TDK TÜRKÇE SÖZLÜK ÖRNEĞİNDE MADDE BAŞI OLARAK EDİLGEN FİİLLER

Türk Sözlükçülüğü denildiğinde doğal olarak akla ilk gelecek sözlük, Kaşgarlı Mahmud'un Dîvânü Lûgati't-Türk'üolacaktır. Bu eserden sonra çok sayıda sözlük yazılmıştır. Bu sözlüklere baktığımız zaman,Türklerin çeviri faaliyetlerine girmelerinin de etkisiyle ağırlıklı olarak iki dilli sözlükler üzerine yoğunlaşıldığını görmekteyiz. Batı modeli sözlükçülüğü çok iyi bilen Şemseddin Sami'nin K?mûs-ı Türkîisimli eseri Türk sözlükçülüğü için bir dönüm noktasıdır. Türk Dili Tetkik Cemiyeti'nin kurulmasıyla sözlük çalışmaları artmış,1945 yılında birinci baskı Türkçe Sözlük yayımlanmıştır. Türk Dil Kurumu'nun bünyesinde sözlük çalışmaları devam etmiş, Türkçe Sözlük'ün onuncu baskısı 2005 yılında, on birinci baskısı 2011 yılında yapılmıştır. Sözlükler kişi ya da kişilerin etkisini taşısa da bilimsel ve güvenilir olması için sözlükbilimi ilkelerine uymak zorundadır. Sözlük hazırlamada en önemli husus madde başı olan kelimelerin tespit edilmesidir. Bu çalışmanın konusu da TDK Türkçe Sözlük'te madde başı olan edilgen fiillerdir. Morfolojik olarak edilgenlik, fiilin morfolojisinin edilgenleştirici biçimbirimlerle değiştirilmesi olayıdır. Bilindiği gibi Türk dilinde edilgenlik fiilin morfolojik yapısının -l- ve -n- biçimbirimleri yardımıyla değiştirilmesi sonucu elde edilmektedir. Fiiler bakımından zengin bir dil sayılan Türkçenin bir diğer zenginliği de fiil çatısıdır ve Türkçede fiiller çatı potansiyeli taşır. Çalışmamıza konu olan edilgen fiiller hem bir gramer kategorisi hem de sözlük kategorisi olarak karşımıza çıkar.Türkçede edilgen yapı üzerine önemli çalışmalar yapılmasına rağmen bir sözlük birimi olarak edilgen fiiller üzerine bir çalışma yapılmamıştır. Çalışmamızdaonuncu ve on birinci baskı Türkçe Sözlük esas alınarak sözlük bilim ilkeleri ışığında madde başı olan edilgen fiillerin tasnifi, anlamlandırılması üzerinde durulacaktır

PASSIVE VERBS AS MAIN ENTRIES IN THE DICTIONARY BY TURKISH LANGUAGE INSTITUTE

When one speaks of Turkish lexicology, the first dictionary that occurs to our mind is Dîvânü Lûgati’t-Türk by Kaşgarlı Mahmud. A number of dictionaries were prepared following this work. When we scrutinize these dictionaries, we see that writers have focused on bilingual dictionaries since they were involved in translation studies. Kȃmûs-ı Türkî by Şemseddin Sami, who was a master of Western lexicology was a milestone in Turkish lexicology. After the foundation of Turkish Language Investigation Society, lexicology studies gained momentum. In 1945, the first edition of Turkish Dictionary was published. Lexicology studies continued within the body of Turkish Language Institute; the tenth edition was published in 2005, and the eleventh one was published in 2011. Though dictionaries bear the impacts of individuals, they have to comply with the basic tenets of lexicology in order to be reliable. The most significant problem in preparing a dictionary is to identify main entries. Thus, the topic of this paper is, “Passive verbs to become main entries in the Turkish Dictionary by Turkish Language Institute”. As regards morphology, the quality of being passive is the process of changing the morphology of the verb with morphological units that make words passive. In the Turkish Language, the passive is obtained by changing the morphological structure of the verb by the help of –l- and –nmorphological units. Turkish, regarded as a rich language in terms of verbs, also displays an affluence of voice-verbs and in the Turkish Language, verbs maintain a potential of voice. Passive verbs constituting the topic of this study, are confronted both as a grammatical and a lexicographic category. Despite the fact that significant studies on passive verbs have been realized in Turkish, upto now, no attempts have been made related to investigate passive verbs as a lexicographic unit. This study focuses on classifying and interpreting passive verbs as main entries in both tenth and eleventh edition of Turkish Dictionary since they are both a category of grammar and dictionary

PDF

___

AKSAN, Doğan, 2009, Anlambilim, Anlambilim Konuları ve Türkçenin Anlam Bilimi, Ankara.
AKSAN, Doğan, 1998, “Türklerde Sözlükçülük, Bugün Türkiye’de Sözlük”, Kebikeç(6), 115-118.
ATKİNS B. T. S. and Beth Levin, 1995, “Building on a Corpus: A Linguistic and Lexicographical Look at some Near-Synonyms”. International Journal of Lexicography8 (2): 85-114.
BOZ, Erdoğan, 2006, “Sözlük ve Sözlükçülük Sorunu”, Türkçenin Çağdaş Sorunlarıiçinde, İstanbul: Divan Yayınları, 9-46.
ERGİN, Muharrem, 1993, Türk Dilbilgisi, İstanbul, Bayrak Yay.
GÖKÇE, Aziz, 1998,Türkiye Türkçesinin Tarihî Sözlükleri. Ankara: Kebikeç Yayınları.
HALLİDAY, M.A.K-YALOP Colin, 2007, Lexicology:A Short Introduction, Continuum, London.
HANKS, Patrick, 2003, Lexicography. Computational Linguistics. Ed. Ruslan Mitrov. Oxford University Press.
JACKSON, Howard, 2002, Lexicography: An Introduction. USA: Routledge.
KOCAMAN, Ahmet, 1998, Dilbilim Sözlük Sözlükçük, Kebikeç, sayı 6, 111-113.
KARABULUT, Ferhat, 2011,Türk Dilinde ve Dünya Dillerinde Edilgen Yapı Tipolojisi: Dilbilimsel Bir İnceleme, Ankara, Grafiker yayınları, ss. 216.
KORKMAZ, Zeynep, 2010, Gramer Terimleri Sözlüğü, TDK Yay., Ankara.
MCENERY, Tony vd., 2006, Corpus-Based Language Studies An Advanced Resource Book.New York: Routledge.
ÖZKAN, Bülent, 2011, Yöntem ve Uygulama Açısından Türkiye Türkçesi Söz Varlığının Derlem Tabanlı Sözlüğü, Bilig, sayı 66, s. 149-178
SİNCLAİR, J. M, 1987, Lookin Up (An Account of Cobuild Project), Collins Elt.
TOPALOĞLU, Ahmet, 2010, Türkçe‟de Genel ve Özel Sözlükler ile Sözlük Yazımı, Sözlük Yazımı ve Araştırmaları Uluslar Arası Sempozyumu, İstanbul, 25-29.
TOPALOĞLU, Ahmet, 1989, Dilbilgisi Terimler Sözlüğü, Ötüken Yay., İstanbul.
Türkçe Sözlük, 2005, Ankara: TDK, 2244 s.(10. Baskı).
Türkçe Sözlük, 2011, Ankara: TDK, 2523 s. (11. Baskı).
USTA, Halil İbrahim, 2006,Türkçe Sözlük Hazırlamada Yöntem Sorunları, Ankara Üniversitesi Dil ve Tarih-Coğrafya Fakültesi Dergisi 46- 1, 223-242
UZUN, Nadir Engin, 2003, “Modern Dilbilim Bulguları Işığında Türkçe Sözlüğe Bir Bakış”, Dil ve Edebiyat Araştırmaları Sempozyumu, Mustafa Canpolat Armağanı. İstanbul, 281-293.
YAVUZARSLAN, Paşa., 2005, “Türk Sözlükçülük Geleneği Açısından Osmanlı Dönemi Sözlükleri ve Şemseddin Sâmî’nin Kâmûs-ı Türkî’si”, Ankara Üniversitesi Dil ve Tarih- Coğrafya Fakültesi Dergisi44(2), 185-202.
РОЗЕНТАЛЬ, Д. Э., 1995, “Лексикография”. Современный Русский Языкiçinde. Москва. 161- 173 (http://teneta.rinet.ru/rus/le/lexica_op_ leksikografia.htm)