Bir Kelimenin İzinde: Klasik Türk Şiirinde “Levend” Üzerine Bazı Düşünceler

Klasik Türk edebiyatı şairleri, kelimelerin çokdeğişik anlamlarından yararlanan, değişik bir benzetmedünyası oluşturan sanatçılardır. Onların kullandıklarıkelimelerden biri olan “levend”, Türkçe, Farsça, Farsça- Türkçe, Osmanlıca/Farsça-İngilizce ve tarih terimlerisözlüklerinde farklı anlamları barındırmaktadır. OsmanlıDevleti’nin önemli askerî gruplarından olan levendlerin,belli bir dönemden sonra toplumda olumsuz, uygunolmayan işler de yaptıkları bilinmektedir. Bu çalışmada“levend” kelimesinin anlamlarından hangilerinin şiirlerdekullanıldığı, levendlerle ilgili unsurlar, onlarla ilgiliolumsuzluklar ve bu grup etrafında oluşturulanbenzetme dünyası seçilen örneklerle gösterilmeyeçalışılmıştır.

After A Word: Some Thoughts On “Levend” In The Classical Turkish Poety

Poets of Classical Turkish literature are artistswho make use of various meanings of words and create aunique world of metaphors. One of the words they use,“levend” has different meanings in Turkish, Persian,Persian-Turkish, Ottoman/Persian-English dictionariesand dictionaries of historical terms. It is known thatlevends, one of the important military groups of theOttoman Empire, were also involved in some sociallyinappropriate behavior after a certain period. Thepurpose of this study is to demonstrate the meanings of“levend” as used in poets, elements related to levends,negative aspects of them and the world of metaphorscreated around this group with selected examples.

PDF

___

Âhî (1476-1517), Dîvân, Haz. Mustafa S. Kaçalin, http://ekitap.kulturizm.gov.tr (07.06.2010).
Ahmet Vefik Paşa, Lehce-i Osmânî, Haz. Recep Toparlı, TDK Yay., Ankara, 2000.
AKPINAR, Şerife, Âgâh Dîvânı ve İncelenmesi, Selçuk Üniversitesi,
98 İlhan Ayverdi, Misalli Büyük Türkçe Sözlük, Kubbealtı Yay., istanbul, 2010, s. 742.
99 Sir James W. Redhouse, Turkish and English Lexicon, Çağrı Yay., İstanbul, 2001, s. 1645.
100 F. Steingass, Persian-English Dictionary, London, 1930, s. 1133.
101 Mehmet Zeki Pakalın, a.g.e., s. 358.
102 Midhat Sertoğlu, a.g.e., s. 199. Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yayımlanmamış Doktora Tezi, Konya, 2006.
Ali Ekber Dihhudâ, Lugatnâme, Dânişgâh-ı Tahran, C. 23, 2. kısım, Tahran, 1343.
ALTUN, Kudret, Gelibolulu Mustafa Âli ve Divânı (Vâridâtü‟l- Enîka), Özlem Kitabevi, Niğde, 1999.
AYLAR, Selçuk, “Divan Şiiri‟nde Sosyal Hayatın İzlerine Dair Birkaç Örnek”, Osmanlı Divan Şiiri Üzerine Metinler, Haz. Mehmet Kalpaklı, YKY, İstanbul, 1999, s. 459-464.
AYVERDİ, İlhan, Misalli Büyük Türkçe Sözlük, Kubbealtı Yay., İstanbul, 2010.
Bâbür Dîvânı, Haz. Bilâl Yücel, AKM Yay., Ankara, 1995.
Bâkî Dîvânı, Haz. Sabahattin Küçük, TDK Yay., Ankara, 1994.
Behiştî Dîvânı, Haz. Yaşar Aydemir, MEB Yay., Ankara, 2000.
BOSTAN, İdris, Osmanlı Bahriye Teşkilâtı: XVII. Yüzyılda Tersâne-i Âmire, TTK Yay., Ankara, 1992.
Büyük Larousse Sözlük ve Ansiklopedisi, “Dövme”, Milliyet, C.7, İstanbul, 1986, s. 3365-3367.
CEZAR, Mustafa, “Kara Levendleri”, VI. Türk Tarih Kongresi, Ankara 20-26 Ekim 1961, TTK Yay., Ankara, 1967, s. 474- 485.
CEZAR, Mustafa, Osmanlı Tarihinde Levendler, İstanbul Güzel Sanatlar Akademisi Yay., İstanbul, 1965.
DANIŞAN, Tuğba, Hâtif Ali Efendi Hayatı, Edebî Kişiliği, Dîvânının Tenkitli Metni (1b-132a) ve Nesre Çevirisi, Marmara Üniversitesi, Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü, Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, İstanbul, 2009.
DEMİREL, ġener, Tâhirü‟l-Mevlevî (Olgun)‟den Metin Şerhi Örnekleri, Araştırma Yay., Ankara, 2005.
DEVELLİOĞLU, Ferit, Osmanlıca-Türkçe Ansiklopedik Lûgat, Haz. Aydın Sami Güneyçal, Ankara, 1995.
DOĞAN, Muhammet Nur, Şeyhülislam Es„ad ve Dîvânı, MEB Yay., İstanbul, 1997.
ERDEM, Sadık, Neyyir ve Dîvân‟ı, Fakülte Kitabevi, Isparta, 2002. Gelibolulu Âlî, Riyâzü‟s-Sâlikîn, Haz. Mehmet Arslan-İ. Hakkı Aksoyak, Dilek Matbaacılık, Sivas, 1998.
Hasan Amîd, Ferheng-i Amîd, C.2, Tahran, 1363.
Hasan Enverî, Ferheng-i Fuşurde-i Suhan, C.II, Tahran, 1382.
Haşmet Külliyâtı, Haz. Mehmet Arslan-İ. Hakkı Aksoyak, Dilek Matbaacılık, Sivas, 1994.
Hayretî, Dîvan, Haz. Mehmed Çavuşoğlu-M. Ali Tanyeri, Edebiyat Fak. Yay., İstanbul, 1981.
İbrahim Cûdî Efendi, Lügat-ı Cûdî, Haz. İsmail Parlatır-Belgin Tezcan Aksu-Nicolai Tufar, TDK Yay., Ankara, 2006.
İLGÜREL, Mücteba, “Levent”, DİA, C. 27, Ankara, 2003, s. 149- 151.
KADIOĞLU, İdris, Diyarbakırlı Lebîb Hayatı, Edebî Kişiliği, Eserleri ve Dîvanı, Dicle Üniversitesi Ziya Gökalp Eğitim Fak. Yay., Malatya, 2005.
KANAR, Mehmet, Kanar-Farsça-Türkçe Sözlük, Deniz Kitabevi, İstanbul, 2000.
KARAGÖZ, Mehmet, “XVIII. Yüzyılın BaĢlarında Malatya ve Çevresinde Eşkıyalık Hareketleri”, OTAM, S. 5, Ankara, 1994, s. 193-207.
KARAVELİOĞLU, Murat Ali, On Altıncı Yüzyıl Şairlerinden Prizrenli Şem„î‟nin Divanı‟nın Edisyon Kritiği ve İncelenmesi, http://ekitap.kulturizm.gov.tr (07.06.2010).
KOÇU, Reşat Ekrem, Türk Giyim Kuşam ve Süslenme Sözlüğü, Sümerbank Kültür Yay., Ankara, 1969.
KURNAZ, Cemâl, Hayâlî Bey Divânı‟nın Tahlîli, MEB Yay., İstanbul, 1996.
KURNAZ, Cemâl, “Âh”, Türküden Gazele-Halk ve Divan Şiirinin Müşterekleri Üzerine Bir Deneme, Akçağ Yay., Ankara, 1997, s. 423-432.
KURU, Selim S., “Biçimin Kıskacında Bir „Tarih-i Nev-icad‟: Enderunlu Fazıl Bey ve Defter-i Aşk Adlı Mesnevisi”, Şinasi Tekin‟in Anısına “Uygurlardan Osmanlıya”, Simurg Yay., İstanbul, 2005, s. 476-506.
KUT, Günay, “Divan Edebiyatında Bezm, Âlât-ı Bezm ve Âdâb-ı Sohbet”, Osmanlı, Yeni Türkiye Yay., C. 9, Ankara, 1999, s. 616-629.
Mesîhî Dîvânı, Haz. Mine Mengi, AKM Yay., Ankara, 1995.
Muvakkit-zâde Pertev Dîvânı, Haz. Ekrem BektaĢ, Malatya, 2007.
Mütercim Âsım Efendi, Burhân-ı Kâtı„, Tekmile-i Cild-i Sâni, Matbaa-i Âmire, 1287.
Nailî Divanı, Haz. Haluk İpekten, Akçağ Yay., Ankara, 1990.
Nedîm Divanı, Haz. Muhsin Macit, Akçağ Yay., Ankara, 1997.
Nev„î, Divan, Haz. Mertol Tulum-M.Ali Tanyeri, Edebiyat Fak. Yay., İstanbul, 1977.
OLGUN, İbrahim-Drahşan Cemşit, Farsça-Türkçe Sözlük, Elhan Kitabevi, Ankara, 1984.
ONAY, Ahmet Talât, Eski Türk Edebiyatında Mazmunlar, Haz. Cemâl Kurnaz, TDV Yay., Ankara, 1992.
ÖZBEK, Ahmet, Câzim Dîvânı (Edisyon Kritik-İnceleme), Erciyes Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Kayseri, 2000.
ÖZKAN, Ömer, Divan Şiirinin Penceresinden Osmanlı Toplum Hayatı, Kitabevi Yay., İstanbul, 2007.
ÖZYILDIRIM, Ali Emre, Keçeci-zâde İzzet Molla and Mihnet- keşân, Harvard University, C. 2, 2007.
PAKALIN, Mehmet Zeki, Osmanlı Tarih Deyimleri ve Terimleri Sözlüğü, MEB Yay., C.II, İstanbul, 1983.
PARMAKSIZOĞLU, İ., “Levend”, Türk Ansiklopedisi, MEB Yay., C.23, Ankara, 1976, s. 13-15.
Ravzî Divanı, Haz. Yaşar Aydemir, Birleşik Kitabevi, Ankara, 2007.
REDHOUSE, Sir James W., Turkish and English Lexicon, Çağrı Yay., İstanbul, 2001.
Revânî Dîvânı, Haz. Ziya Avşar, http://ekitap.kulturizm.gov.tr (07.06.2010).
Sâlim Efendi, Tezkiretü‟ş-Şu‟arâ, Haz. Adnan Ġnce, AKM Yay., Ankara, 2005.
SERTOĞLU, Midhat, Osmanlı Tarih Lûgatı, Enderun Kitabevi, İstanbul, 1986.
SOLMAZ, Süleyman, Ahdî ve Gülşen-i Şu‟arâsı (İnceleme-Metin), AKM Yay., Ankara, 2005.
STEINGASS, F., Persian-English Dictionary, London, 1930.
Süheylî, Dîvân, Haz. M. Esat Harmancı, Akçağ Yay., Ankara, 2007.
Şefkat, Tezkire-i Şu‟arâ-yı Şefkat-i Bagdâdî, Haz. Filiz Kılıç, http://ekitapkulturizm.gov.tr (09.06.2010).
Şemseddin Sâmi, Kâmûs-ı Türkî, Enderun Kitabevi, İstanbul, 1989. ŞENTÜRK, Ahmet Atillâ, Klâsik Osmanlı Edebiyatı Tiplerinden Rakîb‟e Dair, Enderun Kitabevi, İstanbul, 1995.
Şeyhülislâm Yahyâ Divanı, Haz. Hasan Kavruk, MEB Yay., Ankara, 2001.
ŞÜKÛN, Ziya, Farsça-Türkçe Lûgat, MEB Yay., C.III, İstanbul, 1996.
TAŞ, Hakan, Vahyî Divanı ve İncelenmesi, İstanbul Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yayımlanmamış Doktora Tezi, İstanbul, 2004.
Türkçe Sözlük, TDK Yay., 2 C., Ankara, 1998.
UZUNÇARŞILI İsmail Hakkı, “Levend”, İA, MEB Yay., C.7, İstanbul, 1970, s. 46-48.
UZUNÇARŞILI ,Ġsmail Hakkı, Osmanlı Devletinin Merkez ve Bahriye Teşkilâtı, TTK Yay., Ankara, 1988.
ÜZGÖR, Tahir, Fehîm-i Kadîm-Hayatı, Sanatı, Dîvân‟ı ve Metnin Bugünkü Türkçesi, AKM Yay., Ankara, 1991.
YAZAR, İlyas, Kânî Dîvânı (İnceleme-Metin), Ege Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yayımlanmamış Doktora Tezi, İzmir, 2006.
Yeni Tarama Sözlüğü, Düzenleyen: Cem Dilçin, TDK Yay., Ankara, 1983.
YENİTERZİ, Emine, Behiştî‟nin Heşt Behişt Mesnevîsi, Kitabevi Yay., İstanbul, 2001.
YILDIRIM, Nimet, Fars Mitolojisi Sözlüğü, Kabalcı Yayınevi, İstanbul, 2008.
ZÜLFE, Ömer, Nâşid (1749-1791), Dîvân, Marmara Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü, Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Ġstanbul, 1998.