Âşık Paşazâde’ninTevârih-i Âl-i Osmân adlı eserine göre Türklerde yer adı verme geleneği

Yer adları araştırması dilbilimin önemli bir kolunu teşkil etmektedir. Yer adları bilimi (Toponymy) adı verilen bu bilim, tarih, folklor ve coğrafya gibi bilimlere yardımcı olmaktadır. Yer adları iskân tarihi açısından tarihçiler ve dilciler için bir kılavuzdur. Bugün üzerinde yaşadığımız Anadolu coğrafyasında pek çok millet egemen olmuştur. Buraya en son egemen olan devletler, yerleşim yerlerine kendilerince yeni adlar vermeye başlamışlardır. Kimi zaman yörenin eski adını kendi diyalektlerine uydurmuşlar kimi zaman da buralara yeni adlar vermişlerdir. Anadolu coğrafyasının en son hâkimi olan Türkler de çeşitli yöreleri yeniden adlandırmışlardır. Anadolu Selçuklu Devleti’nin kurulmasıyla birlikte, iktisadi, coğrafi, askerî ve siyasi nedenlerden dolayı anayurtları Orta Asya’dan kafileler hâlinde, Anadolu’ya göçen Oğuz boyları yerleştikleri bölgelere kendilerine has adlar vermeye başlamışlardır. Anadolu coğrafyasına Türklerin verdiği adları incelemek noktasında başvurulması gereken en önemli eserler, dönemin tarihini anlatan tarihî kaynaklardır. Bu kaynakların en önemlilerinden biri de Âşık Paşazâde tarafından kaleme alınan Tevârih-i Âl-i Osman adlı eserlerdir. Bu eser, anonim tarihlerin bir yana bırakıldığında tarih türünün ilk eseri olması dolayısıyla önemlidir ve bu nedenle çalışmamıza konu olmuştur.

The custom of naming a place according to the work called Tevarih-i Al-i Osman By Aşik Paşazade

The research of place names consititues an important part of Turkish culture and linguistics. This science named toponomy helps other fields of science such as history, folklore and geography. Names of places are a guide to historians and linguists in terms of history of settlements. Many a nation has ruled over Anatolia in which we now reside. The governments who last had control of Anatolia began to name where they inhabited. Sometimes they harmonized the old names with their dialects and sometimes they devised a new name. Turks, who were the last rulers of Anatolia, also renamed various territories due to the financial, geographic, military and political reasons. With the foundation of Anatolian Seljuk Empire in Anatolia the Oghuz Turks who migrated to Anatolia from their homeland Middle Asia in groups, began to specifically name the places where they had settled. The most important pieces of work that should be resorted to while the names the Turks gave to parts of Anatolia are being examined,are sources that study the history of that period. One of the most significant of these sources is the work called Tevarih-i Al-i Osman by Âşık Paşazâde.

PDF

___

AFYONCU Erhan, Tanzimat Öncesi Osmanlı Tarihi Araştırma Rehberi, Yeditepe Yayınevi, İstanbul 2009.
Ahmet Refik, Âşık Paşazâde, Kanaat Kütüphanesi, İstanbul 1933.
AKSAN Doğan, Her Yönüyle Dil (Ana Çizgileriyle Dilbilim), Türk Dil Kurumu Yayınları, Ankara 1995.
ALAGÖZ Cemal Arif, “Türkiye Yer Adları Üzerine Bazı Düşünceler”, Türk Yer Adları Sempozyumu Bildirileri, Başbakanlık Basımevi, Ankara 1984, s. 10-15.
Âşık Paşazâde, Osmanoğullarının Tarihi Tevârîh-i Âl-i Osmân, Haz. Kemal Yavuz-M. A. Yekta Saraç, Gökkubbe Yayınları, İstanbul 2007.
ATSIZ, Âşıkpaşaoğlu Tarihi, Milli Eğitim Bakanlığı Yayınları, İstanbul 1970.
AYDIN Ahmet, “Osmanlılarda Tarih Yazıcılığı”, Türkler, C. 11, Yeni Türkiye Yayınları, Ankara 2002, s. 417-425.
BABINGER Franz, Osmanlı Tarih Yazarları ve Eserleri, Çev. Prof. Dr. Coşkun Üçok, Kültür Bakanlığı Yayınları, Ankara 1982.
BAŞAR Fahameddin, “İlk Osmanlı Tarihçileri”, Türkler, C. 11, Yeni Türkiye Yayınları, Ankara 2002, s. 409-416.
BAYRAK M. Orhan, İlk ve Orta Çağda Anadolu Tarihi Sözlüğü (M.Ö. 25000 – M.S. 1453), Birharf Yayınları, İstanbul 2005.
ÇİFTÇİOĞLU Nihal Atsız (1947), Osmanlı Tarihleri I - Âşıkpaşaoğlu Ahmed Âşıkî / Tevârîh-i Âl-i Osman, İstanbul 1947.
Derviş Ahmed Âşıkî, Âşık Paşazâde Tarihi, Haz. Cemil Çiftçi, Mostar Yayınevi, İstanbul 2008.
Dionysios Byzantios, Boğaziçi’nde Bir Gezinti (Anaplous Bosporou), Çev. Mehmet Fatih Yavuz, Yapı Kredi Yayınları, İstanbul 2010.
ERÖZ, Mehmet, “Sosyolojik Yönden Türk Yer Adları”, Türk Yer Adları Sempozyumu Bildirileri, Başbakanlık Basımevi, Ankara 1984, s. 42-55.
IMBER, Colin, “İlk Dönem Osmanlı Tarihlerinin Kaynakları”, Söğüt’ten İstanbul’a Osmanlı Devleti’nin Kuruluşu Üzerine Tartışmalar, Der. Oktay Özel-Mehmet Öz, İmge Kitabevi, Ankara 2005, s. 39-71.
İNALCIK Halil, “Âşık Paşazâde Tarihi Nasıl Okunmalı?, Söğüt’ten İstanbul’a Osmanlı Devleti’nin Kuruluşu Üzerine Tartışmalar, Der. Oktay Özel-Mehmet Öz, İmge Kitabevi, Ankara 2005, s. 119-145.
İPŞİRLİ Mehmet, “Osmanlı Tarih Yazıcılığı”, Osmanlı, C. 8, Yeni Türkiye Yayınları, Ankara 1999, s. 247-256.
Jean Thévenot, Thévonot Seyahatnamesi, Edt. Stefanos Yerasimos, Çev. Ali Berktay, Kitap Yayınevi, İstanbul 2009.
KÖPRÜLÜ Fuad, “Âşık Paşa-zâde”, İslam Ansiklopedisi, C. 1, Milli Eğitim Bakanlığı Yayınları, İstanbul 1978, s.706-709.
MENAGE Victor L., “Osmanlı Tarih Yazıcılığının İlk Dönemleri”, Söğüt’ten İstanbul’a Osmanlı Devleti’nin Kuruluşu Üzerine Tartışmalar, Der. Oktay Özel-Mehmet Öz, İmge Kitabevi, Ankara 2005, s. 73-91.
ÖZCAN Abdülkadir, “Âşıkpaşazâde”, İslam Ansiklopedisi, C. 4, Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, İstanbul 1991, s.6-7.
ÖZTÜRK Necdet, “Osmanlılar’da Tarih Yazıcılığı Üzerine”, Osmanlı, C. 8, Yeni Türkiye Yayınları, Ankara 1999, s. 257-261.
Philippe du Fresne-Canaye, Fresne-Canaye Seyahatnamesi 1573, Çev. Teoman Tunçdoğan, Kitap Yayınevi, İstanbul 2009.
SAKAOĞLU Saim, Türk Ad Bilimi I Giriş, Türk Dil Kurumu Yayınları, Ankara 2001.
ŞEŞEN Ramazan, Müslümanlarda Tarih-Coğrafya Yazıcılığı, İslam Tarih, Sanat ve Kültürünü Araştırma Vakfı Yayınları, İstanbul 1998.
TOGAN Zeki Velidî, Umumî Türk Tarihine Giriş, Enderun Kitapevi, İstanbul 1981.
YEDİYILDIZ Bahaeddin, “Türkiye’de Yer Adı Verme Usulleri”, Türk Yer Adları Sempozyumu Bildirileri, Başbakanlık Basımevi, Ankara 1984, s. 25-29