ÇARLIK RUSYA’SINA KARŞI 1916 TÜRKİSTAN İSYANI

Türkistan coğrafyası Çarlık Rusya tarafından XVIII. yüzyılda başlayan baskı, zulüm, toprakların ellerinden alınması ve ellerinden aldıkları topraklarda karın tokluğuna işçi olarak çalışması gibi zorbalıklar ile çok zor şartlar altında Çarlık yönetimin altında yaşıyordu. Daha önceleri Rus yönetimine karşı çok isyanlar çıkmıştı fakat hepsi de kanlı bir şekilde bastırıldı. Çarlık Rusya, Türkistan halkını vampir gibi her gün kanını emiyordu vergi üstüne vergi yükleyerek halkı müşkil duruma düşürüyordu. Artık halkın dayanacak gücü kalmamıştı direniş için bir kıvılcımın çıkması bekleniyordu. Çarlık Rusya I. Dünya savaşında kayıplar veriyordu ve bu kayıpları telafi edebilmek adına 8 Temmuz 1916 yılında II. Çar Nikola bir ferman ilan etmiştir. Bu fermanda I. Dünya savaşında Türkistanlıların cephe gerisinde çalışması için emir verilmişti. Bu yayımlanan ferman sanki Türkistan halkının isyan etmesi için gerekli olan kıvılcımdı. 1916 yılında Türkistan ve diğer Türk boylarının da katılımıyla başlayan ayaklanma 6 ay kadar sürmüş ve Rus birlikleriyle şiddetle bastırılmış yüz binlerce Türk kanı döküldü. Sağ kalanlar ise ya tutuklanıp hapse atılmış ya da yerlerinden yurtlarından göç edilmeye zorlanılmıştı. Yurtlarından kaçarak Çin sınırlarına doğru yola çıkmışlardı bu zorlu yollarda besin gıdası, giysi ve barınma koşullarının elverişsiz olduğu zor şartlar altında ayrıca kış mevsiminin de olması durumu daha da vahim hale getirmiştir. Bir kısım Türkmen aileler bu yolculuklarını tamamlayamadan yollarda ölmüşlerdi, geriye kalanlar ise yolculuklarını tamamlamış ancak onları da çok kötü yaşam koşulları bekliyordu.

TSARIST RUSSIA AGAINST 1916 TURKESTAN RELIGION

Turkestan geography by Tsarist Russia, XVIII. the centruies of oppression, tranny, tranny, harvesting of the land, and working under the conditions of their hands as workers for the abdomen’s tomb, lived under the rule of tsarism. Here were many rebellions against the Russian government, but it was suppressed in a bloody way. Tsarist Russian was paying tax on the tax every day, like the vampire of Turkestan poeple. A spark was expected of the people no longer had the power to bear. Tsarist Russian was giving losses in World War I, and on 8 July, 1996 to compensate for these losses, Tsar Nicholas declared an edict. During this World War I, an order was issued for the Turkestan to work behind the scenes. This published edict was a spark for the people of Turkestan to revolt. The uprising which started in 1916 with the partipation of Turkestan and other Turkish boilers lasted dor up to 6 months and poured hundreds of thousands of Turkish blood, which was strongly suppressed by Russian troops. The survivors were arrested and imprisoned or forced to migrate from their homes. They had escaped from their homeland and headed towards the Chinese borders. İn the difficult roads, it was even worse if they were in winter, under difficult conditions where food clothing and housing conditions were unfavourable. Some of the Turkmen families died before they could complete their journey, while the rest of them completed their journey but they were expecting very bad living conditions.

PDF

___

Abazov, Rasif, Çarlık Yönetimi Altında Kırgızlar, Çevr; ÇINARLI, Özgür- KARAN, Ahmet, Türkler, C.18, Yeni Türkiye Yayınları, Ankara, 2002, s.607-613
Andican, Ahat, Cedidizm’den Bağımsızlığa Hariçte Türkistan Mücadelesi, Emre Yayınları, İstanbul, 2003
Bademci, Ali, 1917-1934 Türkistan Milli İstiklal Hareketi Korbaşılar ve Enver Paşa, Ötüken Yayınları, İstanbul, 2008
Cebeci, Ahmet, Çarlık Rusya’sı Devrinde Türkistan’da İsyanlar, Töre Aylık Fikir ve San’at Dergisi, Sayı.50, Temmuz 1975, s.19-39
Çelebi, Ercan, 8 Temmuz 1916 Çar II. Nikola Fermanı ve Türkmenistan’da 1916 Genel Ayaklanması, Türk Dünyası Araştırmaları, Sayı.44, Haziran 2003, s.183-195
Derin, Süleyman, Tasavvufun Orta Asya’da Yakın Geçmişteki Rolü: Kırgızistan Örneği, İlmi Akademik Araştırma Dergisi, Sayı.16, 2006, s.7-39
Dıykanbeyava, Mayramgül, 1916 Yılındaki Kırgız Mücadelesi: Ürkün, Uluslararası Türkçe Edebiyat Kültür Eğitim Dergisi, Sayı.3/3, 2014, s.112-126
Djanish, Djunushaliev, Kırgızistan’da 1916 İsyanı, Çevr; ALESKEROV, Alesker, Türkler, C.18, Türkiye Yayınları, Ankara, 2002, s.627-630
Erşahin, Seyfettin, Türkistan’ın “Verilen Bağımsızlık” tan “Alınan Bağımsızlığa” Yürüyüşü Üzerine Bazı Değerlendirmeler, Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, C.XLIV, Sayı.1, 2003, s.313-343
Gök, Sultan, Türkistan Mücadelesi ve Basmacılar, Uluslararası Sosyal ve Ekonomik Bilimler Dergisi, Sayı.2, 2012, s.75-77
Hayit, Baymirza, Basmacılar, Türkistan Milli Mücadele Tarihi (1917-1934), Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, Ankara, 1997
Hayit, Baymirza, Milli Türkistan Devletinin Milli Mücadeleler Tarihi, Türk Tarih Kurumu, Ankara, 1995
Hayit, Baymirza, Milli Türkistan Hürriyet Davası: “Milli Türkistan” Mecmuasında Bildirilgan Fikirler, Atatürk Kültür Merkezi Başkanlığı, Ankara, 2004
Hayit, Baymirza, Türkistan Rusya ile Çin Arasında, Çevr; SADAK, Abdülkadir, Otağ Yayınları, İstanbul, 1975
Kara, Füsun, 1916 Kırgız Büyük İsyanı: Ürkün, Turkish Studies, Volume 6/3, Spring 2011, p.537- 546
Kurat, Akdes Nimet, Rusya Tarihi Başlangıçtan 1917’ye kadar, Türk Tarih Kurumu, Ankara, 1999
Ömurbekov, Toktorbek, Sömürge Döneminde Kırgızlar, Çevr; SABIROAVA, Liliye, Türkler, C.18, Yeni Türkiye Yayınları, Ankara, 2002, s.616-625
Saray, Mehmet, Rusya’nın Türkistan’da Yayılması, Türkler, C.18, Yeni Türkiye Yayınları, Ankara, 2002, s.561-575
Şimşir, Sebahattin, Dünden Yarına Türkistan’da Türkler, QI Kültür Sanat Yayıncılık, İstanbul, 2009
Tansü, Yunus Emre, Özdemir, Ali, Dükçü İşan İsyanı (1898), Sosyal Bilimler Dergisi, C.7, Sayı.13, 2007, s.233-241
Yılmaz Vurgun, Seda, 1916 Türkistan İsyanı, Selçuk Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Dergisi, Sayı.40, 2016, s.315-325
Ziyayev, Hamid, Türkistan’da Rus Hâkimiyetine Karşı Mücadele: XVIII-XX Asır Başları, Çevr; ÇELİKBAY, Ayhan, Türk Tarih Kurumu, Ankara, 2007