BİTLİS VİLAYETİ’NDE YAŞANAN KITLIK HADİSELERİ (1887- 1894)

İnsanoğlu tarihin her döneminde afet olarak kabul edilen muhtelif hadiselerle karşılaşmıştır. Bunlar, belirli bir dönemde hayatın akışına zarar verebilen ve maddi-manevi olarak yaşantıyı etkileyebilen vakalardır. Söz konusu vakalardan biri olan kıtlık hadiselerine, her türlü mücadele ve örgütlenme çabasına rağmen, insanoğlu sıklıkla maruz kalmıştır. Osmanlı Devleti ise farklı iklimleri ve arazi şartlarını bünyesinde barındırmasına rağmen kıtlık hadiselerinden uzak kalamamıştır. Yapılan araştırma neticesinde 1887-1894 tarihleri arasında Bitlis Vilayeti’nde etkili kıtlıkların meydana geldiği tespit edilmiştir. Kıtlık dönemlerinde çok ciddi mağduriyetler yaşanmış, Osmanlı Hükümeti ve Bitlis Vilayeti’nin idarecileri zor durumda kalmıştır. Söz konusu dönemde Bitlis Vilayeti’nde görülen kıtlıkların ekonomik ve asayiş sorunlarını beraberinde getirdiği anlaşılmıştır. Bununla birlikte Bitlis ahalisi kıtlık süresince sarsıntılarla yaşamak zorunda kalmıştır. Bütün olumsuzluklara rağmen devletin uygulamış olduğu yardım ve çözüm politikası takdire şayandır. Ayrıca Bitlis ahalisinin sosyal dayanışması kıtlık dönemlerinde üst noktalara çıkmıştır. Bu çalışmada; 1887-1894 tarihleri arasında Bitlis Vilayeti’nde yaşanan kıtlık hadiselerinin neden kaynaklandığı, hangi boyuta ulaştığı, devletin kıtlık hadiselerine karşı hangi tedbirleri aldığı ve kıtlığın hangi sonuçları meydana getirdiği sorularına cevap aranmıştır. Çalışmada; Osmanlı Devleti’nin o dönem içerisinde tutmuş olduğu ve bugün Osmanlı Arşivlerinde bulunan belgeler ile muhtelif gazetelerden yararlanılmıştır. Bunların yanı sıra söz konusu dönemde ve sonraki dönemlerde kaleme alınmış eserlere de başvurulmuştur.

FAMINE INCIDENT IN THE BITLIS PROVINCE (1887-1894)

Mankind has encountered various events that are accepted as disasters in every period of history. These are the occasions that can harm the flow of life and affect the material and spiritual life in certain periods. Despite all sorts of struggle, mankind often exposed to famine incidents which are one of the causes mentioned. Despite its different climates and terrain conditions, the Ottoman State could not stay away from famine incidents. As a result of the research conducted, it was determined that effective famine incidents occurred in Bitlis Province between 1887 and 1894. During the famine incidents many confusions were experienced and the administrators of the Ottoman Government and the Bitlis Province stayed in a difficult situation. It is understood that the famine incidents in the Bitlis Province caused economic and security problems. However, the people of Bitlis had experienced traumatic periods during the famine. In spite of all the negativities, the aid and solution policy implemented by the state has been admirable. In addition, the solidarity of Bitlis people elevated during scarcity incidents. In this study; answers were sought to the questions the origin of the scarcity incidents in Bitlis Province, to what extent, which measures the state took against scarcity incidents and what consequences incident brought, between 1887 and 1894. In our study; the documents was kept by the Ottoman Empire and various newspapers during that period were used. In addition to these sources, the works of the period and of the following periods were also examined.

PDF

___

Bâb-ı Âlî Evrâk Odası (BEO), 53/3961; 299/22388.
Bâb-ı Âlî Evrâk Odası, Meclis-i Vükelâ Mazbatası (MV), 76/83; 76/131; 77/3.
Bâb-ı Âlî Evrâk Odası, Şûra-yı Devlet (ŞD), 503/30; 1454/5.
Dâhiliye Nezâreti, Mektûbî Kâlemi (DH.MKT), 110/44; 146/46; 190/71; 337/76; 1431/72; 1446/82; 1470/112; 1485/65; 1498/2; 1502/79; 1743/118; 1855/25; 2006/46; 2052/91.
Dâhiliye Nezâreti, Şifre Kâlemi (DH.SFR), 318/80.
Hâriciye Nezâreti, İdare (HR.İD), 39/32.
Yıldız, Esas Evrâkı Defterleri (Y.EE.D), 297.
Yıldız, Perâkende Evrâkı Sıhhıye Nezâreti Mâruzat (Y.PRK.SH), 5/5.
Yıldız, Perâkende Umûmî (Y.PRK.UM), 12/54; 19/64.
Yıldız, Sadâret (Y.PRK.A), 9/21.
Bitlis Gazetesi, No: 190; 191; 194; 218; 224; 239; 270; 279; 283; 285; 286; 287; 292; 295; 296; 302; 310; 311; 312; 313; 314; 317; 318; 319.
Diyarbekir Vilayet Gazetesi, No: 28; 104; 110; 113; 244; 248; 341.
London Daily News, No: 13861.
Manchester Evening News Monday, No: 7669.
Shepton Mallet Journal, No: 1912.
The Leeds Mercury, No: 15332.
The Morning Post, No: 38210.
Yorkshire Evening Press, No: 3455.
Yorkshire Herald, No: 13238.
Parsagyan, Haraçyadar (1881). Çekirge ve Onu Mahvetmenin Çareleri, İstanbul: Kahterzadegan Ermenistan Merkez İane Komitesi Mağrifetiyle Tab’olunmuştur.
Salname-i Vilayet-i Bitlis (1310). Bitlis: Vilayet Matbaası, Def’a 1.
Akkuş, Yakup (2017). “Osmanlı Rumelisi’nde Mali Yapı ve Performans: Edirne ve Selanik Örneği (1864-1913)”, Türkish Studies-International Periodical For The Languages, Literature and History of Turkish or Turkic, Volume 12-12, s. 21-56.
Asan, Hakan (2017). “Diyarbakır Vilayeti’nde Meydana Gelen Çekirge Afetleri (1886-1919)”, History Studies, C. IX, S. IV, 2017, s. 1-18.
Aydıner, Mesut (2006). “Küresel Isınma Tartışmalarına Tarihten Bir Katkı: Arşiv Belgeleri Işığında XVIII. Yüzyılın İkinci Yarısında Diyarbekir ve Çevresinde Meydana Gelen Büyük Kıtlık ve Alınan Tedbirler”, OTAM, S. 19, s. 123-138.
Ayverdi, İlhan (2011). Misalli Büyük Türkçe Sözlük, İstanbul: Kubbealtı Lügati.
Bozan, Oktay (2015). “Osmanlı Rus Savaşı’nın Diyarbakır Vilayetine Etkileri ve Islahat Komisyonun Faaliyetleri” Türkish Studies-International Periodical For The Languages, Literature and History of Turkish or Turkic, Volume 10-13, s. 263-288.
Çelik, Cemil (2014). “Osmanlı Yönetiminde Kıbrıs’ta Kıtlık ve Çözüm Yolları (1869-1874)”, Cedrus, C. II, s. 497-525.
Darkot, Besim (1979). “Bitlis”, İslam Ansiklopedisi, C. 2, İstanbul, s. 657-661.
Davison, Roderic H. (2005). Osmanlı İmparatorluğu’nda Reform, 1856-1876, Çev. Osman Akınhay, İstanbul: Agora Kitaplığı.
Erler, Mehmet Yavuz (2010). Osmanlı Devleti’nde Kuraklık ve Kıtlık Olayları (1800-1880), İstanbul: Libra Yayıncılık.
Erler, Mehmet Yavuz (2012). “XIX. Yüzyıldaki Bazı Doğal Afetler ve Osmanlı Yönetimi”, Türkler, C.13, Ankara, s. 762-771.
Genç, Mehmet (2012). Osmanlı İmparatorluğunda Devlet ve Ekonomi, İstanbul: Ötüken Yayınları.
Gilles, Veinstein (2001). “Karadeniz’in Kuzeyinde Büyük 1560 Kuraklığı: Osmanlı Yetkililerinin Durumu Algılayışı ve Gösterdikleri Tepkiler”, Osmanlı İmparatorluğu’nda Doğal Afetler, (Ed. Elizabeth Zachariadou), İstanbul: Tarih Vakfı Yurt Yayınları, s. 297-306.
Gül, Abdulkadir (2009). “Osmanlı Devleti’nde Kuraklık ve Kıtlık (Erzurum Vilayeti Örneği: 1892– 1893 ve 1906–1908 Yılları)”, Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi, S. 2/9, s. 144-158.
Gül, Abdülkadir (2015). “Son Dönem Osmanlı Taşrasında Yaşanan İç Göçlere Dair Bazı Değerlendirmeler (Eğin Kazası Örneği)”, Türkish Studies-International Periodical For The Languages, Literature and History of Turkish or Turkic, Volume 10-13, s. 93-112.
Karademir, Zafer (2014). İmparatorluğun Açlıkla İmtihanı (Osmanlı Toplumunda Kıtlıklar 1560- 1660), İstanbul: Kitabevi Yayıncılık.
Kılıç, Orhan (2002). “Osmanlı Devleti’nde Meydana Gelen Kıtlıklar”, Türkler, C. 10, Ankara, s. 718–730.
Oğuz, Ahmet (2016). “19. Yüzyılın Son Çeyreğinde Yozgat’ta Açlık Kıtlık ve Zahire Ticareti”, I. Uluslararası Bozok Sempozyumu, C. I, s. 530-537.
Özger, Yunus (2008). “XIX. Yüzyıl Sonlarında Meydana Gelen Bir Kuraklık Ve Kıtlık Hadisesi ile Bunun Sosyo-Ekonomik Sonuçları”, Karadeniz Araştırmaları, S. 19, s. 87-96.
Satılmış, Selahattin (2012). Aydın Vilayeti’nde Doğal Afetler (1850-1900), (Celal Bayar Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yayımlanmamış Doktora Tezi), Manisa.
Şemsettin Sami (2007). Kâmûs-ı Türkî, İstanbul: Çağrı Yayınları.
Tekin, Saadet (2015). “19. Yüzyıl Sonu 20. Yüzyılın Başlarında Batı Anadolu’da Yaşanan Kuraklık Olayları”, The Journal of Academic Social Science Studies, S. 33, s. 329-341.
Tuncel, Metin (1992). “Bitlis”, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, C. 6, İstanbul, s. 225- 228.