DİVAN ŞİİRİNDE BİR TELMİH UNSURU OLARAK “ASHÂB-I KEHF”

"Yedi Uyurlar" olarak da bilinen Ashâb-ı Kehf hikâyesi İslamiyet'in yanı sıra Hristiyanlık'ta ve pek çok kültürde çeşitli şekillerde anlatılagelmiş bir hikâye olmuştur. Bu hikâyenin Kur'ân-ı Kerim kıssalarından birisi olması onu, halk tarafından sevilen ve kutsallık atfedilen efsanevî/menkabevi bir hikâye hâline getirmiştir. Halk tarafından Allah'a yürekten inanışın ve yeniden doğuşun sembolü olarak düşünülen bu hikâye, divan şairleri tarafından da işlenen bir konu olmuştur. Divan şairleri pek çok kaynağa telmihler yaparlar. Telmih; "dinî, tarihî ve efsanevi kişi ve olaylara işaret etme sanatıdır". "Kur'ân-ı Kerim" ve "Efsanevi-Menkabevi Hikâyeler" divan edebiyatı şairlerinin beslenmiş olduğu ve telmihler yaptığı kaynaklardan sadece ikisidir. Divan şiirinde şairlerin telmih unsuru olarak kullandığı konulardan birisi de gerek Kur'ân-ı Kerim'de gerekse "EfsaneviMenkabevi Hikâyeler"de söz edilen Ashâb-ı Kehf hikâyesi olmuştur. Ashâb-ı Kehf hikâyesi divan şiirinde bir mesnevi konusu olarak ele alınabildiği gibi hikâyeyi bize anımsatmak amacıyla bu hikâyenin sadece bir yönüne telmihler de yapıldığı görülmüştür. Ashâb-ı Kehf hikâyesine yapılan telmihler; "Kehf" suresinde geçen Ashâb-ı Kehf hikâyesine ve "Kehf" suresine yapılan telmihler", "bir sığınak olarak "kehf" (mağara) kelimesine yapılan telmihler", "köpekleri "Kıtmir"e yapılan telmihler" ve "Ashâb-ı Kehf hikâyesinde geçen kişilerin isimlerine yapılan telmihler" olmak üzere dört grupta toplanabilir. Bu makalede dinî-tasavvufî halk hikâyeleri içinde olduğu kadar divan şiiri geleneğimizde de yeri olan Ashâb-ı Kehf hikâyesi ifade ettiğimiz telmihler yoluyla ele alınacak ve divan şiirimizde bu konuya telmih yapan şairler tespit edilerek divan şairlerinin bu hikâyenin hangi yönlerine göndermeler yaptıkları ortaya konulmaya çalışılacaktır

“ASHÂB-I KEHF” AS A REFERENCE ELEMENT IN DIVAN POETRY

Ashâb-ı Kehf which is also known as “Yedi Uyurlar” (Seven Sleepers) is a story which has been told in different religious cultures including Islam and Christianity. The story is among the fables in Quran, making it a liked, divine and mythical story. People think that it is a symbol of faith in God and rebirth. The story has also been covered by divan poets. Divan poets make use of reference to various entities. Reference in this context refers to the art of making references to religious, historical and mythical people and events. Of these sources Quran and mythical stories are dominant. Ashâb-ı Kehf is one of such mythical strories due to its unique characteristics mentioned above. The story is covered as a mesnevi topic as a whole and also, as a part in divan poetry. The related references to the Ashâb-ı Kehf stroy can be categorized under four headings: the references to the story and Kehf sura, those to the word Kehf itself which means “cave”, thse to the dog called Kıtmir in the story and those to the people in the story. The study analyses references made to the Ashâb-ı Kehf story and identifies which divan poet made such references. In addition, the devices used by the poets in making these references are also determined in the study

PDF

___

AKDOĞAN YaĢar. Ahmedî Dîvân, http://ekitap.kulturturizm.gov.tr/dosya/1-128334/h/ahmedidivaniyasarakdogan.pdf
AKKUġ Metin (1993). Nef‟î Divanı, Ankara: Akçağ Yay.
AKKUġ Muzaffer (2001). Seyyid Nigârî Divânı, Niğde: Niğde Üniversitesi Yay.
AKKUġ Muzaffer (2007). Kemal Ümmî Divânı (İnceleme-Metin-İndeks-Tıpkıbasım), Niğde.
ARI Ahmet (2011). Mevlevilikte Bir Hanedanlık Kurucusu Sakıp Dede ve Divanı, Ankara. http://ekitap.kulturturizm.gov.tr/dosya/1-287308/h/sakibdededivanigiris.pdf
http://ekitap.kulturturizm.gov.tr/dosya/1-287309/h/sakibdededivanimetin.pdf eriĢim tarihi: 08.11.2013
ARSLAN Mehmet ve AKSOYAK Ġ. Hakkı (1998). Gelibolulu Ali Riyazü‟s-Sâlihin, Sivas. http://ekitap.kulturturizm.gov.tr/dosya/1-219055/h/girisvemetin.pdf eriĢim tarihi: 09.11.2013
ARSLAN Mustafa (1998). Mehmed Mekkî Efendi Divanı İnceleme-Metin, Malatya: Ġnönü Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü YayımlanmamıĢ Yüksek Lisans tezi.
AYAN Hüseyin (2002). Nesîmî, Hayatı, Edebî Kişiliği, Eserleri ve Türkçe Divanının Tenkitli Metni, 1-2, Ankara: AKM Yay.
AYDEMĠR Abdullah (1979). Tefsîrde İsrâîliyyat (Hicrî 6. Asrın Başına Kadar), Ankara: Diyanet ĠĢleri BaĢkanlığı Yayınları.
BATUR Atilla (2002). Sürûrî Divanı Hayatı, Sanatı, Eserleri, Divanı‟nın Tenkitli Metni, Malatya: Ġnönü Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü YayımlanmamıĢ Doktora tezi.
ÇAVUġOĞLU Mehmed ve TANYERĠ M. Ali (1981). Hayretî Dîvan, Ġstanbul: Ġstanbul Üniversitesi Edebiyat Fak. Yay.
DEMĠR ġehmus (2003). Mitoloji Kur‟an Kıssaları ve Tarihi Gerçeklik, Ġstanbul: Beyan Yay. DĠLÇĠN Cem (1995). Örneklerle Türk Şiir Bilgisi, Ankara: TDK Yay.
DOĞAN Muhammet Nur (2004). Fuzuli Leylâ ve Mecnûn, Ankara: Yapı Kredi Yay.
Ebu Cafer Muhammed b. Cerir et-Taberi (1996). Taberi Tefsiri, (çev. Kemal Karakaya, Kerim Aytekin), Ġstanbul: Hisar Yayınevi, C. 5.
EROL Aydil (1992). Şarkılarla Şiirlerle Türkülerle ve Tarihî Örneklerle Adlarımız, Ankara: TKAE Yay.
Fuzûlî (1958). Türkçe Divan (hzl. Kenan Akyüz, Süheyl Beken, Sedit Yüksel, Müjgan Cunbur), Ankara: ĠĢ Bankası Yay., TTK Basımevi.
HORST Pieter W. van der. “Pious Long-Sleepers in Greek, Jewish, and Christian Antiquity”. http://orion.mscc.huji.ac.il/symposiums/13th/papers/Horst.pdf eriĢim tarihi 10.08.2012
ĠNCE Adnan (1994). Mirzâ-zâde Mehmed Sâlim Dîvânı (Tenkitli Basım), Ankara: Yükseköğretim Kurulu Matbaası.
ĠSEN Mustafa (1990). Usulî Divanı, Ankara: Akçağ Yay.
KAHRAMANOĞLU Kemal (1995). Sâmî Hayatı, Eserleri, Edebî Kişiliği ve Divanı‟nın Tenkitli Metni, Konya: Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Doktora tezi.
KARTAL Ahmet (2000). Şeyh Baba Yûsuf Sivrihisarî, Mevhûb-ı Mahbûb (İnceleme-Metinİndeks-Sözlük), EskiĢehir: Yunus Emre Kültür, Sanat ve Turizm Vakfı Yay.
KARTAL Ahmet (2003). Tuhfe-i Remzi, Ankara: Akçağ Yay.
Keçecizâde Ġzzet Molla. Dîvânı-ı İzzet, University of Toronto Library. https://archive.org/details/divanizzethazana00izzeuoft
Kuddûsî Ahmed, Dîvân-ı Kuddûsî, 06 Hk 4303. www.yazmalar.gov.tr.
Kur‟ân-ı Kerîm ve Yüce Meâli, (Tercüme Eden Süleyman AteĢ), Yeni Ufuklar NeĢriyat, Ġstanbul (Tarihsiz).
KURTOĞLU Orhan (2004). Lebîb Dîvânı (İnceleme-Tenkitli Metin Sözlük), Ankara: Hacettepe Üniversitesi Doktora tezi.
KUTUB Seyyid (1979). Fîzılâl-il Kur‟an (Kur‟an‟ın Gölgesinde), (çev. Ġ. Hakkı ġengüler, M. Emin Saraç, Bekir Karlığa), Ġstanbul: Hikmet Yay.
LEVEND Agah Sırrı (1984). Divan Edebiyatı (Kelimeler ve Remizler, Mazmunlar ve Mefhumlar), Ġstanbul: Enderun Kitabevi.
MENGĠ Mine (1995). Mesîhî Divanı, Ankara: AKM Yay.
MERMER Ahmet (1997). Karamanlı Aynî ve Dîvânı, Ankara: Akçağ Yay.
MERMER Kenan (2004). Mustafa Ma„nevî‟nin Hayatı ve Dîvânı, Ankara: Ankara Üniversitesi Yüksek Lisans tezi.
NESĠMÎ (1260). Dîvân-ı Nesimî, Ġstanbul.
ONAY Ahmet Talât (1993). Eski Türk Edebiyatında Mazmunlar ve İzahı, (hzl. Cemal Kurnaz), Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı Yay.
SARAÇ M. A. Yekta (1991). Emrî ve Divânı, Ġstanbul: Ġstanbul Üniversitesi Doktora tezi.
SARAÇ M. A. Yekta (2007). Klâsik Edebiyat Bilgisi Belâgat, Ġstanbul: 3F Yay.
SERT Özlem (2009). Umudun Tarihine Yolculuk Yedi Uyurlar Efsanesi, Ankara: Phoenix Yay.
Sırrî Ġbrahim Üsküdarî. Dîvân-ı Sırrî, 06 Mil Yz FB 308, www.yazmalar.gov.tr.
SĠNAN Betül (2004). Bâlî Çelebi ve Divanı (2b-35a) İnceleme-Metin, Ġstanbul: Boğaziçi Üniversitesi Sosyal Bilimler Ens. YayımlanmamıĢ Yüksek Lisans tezi.
SÜMER Faruk (1989). Eshabü‟l-Kehf (Yedi Uyurlar), Ġstanbul: Türk Dünyası AraĢtırmaları Vakfı.
TABERĠ (1991). Milletler ve Hükümdarlar Tarihi, (çev. Zâkir Kadirî Ugan- Ahmet Temir) 3. Baskı, C. III, Ġstanbul: MEB Yay
TAġ Hakan (2004). Vahyî Divanı ve İncelenmesi, Ġstanbul: Ġstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Doktora tezi. http://ekitap.kulturturizm.gov.tr/dosya/1-213664/h/metin.pdf eriĢim tarihi: 08.11.2013.
TEZCAN AKSU F. Belgin (1996). XVIII. Yüzyıl Divan Şairi Hazık Mehmet ve Divanı, Ankara: Hacettepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü YayımlanmamıĢ Yüksek Lisans tezi.
TÖKEL Dursun Ali (2000). Divan Şiirinde Mitolojik Unsurlar, Ankara: Akçağ Yay.
YAKAR Halil Ġbrahim (2002). Gelibolulu Sun‟î Dîvânı ve Tahlili, Ġstanbul: Ġstanbul Üniversitesi YayımlanmamıĢ Doktora tezi.
YAZIR Elmalılı Hamdi (1960). Hak Dini Kur‟an Dili Türkçe Tefsir, Ġstanbul: Nebioğlu Basımevi, C. 5, s. 3217-3297.
YEKBAġ Hakan (2013). Divan Şiirinde Ashâb-ı Kehf ve Râşih‟in Ashâb-ı Kehf Mesnevîsi, Ġstanbul: Kitabevi Yay.
http://ekitap.kulturturizm.gov.tr/dosya/1-213620/h/gelibolulu.pdf eriĢim tarihi: 10.11.2013
http://kuddusidivani.com/ eriĢim tarihi: 09.11.2013