BAĞDAT ELÇİLİĞİ 1933 SENELİK RAPORUNA GÖRE IRAK’IN DURUMU VE TÜRKİYE İLE İLİŞKİLER

24 Nisan 1920 San Remo Konferansı ile Fransa, Suriye üzerinde mandater sıfatını kazanmıştır. Kral Faysal, Suriye üzerindeki bu durumu kabul etmeyince Fransa Şam’ı işgal etmiş ve Faysal sürgüne gönderilmiştir. İngiltere’ye aradığı fırsatı sunan bu gelişme sonunda Musul Fransa’dan alınmış ve İngiltere’ye verilmiştir. Böylece Musul, Bağdat, Basra şehirlerinden oluşan İngiliz denetimindeki Irak Krallığı ortaya çıkmıştır. İngilizler özellikle Necef bölgesinde isyanlarla karşılaşmışlarsa da 23 Ağustos 1921 tarihinde Mekke emiri olan Şerif Hüseyin’in oğlu Faysal’ı Irak kralı olarak ilan ettiler. 1922’de Irak ile İngiltere arasında yapılan antlaşma ile manda sistemi kaldırılmıştır. Ülke içindeki milliyetçilerin memnun olmaması nedeniyle İngiltere ile antlaşmalar yapılmış ve 1932’de tam bağımsızlık gerçekleşerek Irak hükümeti kurulmuştur. Osmanlı İmparatorluğunun Musul, Bağdat, Basra Vilayetleri üzerinde şekillenen ve yeni kurulmuş bir hükümet olan Irak hükümetinin siyasi durumu, yönetimi, anayasası ve dış siyaseti ile ilgili bilgiler içeren Bağdat Elçiliği 1933 senelik raporu, 61 sayfa olup Bağdat Elçisi Tahir Lütfü (Tokay) Bey tarafından kaleme alınarak Hariciye vekaletine sunulmuştur. Türk hariciyesinin Irak gelişmelerine bakışını ve Türk-Irak ilişkilerini ihtiva etmesi bakımından önemli bir belgedir. Irak kurulduğu günden itibaren sorunlarla uğraşan bir ülke olmuştur. 1932 Irak tarihinde dönüm noktasıdır ancak bu tarihten sonrası Irak için var olma mücadelesidir. Ülkede özellikle Kral Faysal’ın ölümü sonrasında İngiltere yanlıları ve karşıtları olmak üzere genel anlamda iki kutbun olduğu görülmektedir ve bu iki kutup neredeyse 1960’lara kadar birbirleriyle daima çatışmıştır. Askeri darbeler, kabine bunalımları, suikastler, kazalarla dolu yaklaşık 30 yıllık süreç adeta bugünkü Irak’ın habercisi gibidir. Bu kritik dönüm noktasında Türk hariciyesinin Irak hakkında verdiği bilgiler günümüz gelişmelerini anlamamızda katkılar sağlayabilir.Çalışmanın amacı budur.

SITUATION IN IRAQ AND IRAQ-TURKEY RELATIONS ACCORDING TO 1933 ANNUAL REPORT OF BAGHDAD EMBASSY

24 April 1920, with San Remo Conference, France won the mandate of Syria. When King Faisal did not accept this situation on Syria, France invaded Damascus and Faisal was sent to exile. At the end of this development, which offered an opportunity for England, Mosul was taken from France and given to England. Thus the Kingdom of Iraq under the British control of Mosul, Baghdad and Basra has emerged. The British, especially when they encountered rebellions in the Necef region, declared Faisal, the son of Sharif Hussein, the commander of Mecca on August 23, 1921, as Iraqi king. The treaty between Iraq and Britain in 1922 abolished the mandate. Due to the dissatisfaction of the nationalists in the country, treaties were signed with the United Kingdom, and in 1932 full independence was achieved and the Iraqi government was established. The 1933 annual report of the Embassy of Baghdad, containing information on the political situation, administration, constitution and foreign policy of the Iraqi government, shaped by the Ottoman Empire's Mosul, Baghdad, Basra Provinces and a newly established government, is 61 pages and is maintained by Baghdad Lieutenant Mr.Tahir Lütfü (Tokay) and presented to the Ministry of Foreign Affairs. It is an important document in terms of the view of Turkish Ministry of Foreign Affairs on Iraqi development and the Turkish- Iraqi relations. Since the day Iraq was established, it has become a country dealing with many problems. It is a turning point in the history of Iraq in 1932, but after this year, it is the struggle for existence of Iraq. In the country, especially after the death of King Faisal, it is seen that there are two sides in general, including the sympathizers of Britain and their opponents, and these two sides have always conflicted with each other until almost 1960s. Military coups, cabinet crises, assassinations, accidents almost 30-year period is almost like the reporter of today's Iraq. At this critical turning point, the information provided by ministry of foreign affairs of Turkey on Iraq can provide a contribution to understanding of today's developments.

PDF

___

BCA, Fon:30.10, Yer:258.738.18, 1930.
BCA, Fon:30.10, Yer:259.741.30, 1933.
BCA, Fon:30.10, Yer:259.741.33, 1933.
BCA, Fon:30.10, Yer:259.741.39, 1933.
BCA, Fon:30.10, Yer: 259.741.40, 1933.
BCA, Fon:30.10, Yer:259.741.26, 1933.
BCA, Fon:30.10, Yer:259.742.10, 1933.
BCA, Fon:30.10, Yer: 266.796.13, 1933.
BCA, Fon:30.11.1, Yer:13.17.2, 28.04.1925. BCA, Fon:30.18.1.2., Yer:40.79.15, 1933.
BCA, Fon:30.18.1.2., Yer:67.66.16, 04.08.1936.
BCA, Fon:30.18.1.2., Yer:88.86.2, 01.09.1939.
Düstur, 3.Tertip, C:7.
Akşin, Aptülahat, Atatürk’ün Dış Politika İlkeleri ve Diplomasisi, TTK Yayını, Ankara, 1991.
Al-Jumaily, Qassam Kh., Irak Ve Kemalizm Hareketi (1919-1923), Ed.İzzet Öztoprak, ATAM Yayını, Ankara, 1999.
Allawi, Ali A., Irak Kralı I.Faysal, Çev. Hakan Abacı, İş Bankası Yayınları, İstanbul, 2016.
Armaoğlu, Fahir, 20.yy Siyasi Tarihi, Alkım Yayınevi, İstanbul, 2012.
Arı, Tayyar, Geçmişten Günümüze Orta Doğu: Siyaset, Savaş ve Diplomasi, C:1, Dora Yayınları,
Ayabakan, Levent, “Kürt-Nasturi İlişkileri ve Ağa Petrosun Özerk Asuri Devleti Projesi 1919-1923”, Sosyal ve Kültürel Araştırmalar Dergisi, C:1, S:1, 2015.
Balkaya, İ.Sabri. “Irak Kralı Faysal’ın Türkiye’ye Ziyaretinin Basındaki Yansımaları”, http://www.ayk.gov.tr/wp-content/uploads/2015/01/Balkaya-İhsan-Sabri-Irak-Kralı- Faysal’ın-Türkiye’yi-Ziyaretinin-Basındaki-Yansımaları.pdf,14.02.2018.
Bayraktar, Bayram, “Atatürk’ün Ortadoğu Politikası”, http://www.ayk.gov.tr/wp- content/uploads/2015/01/BAYRAKTAR-Bayram-ATATÜRK’ÜN-ORTA-DOĞU- POLİTİKASI.pdf, 10.12.2017.
Bezirgan, İnci Muratlı, ABD ve Irak Şiileri Arasındaki İlişkiler 2003-2010 Dönemi, Gazi Üniversitesi SBE, Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Ankara, 2012.
Erdal, İ., “Atatürk Dönemi (1923-38) Türk-İran İlişkileri ve Sadabat Paktı”, JASS, V:5, I:5, 2012.
Kahraman, Abdülkadir, Irak’ın Geçmişi, Bugünü ve Geleceği Üzerine Muhtemel Senaryolar, Kadir Has Üniversitesi SBE, Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, İstanbul, 2008.
Kasalak, Kadir, “Atatürk Dönemi Türkiye-Irak İlişkileri”, http://turkoloji.cu.edu.tr/Ataturk/Arastirmalar/Kadir_Kasalak_Ataturk_Donemi_Turkiye_Ir ak_Iliskileri.pdf, 20.01.2018.
Kaştan, Yüksel, “II.Dünya Savaşı Sonrası Türkiye-Irak Siyasi İlişkileri”, Selçuk Üniversitesi SBE Dergisi, S:19, 2008.
Kocatürk, Önder, “İngilizlerin Irak ve Basra Bölgesindeki Faaliyetleri 1913-1914”, Turkish Studies, V:6/3, 2011.
Koçsoy, Şevket, Irak Türkleri ve Türk-Irak İlişkileri (1932–1963), Boğaziçi Yayınları, İstanbul, 1991.
Kodal, T., “Atatürk Dönemi Türk Dış Politikası (1923-1938)”, Yakın Dönem Türk Politik Tarihi, (Ed: Süleyman İnan- Ercan Haytoğlu), Anı Yayıncılık, Ankara, 2007.
Kürkçüoğlu, Ömer, Türkiye’nin Arap Ortadoğusuna Karşı Politikası, Barış Kitap, İstanbul, 2010.
Lesser, Jeffrey, Negotiating National Identity: Immigrants, Minorities, And The Struggle For Ethnicity In Brazil, Duke University Press, 1999.
Murphy, Lawrence R., The American University In Cairo, 1919-1987, American University In Cairo Press, Kahire, 1987.
Olaylarla Türk Dış Politikası (1919-1973), C:1, (Haz: Mehmet Gönlübol-Cem Sar), Ankara Üniversitesi Siyasal Bilgiler Fakültesi Yayınları No: 407, Ankara, 1977.
Onat, Hasan, Yirminci Asırda Şiilik ve İran Islam Devrimi, Kamu Hizmetleri Araştırma Vakfı Yayınları, Ankara, 1996.
Özdemir, Bülent, Süryanilerin Dünü Bugünü 1. Dünya Savaşı’nda Süryaniler, TTK Yay., Ankara, 2009.
Saygı, Tarık, “Irak Kralı Faysal’ın Atatürk’ü Ziyaretı̇ ve Oluşturduğu Yankılar”, Yalova Sosyal Bilimler Dergisi, S:15, Y:7, 2017.
Sharkey, Heather Jane, American Evangelicals In Egypt: Missionary Encounters In An Age Of Empire, Princeton University Press, New Jersey, 2008.
Soyak, Hasan Rıza, Atatürk’ten Hatıralar, Yapı Kredi Yayınları, İstanbul, 2006.
Soysal, İsmail, Türkiye’nin Siyasal Antlaşmaları (1920-1945), C:1, TTK Yay., Ankara, 2000.
Şahin, İsmail, C. Şahin, S. Yüce, “Birinci Dünya Savaşı Sonrası İngiltere’nin Irak’ta Devlet Kurma Çabaları”, Gazi Akademik Bakış Dergisi, C:8, S:15, 2014.
Şimşir, Bilal, Bizim Diplomatlar, Bilgi Yayınevi, Ankara, 1996.
Taneri, Gökhan, Uluslararası Hukukta Mülteci ve Sığınmacıların Geri Gönderilmemesi İlkesi, Selçuk Üniversitesi, SBE, Yayınlanmamış Doktora Tezi, Konya, 2012.
Turan, Tufan-E.Turan, “Cumhuriyet ve Ulus Gazetelerinde Sadabat Paktı’nın İmzalanmasının Yansımaları”, Turkish Studies, V:6/3, 2011.
Ömer Osman Umar, “Milli Mücadele Dönemi Atatürk’ün Ortadoğu Politikası”, Fırat Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, C:20, S:1, 2010.
Victoria College:A History Revealed, Ed.Sahar Hamouda-Colin Clement, American University Cairo Press, New York, 2004.
Wien, Peter, “The Long and Intricate Funeral of Yasin Al-Hashimi: Pan-Arabism, Civil Religion And Popular Nationalism in Damascus 1937”, International Journal of Middle East Studies, V:43, N:2, 2011.
Yalçın, S., Misak-ı Milli ve Lozan Barış Konferansı Belgelerinde Musul Meselesi”, Atatürk Dönemi Türk Dış Politikası, ATAM Yayınları, Ankara, 1998.
Yazıcı, Nevin, “1926-1955 Yılları Arasında Musul Sorununun Türk Dış Politikasına Yansıması”, Http://Www.Ayk.Gov.Tr/Wp-Content/Uploads/2015/01/Yazici-Nevin-1926-1955-Yillari- Arasinda-Musul-Sorununun-Türk-Diş-Politikasina-Yansimasi.Pdf, 01.02.2018.
Yazıcı, Nevin, “1926-1956 Dönemi Türk Dış Politikasında Musul Sorunu”, CTAD, Yıl:7, Sayı:14, 2011.
Yeşilbursa, Behçet Kemal, “Geçmişten Günümüze Irak Meselesi”, Gazi Eğitim Fakültesi Dergisi, C:29, Özel Sayı:2, 2009.
Yıldız, Özgür, Anadolu’da Amerikan Okulları, IQ Kültür Sanat Yayıncılık, İstanbul, 2011.
http://www.islamansiklopedisi.İnfo/Dia/pdf/C01/C010038.pdf, 14.02.2018.
https://www.encyclopedia.com/Humanities/Encyclopedias-Almanacs-Transcripts-And-Maps/İraq- Petroleum-Company-İpc, 01.02.2018.