Tanzimat’tan Cumhuriyet’e değişen moda anlayışının Edebiyata yansımaları (1860–1923)

Osmanlı İmparatorluğu’nun Batılılaşma çabasının resmî başlangıcı olan Tanzimat Fermanı’nın ilânıyla ülke sathında topyekûn bir değişim dönemi başlar. Böylece, sosyal, siyasal ve kültürel alanlarda yeni birtakım uygulamalar meydana gelir. Bunların başında ise toplumun çok daha hızlı ve kolay bir biçimde ayak uydurduğu şekille ilgili değişimler gelmektedir. Özellikle kadın ve erkeklerin giyim kuşamında Avrupaî bir tarzın ortaya çıkması çok uzun sürmez. Sokaktaki görünümlerin değişmeye başlaması edebî metinlerde de hemen yer bulur. Bu değişim öncelikle alafranga ve alaturka terimlerini doğurur. Bu sebeple, Tanzimat Edebiyatı’nın başlangıcından itibaren yazılmış roman, öykü ve sohbet türlerindeki eserlerde alafranga insan tasvirlerine çok sık rastlanır. Bu çalışmada 1860’dan 1923’e kadar geçen dönemdeki kılık-kıyafet değişimi çeşitli edebî metin örnekleri aracılığıyla ele alınarak sosyal hayattaki değişimin edebiyata yansımaları ortaya konulacak ve edebiyatın sosyal tarih araştırmalarına nasıl yardımcı olabileceği sorusunun cevabı aranacaktır.

The changing fashion trends in the Turkish literature from the tanzimat to the republic (1860-1923)

The aim of this study is to reveal the reflections in the Turkish literature of the changing fashion trends in the Ottoman empire, especially in Istanbul, from the Tanzimat to Republic. The literature shows the life. In that case, it has been focused on the novels, stories and memories. Particularly, it has been used literary works published in the later 19th and early 20th century. Appearance of women and men changed fastly in the Ottoman empire towards the end of the 19th century. After 1860s Ottoman- Turkish women begun to make-up and use cosmetics and wear dress of European style. Also men wore jacket, trousers and fez. They had different moustaches. In this study, it will be showed that how the literature reflects the real life and helps to the researches of the social history. In addition to this, it has been attempted to unearth the reflections of the social changes to the literary works. In this present study, it will be examined the literary works published between 1860 and 1923.

___

  • Abdurrahman Şeref, “Kanun-ı Veraset-i Saltanat II”, Sabah gazetesi, 19 Ağustos 1334/ 1918.
  • Abdülaziz Bey, Osmanlı Âdet, Merasim ve Tabirleri, c. I, İstanbul 1995.
  • ADIVAR Halide Edip, Seviyye Talip, İstanbul 1987.
  • ADIVAR Halide Edip, Son Eseri, İstanbul 2008.
  • ADIVAR Halide Edip, Mev’ut Hüküm, İstanbul 1968.
  • ADIVAR Halide Edip, Yeni Turan, İstanbul 1973.
  • Ahmet Mithat Efendi, Müşahedât, Ankara 1997.
  • Ahmet Rasim, Gülüp Ağladıklarım, Ankara 1978.
  • Ahmet Rasim, Eşkâl-i Zaman, İstanbul 1992.
  • ALUS Sermet Muhtar, “Eski Defterdekiler”, Akşam, 5 Mart 1932.
  • ALUS Sermet Muhtar, Pembe Maşlahlı Hanım, İstanbul 1933.
  • ALUS Sermet Muhtar, “Rüküş Hanımlar”, Akşam, 29-30 Kânûnusani 1934.
  • ALUS Sermet Muhtar, Harp Zengininin Gelini, İstanbul 1934.
  • ALUS Sermet Muhtar, “Nanemolla”, Akşam, 13 Mart 1938.
  • ALUS Sermet Muhtar, “Dünden Bugünden: Kadın Kıyafetleri”, Amcabey, 1943.
  • ALUS Sermet Muhtar, “Dünden Bugünden: Ayakkabılar”, Amcabey, 2 İlkteşrin 1943, S. 44.
  • ALUS Sermet Muhtar, Eski Çapkın Anlatıyor, İstanbul 1945.
  • ALUS Sermet Muhtar, “Erkekte Saç”, Akşam, 10 Şubat 1946.
  • ALUS Sermet Muhtar, “Eski İstanbulun Meşhur Kadın Terzileri”, Akşam, 17 Eylül 1947.
  • ALUS Sermet Muhtar, “Eski İstanbul’un Meşhur Erkek Terzileri”, Akşam, 24 Eylül 1947.
  • ALUS Sermet Muhtar, “II. Abdülhamit Devrinde Erkek Kıyafetleri”, Resimli Tarih Mecmuası, Aralık 1950.
  • ALUS Sermet Muhtar, “İkinci Abdülhamit Devrinde Kadın Kıyafetleri”, Resimli Tarih Mecmuası, Ocak 1951.
  • ALUS Sermet Muhtar, Masal Olanlar, İstanbul 1997.
  • ALUS Sermet Muhtar, “ Molla Beyin Baldızı”, Aydede, 16 Mart 1949.
  • ALUS Sermet Muhtar, “Boyalı Saç”, Akşam, 13 Şubat 1946.
  • ALUS Sermet Muhtar, “Lavantalar”, Akşam, 21 Aralık 1949. Bekir Fahri, Jönler, İstanbul 1985.
  • DAĞDELEN İrfan, Fotoğraflar ile Şehbal Dergisi Katalog ve Dizinler, İstanbul 2006.
  • GÜRPINAR Hüseyin Rahmi, Şık, İstanbul 1968.
  • GÜRPINAR Hüseyin Rahmi, Şıpsevdi, İstanbul 1999.
  • Hüseyin Kâzım Kadri, Türk Lugati, c. I, tarih ve yer yok.
  • HAS ER Melin, Tanzimat Devri Türk Romanında Kadın Kahramanlar, Ankara 2000.
  • HAYTA Necdet, Tasvir-i Efkâr Gazetesi (1278/1862- 1286/1869), Ankara 2002.
  • http://www.medyasozluk.com KARAL Enver Ziya, Osmanlı Tarihi, c. V, Ankara 1988.
  • KARAY Refik Halid, İstanbul’un Bir Yüzü, İstanbul tarih yok.
  • KAVCAR Cahit, Batılılaşma Açısından Servet-i Fünun Romanı, Ankara 1985.
  • KERMAN Zeynep, Halid Ziya Uşaklıgil’in Romanlarında Batılı Yaşayış Tarzı İle İlgili Unsurlar, Ankara 1995.
  • KONCU Hanife, “Renklerin Âhengi Yenişehirli Avni Bey’in Bir Gazeli Üzerine Düşünceler”, MSGSÜ Fen Edebiyat Fakültesi Dergisi, İstanbul 2006.
  • KÜÇÜKERMAN Önder, The Industrial Heritage of Costume Design in Turkey, İstanbul 1996.
  • LEVEND Agâh Sırrı, Hüseyin Rahmi Gürpınar, İstanbul 1964. Mehmet Murat, Turfanda mı Yoksa Turfa mı? İstanbul 1995.
  • Mehmet Rauf, Eylül, İstanbul 1983.
  • Mehmet Salahi, Kamus-ı Osmanî, İstanbul 1313.
  • Musahipzade Celâl, Eski İstanbul Yaşayışı, İstanbul 1946.
  • Musahipzade Celâl, “İstanbul’da Giyim Kuşam”, Tanzimat’tan Cumhuriyet’e Türkiye Ansiklopedisi, c. II, İstanbul 1985.
  • MÜFTÜOĞLU Ahmet Hikmet, Çağlayanlar, Ankara 1990.
  • Nabizade Nazım, Zehra, Ankara 2005.
  • Namık Kemal, İntibah, Ankara 1984.
  • Ömer Seyfettin, Ömer Seyfettin ve Hikâyelerinden Seçmeler, İstanbul 2005.
  • ÖZEL Mehmet, Folklorik Türk Kıyafetleri, Ankara 1992.
  • ÖZÖN Mustafa Nihat, Namık Kemal ve İbret Gazetesi, İstanbul 1938. Recaizade Mahmut Ekrem, Araba Sevdası, İstanbul 2006.
  • Saffet Nezihî, Zavallı Necdet, Ġstanbul 1995.
  • SEVİN Nureddin, On Üç Asırlık Türk Kıyafet Tarihine Bir Bakış, İstanbul 1973. TDK Türkçe Sözlük c. I-II, Ankara 1988.
  • UŞAKLIGİL Halid Ziya, Kırık Hayatlar, İstanbul 1968.
  • UŞAKLIGİL Halid Ziya, Nemide, İstanbul 1970.
  • UŞAKLIGİL Halid Ziya Ferdi ve Şürekası, İstanbul 1973.
  • UŞAKLIGİL Halid Ziya, Aşk-ı Memnu, İstanbul 2005.
  • UŞAKLIGİL Halid Ziya, Mai ve Siyah, İstanbul, 2005.