Türk Halklarının Destan yaratılarında üç dünya

Türk milleti köklü ve zengin bir edebiyata sahiptir. Destanlar bu köklü ve zengin edebiyatın en önemli halkalarından birini oluşturur. Gelenek ve göreneklerden örf ve âdetlere giyim kuşamdan yeme içmeye kadar çeşitli kültür malzemesini içeren destanlar, milletlere ait inanç sistemlerinin izlerini de taşırlar. Şamanizm olarak adlandırılan inanç sistemi, Türklerin en eski inançlarından biri olarak kabul edilmektedir. Bu inanç sistemine göre evren; gökyüzü, yeryüzü ve yeraltı olmak üzere üç kattan ibarettir. Her katın tanrısı ve ruhları bulunmaktadır. Tanrıların, ruhların ve evren katlarının kendine has özellikleri vardır. Bu çalışmada, Altay, Özbek, Gagavuz, Karaçay-Malkar ve Kazaklara ait destanlardan verilecek örneklerle Şamanizm’de mevcut olan üçlü evren anlayışı ele alınacak ve bu anlayışın destanlara ne şekilde yansıdığı ortaya konulacaktır.

Three worlds in epic creation of Turkish public

Turkish nation has a wealthy and deep-rooted literature. Eposes form the most important part of it. They contains the various cultural materials such as customs-traditions and usage-habits and also from apparel to food and beverage which bear the traces of the nation’s belief system. The belief system, called Shamanism, known as the oldest belief system of the Turkish nation. According to that system; the universe consists of three layers called sky, world and underground. Each layer has own God and spirits. Gods, spirits and universe layers have specific features. In this study, we will deal with the triple universe consideration that presents in Shamanism by the examples of Altay, Uzbek, Gagauzion, Karaçay-Malkar and Kazakh eposes, also put forward the reflection of this understanding to these eposes.

PDF

___

AÇA, Mehmet, Kazak Türklerinin Destanları ve Destancılık Geleneği, Kömen Yayınları, Konya 2002.
ARSLAN, Mustafa, “Türk Destanlarında Evren Tasarımı”, Prof. Dr. Fikret Türkmen Armağanı, 2005, s. 65-75.
BAYAT, Fuzuli, Türk Mitolojik Sistemi, Ontolojik ve Epistomolojik Bağlamda Türk Mitolojisi 1, Ötüken Yayınları, İstanbul 2007.
ÇORUHLU, “Yaşar, Türk Sanatında Görülen Hayvan Figürlerine „Gök ve Yer‟ Sembolizmi Açısından Bir Bakış”, Türk Dünyası Araştırmaları, S.87, 1993, s.17-42.
ÇORUHLU, Yaşar, Türk Mitolojisinin Anahatları, İstanbul, Kabalcı Yayınevi, 2002
DIYKANBAYEVA, Aygerim, (1999). Kococaş Destanında Şamanistik Unsurlar, Ege Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, İzmir.
DİLEK, İbrahim, Altay Destanları I, TDK Yayınları, Ankara 2002.
ELİADE, Mircea, Şamanizm İlkel Esrime Teknikleri, Çev.: İsmet Birkan, İmge Kitabevi, Ankara 1999.
GENÇ, Reşat, Türk İnanışları ve Millî Geleneklerinde Renkler ve Sarı Kırmızı Yeşil, Atatürk Kültür Merkezi Başkanlığı Yayınları, Ankara 1997.
İNAN, Abdulkadir, Eski Türk Dinî Tarihi, Kültür Bakanlığı Yayınları, İstanbul 1976.
İNAN, Abdulkadir, Tarihte ve Bugün Şamanizm-Materyaller ve Araştırmalar, Kültür Bakanlığı Yayınları, İstanbul 2000.
KARACA, Oktay Selim, Kazak Destanları 3, TDK Yayınları, Ankara 2007.
ÖGEL, Bahaeddin, Türk Mitolojisi II, Türk Tarih Kurumu Yayınları, Ankara 2002.
ÖZKAN, Nevzat, Gagavuz Destanları, TDK Yayınları, Ankara 2007.
RADLOFF, Wilhelm, Sibirya’dan Seçmeler, Çev.: Ahmet Temir, Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayınları, Ankara 1986.
SEYİDOV, Mireli “Gök, Ak ve Kara Renklerinin Eski İnançlarla Alâkası”, Türk Kültürü, Çev.: Orhan Yavuz, , S.52 (1998), s.33-49.
SOLMAZ, Ayşe, Özbek Destanları 3, TDK Yayınları, Ankara 2007.
TAVKUL, Ufuk, Karaçay-Malkar Destanları, TDK Yayınları, Ankara 2004.
YARDIMCI, Mehmet, Türk Halk Edebiyatında Anlatmaya Dayalı Türler ve Halk Bilimi, Ürün Yayınları, İzmir 2008.
YILDIRIM, Nilüfer, (2004). Anadolu Masallarında Şamanizm İzleri, Fırat Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Elazığ