatı.
TEKİN, Talat (2006). Orhon Yazıtları, TDK, Ankara.
UYGUR, Ceyhun Vedat (2007). “Karakalpak Türkçesi”, Türk Lehçeleri Grameri, Akçağ, Ankara, s. 543-622.
UZUN, N. Engin (2004). Dil Bilgisinin Temel Kavramları, İstanbul.
VARDAR, Berke (yön.) (1998). Açıklamalı Dil Bilim Terimleri Sözlüğü, abc, İstanbul.
YUDAHİN, K.K. (1994). Kırgız Sözlüğü, Çev. Abdullah Taymas, TDK, Ankara.
YÜKSEL, Zühal (2007). “Kırım Tatar Türkçesi”, Türk Lehçeleri Grameri, Akçağ, Ankara, s. 811-882.