Beyt-i Hâdî and Câmi‘-i Ümmet: A Study on Mehmed Aga Mosque and Its Tiles

Abstract: The mosque, built by Davud Aga the Architect in 994/1585-1586 in Carsamba district (Çihârşenbih Pazarı) of Fatih, Istanbul, is in the same complex with a madrasah, a lodge, a bath, fountains, and a tomb. Today, the bath, fountains, and the tomb, along with the mosque, survive; in fact, the structure is characterized as the first complex that a royal master ordered to be built and, addedly, in Istanbul. The overlord of the complex, Mehmed Aga, had been admitted to Prince Selim’s (Selim II) palace in his early ages; during Murad III’s reign, he was the Master of Darussaade and the Custodian of Evkāf-ı Haremeyn and Selâtin Waqfs. Leaving many charities and a relatively respectable reputation, in 999/1585, he passed away - reh-revân-ı dârü’l-me’âd olmağın (set out for the land of hereafter) - and was buried in his tomb located in the mosque yard. Charities by Mehmed Aga were listed in two separate foundation documents dated 1582 and 1591. The second document has the list of all his donations. The Mehmed Aga Mosque, built by Davud Aga, an apprentice of Sinan the Architect, when Sinan, the head architect, was away performing his pilgrimage, features qualities compatible, with its location, layout, and tiles, to those in a vizir mosque. Epigraphs in the narthex and on window-frontals in the harem, in addition to the circular ones on the pendants, and the tiles covering the protruding altar from one end to the other, were made in Nicaea in the final 16th century quarter. This study examines Mehmed Aga Mosque tiles, attracting attention through their classical style, colors, and the artistic design visage, in relation to the other structures of the period.

PDF

___

Abdurrahman Şeref. (1910-1911). Topkapı saray-ı hümâyûnu. Tarih-i Osmânî Encümeni Mecmuâsı, Cüz 8, s. 457-483.
Ahmed Resmî Efendi. (2000). Hamîletü’l-küberâ. Haz. Ahmet Nezihî Turan. Kitabevi Yayınları.
Ahmet Refik. (1932). İznik çinileri. Darülfünûn Edebiyat Fakültesi Mecmuası, S.8, 1932, s. 36- 53.
Altun, A. (1997). Osmanlı’da çini ve seramik öyküsü. Menkul Kıymetler Borsası.
Aksu, H. (1981). Sultan III. Murad şehinşahnamesi. Sanat Tarihi Yıllığı, (9-10), 1979-1980, 1981, s. 11.
Altındağ, Ü. (1994). Darüssaade. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, IX, s. 1.
Ayvansarâyî Hüseyin Efendi, Ali Sâtı’ Efendi, Süleyman Besim Efendi. (2001). Hadikatü’lcevâmî’ (İstanbul camileri ve diğer dini-sivil mi’mârî yapılar), Haz. Ahmed Nezih Gültekin, İşaret Yayınları, s. 261.
Başkan, Y. (2013). Fatih Sultan Mehmed döneminde Karaman Bölgesi’nden İstanbul’a nakledilen nüfus. Tarih Dergisi, S. 55 (2012/1), s. 107-134.
Beyatlı, Y. K. (2005). Aziz İstanbul. Yapı Kredi Yayınları.
Bilir, T. (2020). Manisa Muradiye Camii çinileri. Dumlupınar Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 63, s. 191-205.
Çetin, M. (1991). Âyetü’l-kürsî. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, IV, s. 244.
Demirsar Arlı, B. & Altun, A. (2008). Anadolu toprağının hazinesi çini, Osmanlı dönemi. Kale Grubu Kültür Yayınları.
Dikici, E. (2016). Âdâb ve bağlam: Erken modern dönem İstanbulu’nda Osmanlı saray hadımlarının mimarî hâmîlikleri. Ekrem Hakkı Ayverdi hâtırâsına Osmanlı mimarlık kültürü, s. 84.
Dumlupınar, F. Z. (2015). Topkapı Sarayı Harem Dairesi 17. yüzyıl çini pano tasarımları. Marmara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü İslam Tarihi ve Sanatları Bilim Dalı, [Yayınlanmamış Doktora Tezi], s. 457.
Erdoğan, M. (1955). Mimar Davud Ağa’nın hayatı ve eserleri. Türkiyat Mecmuası, XII, s. 187.
Erdoğdu, M. A. (2019). Tuna sahilinde on altıncı yüzyılda kurulmuş bir Osmanlı yerleşimi: İsmail Geçidi kasabası. Vakıflar Dergisi, S. 80, s. 201-203.
Eyice, S. (1994). Dâvud Ağa. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, IX, s. 24-26.
Gök, S. (2012). Manisa Muradiye Camii’nin kayıp çinileri. Sanat Tarihi Dergisi, XXI, I, s. 87-96.
Gündüz, F. (2003). Mehmed Ağa külliyesi. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, XXVIII, s. 431.
Ilgaz, N. (2015). İstanbul’a ait yapılardaki kayıp Türk çinileri. Fatih Sultan Mehmet Vakıf Üniversitesi Güzel Sanatlar Enstitüsü Geleneksel Türk Sanatları (Çini) Anasanat Dalı, [Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi], s. 87-94.
Işık, E. (1992). Beyyine suresi. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, VI, s. 98-99.
Işık, E. (1995). Fâtihâ suresi. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, XII, s. 254.
Karakaya, E. (2006). Muradiye külliyesi. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, XXXI, s. 201-203.
Kayhan Elbirlik, L. (2010). Dialogue beyond margins: Patronage of chief eunuchs in the late 16th century Ottoman court. Sanat Tarihi Yıllığı, S. 22, s. 71.
Kuban, D. (2016). Osmanlı mimarisi. Yem Yayınları.
Kurugöl S., Ormancı Öztürk Ö., Ayık D., Bakiler M. (2017). Mehmed Ağa Türbesi’nde kullanılan yapı malzemelerinin karakterizasyonu. Vakıf Restorasyon Yıllığı, S. 14, s. 70.
Kütükoğlu, B. (2006). Murad III. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, XXXI, s. 175.
Necipoğlu, G. (2007). 15. ve 16. yüzyılda Topkapı sarayı, mimari, tören ve iktidar. Çev. Sezer R. Yapı Kredi Yayınları.
Necipoğlu, G. (2013). Sinan çağı, Osmanlı İmparatorluğu’nda mimarî kültür. Çev. Güven Gül Ç. Bilgi Üniversitesi Yayınları.
Öney, G. (1976). Türk çini sanatı. Yapı Kredi Yayınları.
Öz, T. (1997). İstanbul camileri II. Türk Tarih Kurumu Yayınları.
Öztürk, F. (2008). Manisa Muradiye camii süslemeleri. Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, [Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi].
Selânikî Mustafa Efendi. (971-1003/1563-1595). Tarih-i Selânikî I. Haz. Mehmet İpşirli. Türk Tarih Kurumu Basımevi, 1999, s. 98-100.
Sönmez, Z. (2008). Tekfur sarayı denemesi. Anadolu toprağının hazinesi çini: Osmanlı dönemi, (Haz.: Belgin Demirsar Arlı & Ara Altun), Kale Grubu Kültür Yayınları, s.37-43.
Taneri, A. (1997). Hadım. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, XV, s.1-3.
Tanındı, Z. (2002). Topkapı Sarayı’nın ağaları ve kitaplar. Uludağ Üniversitesi Fen Edebiyat Fakültesi Sosyal Bilimler Dergisi, S. 3, s. 43.
Tezcan, B. (2012). Karanlığı dağıtmak: Molla Ali’nin yaşamı ve eserleri ışığında 17. yüzyıl başlarında Osmanlı İmparatorluğu’nda ırk siyaseti. Osmanlı dünyasında kimlik ve kimlik oluşumu, Der. Baki Tezcan & Karl K. Barbir, Çev. Yelçe Z. N. Bilgi Üniversitesi Yayınları, s. 96-97.
Turan, A. N. (1999). Mahremiyetin muhafızları dârüssaade ağaları. Osmanlı Araştırmaları, XIX, s. 134.
Turan Bakır, S. (2000). İznik çinilerinde şemse formu. e-dergi,atauni.edu.tr
Turan Bakır, S. (2007. Osmanlı sanatında bir zirve, İznik çini ve seramikleri. Anadolu’da Türk devri çini ve seramik sanatı, (Editör: Gönül Öney & Zehra Çobanlı); Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayınları, s. 279-305.
Uzunçarşılı, İ. H. (1988). Osmanlı Devleti’nin saray teşkilatı. Türk Tarih Kurumu Yayınları.
Vardar, K. F. (2017). Mehmed Ağa Camii’nde görülen taş işlemeciliği üzerine bir değerlendirme. Türkiyat Mecmuası, 27/2, s. 257-278.
Yücel, E. (1968). Manisa Muradiye Camii ve külliyesi. Vakıflar Dergisi, VII, s. 207-214.
Yenişehirlioğlu, F. (1985). 16. yüzyıl Osmanlı yapılarında görülen çini süsleme programının gelişimi (Özet). Atatürk Kültür Merkezi Türk Kültüründen Görüntüler Dizisi, S. 5, 21-24.
Yenişehirlioğlu, F. (1982). XVI. yüzyıl Osmanlı dönemi yapılarında görülen mimari süsleme programlarında Mimar Sinan’ın katkısı var mıdır?. Mimarlık Dergisi, S. 5-6, s. 29-35.
Yetkin, Ş. (1988). Mimar Sinan’ın eserlerinde çini süsleme düzeni. Mimarbaşı Koca Sinan: Yaşadığı çağ ve eserleri, Vakıflar Genel Müdürlüğü, s. 488-489.
Yetkin, Ş. (1993). Çini. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, VIII, s. 329-335.
https://basin.ktb.gov.tr/TR-239069/turkiyeye-geri-getirilen-16-yuzyila-ait-iznik-cinisi-pa-.html erişim tarihi:19.03.2021
https://turkiyekayipkulturhazineleriniariyor.wordpress.com/2020/11/22/istanbul-mehmet-agacamii-cini-panosu/ erişim tarihi:19.03.2021 https://katalog.devletarsivleri.gov.tr/ erişim tarihi: 13.04.2021