MUHAMMED B. MERZUBÂN SONRASI MÜSÂFİRLERİN SİYASİ, EKONOMİK VE İDARİ DURUMU

İslamiyet’in fethinden sonra Müslümanların akınlar düzenlediği Güney Kafkasya tarih boyunca çeşitli milletlere ev sahipliği yapmıştır. Abbasiler döneminde Türk idarecilerince yönetilen Güney Kafkasya Türk tarihi açısından oldukça mühimdir. Ancak bu dönemde Sâcoğullarının bölgeden çekilmesiyle bölge idaresi karmaşık bir hal aldı. Bu karışık ortamda Müsâfirlerin burada hâkimiyet sağlaması bir hayli zor olmuştu. Merzubân’ın ölümünü müteakip Müsâfirler ailesinde yaşanan taht kavgaları Azerbaycan idaresinin karışık dönemleri arasında yerini almıştır. Merzubân’ın ölümünden sonra çocuklarıyla birlikte kardeşi Vehsudân’ın da tahtta hak iddia etmesi amca ve yeğenleri arasında uzun süren mücadeleleri başlatmıştı. Tahtın güçlü varislerinden olan İbrahim kardeşlerinin intikamını almak için amcası Vehsudân’a karşı mücadele başlatmıştı. Amcasına karşı giriştiği mücadelede onu Deylem memleketlerine kaçmaya zorlayan İbrahim, neticede Azerbaycan’ın hâkimi olmayı başarmıştı. Fakat bu hâkimiyet kısa sürdü. Bu kez daha da güçlenen amcasına karşı Rüknüddevle’ye sığınan İbrahim, Rüknüddevle’nin yardım için beraberinde gönderdiği İbnü’l-Âmid’in de Azerbaycan’daki hâkimiyet yarışına dâhil olmasına neden oldu. İbnü’l- Âmid’in Azerbaycan’daki idareden ziyade bölgenin zenginliklerini ve gelirlerini elde etmenin peşinde olduğu görülmektedir. İbrahim’den sonra Müsâfirlerin akıbeti hakkındaki malumatlar oldukça yetersiz olmakla birlikte bir kısmının Revvâdilere bir kısmının ise Selçuklulara boyun eğdikleri görülmektedir. Azerbaycan’da hem ekonomik hem de siyasi istikrarın bozulduğu bu dönemin yöneticilerinden günümüze müzelerde sergilenmekte olan paralar kalmıştır. Bu makalede; Müsâfirl

MUSAFIRIDS’ POLITICAL, ECONOMICAL AND ANDMINISTRATIVE SITUATION AFTER MUHAMMED B. MERZUBÂN

After the acceptance of Islam the Muslims organized raids the Southern Caucasus has been home to various nations throughout the history. Abbasid Era, Southern Caucasus, which was governed by Turkish governors, became more important in terms of Turkish history. However, with withdrawal of Sajid Dynasty from the region during this period, region government became complicated. This complicated environment, it has been very difficult for Musafirids to have dominion here. Following the death of Marzubān, the fight for the throne in Musafirids family, took place among troublous periods of Azerbaijani administration. After the death of Marzubān, along with his children, his brother Vahsūdān was also claimed for throne and this started long period of fight between uncle and nephews. Ibrahim, who is the powerful heir of the throne, started fight against his uncle Vahsūdān to get revenge of his brothers. Ibrahim, who forced his uncle to run to Daylam in the fight against him, eventually achieved to be the ruler of Azerbaijan. However, this dominance did not last long. Ibrahim, who took refuge in Rukn al-Dawla against his uncle who became stronger this time, caused Ibn al-Amid, who was sent by Rukn al-Dawla to help, to be included in the race of domination in Azerbaijan. It is seen that Ibn al-Amid was after region’s richness and incomes rather than become a ruler. After Ibrahim, the information about the fate of the Musafirids is quite inadequate and it is seen that some of them resign themselves to Rawadids and some of them to Seljuqs. From this period’s, in which both economic and politic stability was destroyed in Azerbaijan, rulers, there is money exhibited in the museums. In this article; it is examined that Musafirids’ troublous periods and its effect to the region.

PDF

___

Abū-Dulaf, Mis‘ar Ibn Muhalhil (1955), Travels in Iran, (Arabic Text with an English Translation and Commentary: V. Minorsky), Cairo University Press.
Asolik, Açogh’ıg de Daron (1883), Histoire Universelle Par Étienne Asolik de Tarôn Traduite de I’arménien et Annotée, Livre III, (neşr. E. Dulaurier), Paris.
Bezer, G. Ö. (2010), “Şeddâdîler”, DİA, c. 38, s. 409-411.
Bosworth, C. E. (2005), Doğuştan Günümüze İslam Devletleri: Devletler, Prenslikler, Hanedanlıklar Kronolojik Soykütüğü, (çev. Hande Canlı), Kaknüs Yayınları, İstanbul.
Grousset, R. (2006), Başlangıcından 1071’e Ermenilerin Tarihi, (çev. Sosi Dolanoğlu), Aras Yayıncılık, İstanbul.
Güner, A. (2006), “Müsâfîrîler”, DİA, c. XXXII, s. 68-70.
Hamevî, Şihâbüddîn Ebî Abdillâh Yâkūt b. Abdillâh el-Hamevî er-Rûmî el-Bağdâdî (1977), Mu‘cemü’l-büldân, c. I-V, Beyrut.
https://www.zeno.ru/showphoto.php?photo=103177 (Erişim Tarihi: 08.05.2018)
Hudûdü’l-Âlem Mine’l-Meşrik İle’l-Magrib, (2008), (neşr. Vladimir Minorsky), (çev. Abdullah Duman, Murat Ağarı), Kitabevi, İstanbul.
İbn Havkal, Ebü’l-Kāsım Muhammed b. Alî en-Nasîbî el-Bağdâdî (1967), Sûretü’l-arz, (Primum ed. M. J. De Goeje), (ed. J. H. Kramers), Bibliotheca Geographorum Arabicorum c. II, Leyden.
İbn Kesîr, Ebu’l-Fida İsmail İmadu’d-Din îbn Ömer îbn Kesîr îbn Davud îbn Kesîr el-Dımaşkî el- Kureyşî (1985), el-Bidâye ve’n-Nihâye, c. I-XXIV, (çev. Mehmet Keskin), Çağrı Yayınları, İstanbul.
İbnü’l-Esîr, Ali b. Muhammed b. Abdilkerîm el-Cezerî eş-Şeybânî Ebu’l-Fida (2016), el-Kâmil fi’t- Târîh, (İslâm Tarihi), c. I-X, (trc. heyeti: Ahmet Ağırakça, Beşir Eryarsoy, Zülfikar Tüccar, Abdülkerim Özaydın, Yunus Apaydın, Abdullah Köşe), Ocak Yayıncılık, İstanbul.
Kartlis Tskhovreba (History of Georgia) (2014), (trans. Dmitri Gamq’relidze, Ed: Roin Metrevelli and Stephen Jones), Georgian National Academy of Sciences, Artanuji Publishing, Tbilisi.
Köse, B. A. (2017), Sâcoğulları ve Güney Kafkasya 276-317/889-929, İdeal Kültür Yayıncılık, İstanbul.
Maçoudi (1823-1877), Les Prairies D’or, c. I-IX, (metin ve trc. C. Barbier de Meynard, Pavet de Courteille), A L’Imprimerie Impériale, Paris.
Madelung, W. (2008), “The Minor Dynasties of Northern Iran”, The Cambridge History of Iran, Vol. IV, (ed. R. N. Frye), Cambridge University, s. 198-249.
Mehmetov, İ. (2009), Türk Kafkasında Siyasi ve Etnik Yapı Eski Çağlardan Günümüze Azerbaycan Tarihi, (eklemeler, notlandırma ve düzenlemelerle Türkçe yayına haz. Ekber N. Necef, Şamil Necefov), Ötüken Neşriyat, İstanbul.
Minorsky, V. (1958), A History of Sharvān and Darband in the 10th-11th Centuries, Cambridge.
Minorsky, V. (1953), Studies In Caucasian History, (New Light on the Shaddādis of Ganja, the Shaddādis of Ani, Prehistory of Saladin), London.
Minorsky, V. (1979), “Müsâfirîler”, İA, c. VIII, İstanbul, s. 817-819.
Miskeveyh el-Hâzin, Ebû Alî Ahmed b. Muhammed b. Ya‘kūb b. Miskeveyh el-Hâzin (2016), Tecâribü’l-Ümem, (trc. Kıvameddin Burslan), (yay. haz. Mehmet Şeker, Rıza Savaş, Süleyman Genç, Ali Ertuğrul), TTK, Ankara.
Movses, Dasxurants’i’s, History of the Aghuans, (trans. Robert Bedrosian).
Müneccimbaşı, Ahmed b. Lütfüllah (1958), Tarîh-i el-bâb ve Şirvan, (neşr. Vladimir Minorsky), Cambridge.
Subaşı, Ö. (2013), “XI. Yüzyılda Tao-Klarceti Bölgesinde Türk Hâkimiyeti” Turkish Studies, Vol: 8/5, s. 705-731.
Şerifli, M. X. (2013), IX Asrın İkinci Yarısı-XI Asırlarda Azerbaycan Feodal Devletleri, Azerbaycan Milli İlimler Akademisi Tarih Enstitüsü, Bakü.
Vardanyan, A. (2013), The Coins as Evidence for the History of Armenia and Adharbayjan in the Xth Century ad, Tübingen.
Yazıcı, T. (1994), “Deylem”, DİA, c. IX, s. 263-265.
Yıldız, H. D. (1992), “Sâcoğulları”, Doğuştan Günümüze Büyük İslam Tarihi, c. I-XIV, Çağ Yayınları, İstanbul, c. VI, s. 81-136.
Yovhannēs, Drasxanakertc’i (1987), History of Armenia, (trans. and commentary. Rev. Krikor H. Maksoundian), U.S.A.
Xosro, Nasır (2016), Sefername, (çev. Erkan Çardakçı), Avesta Yayınları, İstanbul.
Zambaur, E. De (1927), Manuel de Genealogie et de Chronologie Pour L’Histoire de L’İslam, Hanovre.