Kütahyalı Abdurrahman Fevzi Efendi (1802-1864)’ nin Mikyasu’l-Lisan Kıstasu’l-Beyan Adlı Eseri Üzerine Bir İnceleme

Her dilde olduğu gibi Türkçenin tarihi boyunca dilbilgisi kitapları önemli rol oynamıştır. Biçim, söyleniş, cümle yapısı, anlam ve kelime tarihi bakımından belirli bir düzenlilik gösteren sistemli kelime gruplanmalarından meydana gelen dilin incelenmesi olarak tanımlanan dilbilgisi, dil eğitim ve öğretiminin temelini oluşturmuştur. Türkçe öğrenimine ve öğretimine önem verildiği bir devirde yetişen Abdurrahman Fevzi Efendi de Türk dilinin kurallarını anlatan Mikyasu’l-Lisan Kıstasu’l-Beyan adlı eseri yazmıştır. Eseri, 1847’de yazmaya başlamış ve 1851’de bitirmiştir. Bir komisyon tarafından incelenmiş ve dilbilgisi açısından değerli görülerek kitabın basılmasına ancak yazarının ölümünden sonra karar verilmiştir. 1882’de Darüşşafaka adına basılmış ve Türkçe dersleri bu esere göre okutulmuştur. 1530’da Bergamalı Kadri’nin Müyessiretü’l-Ulûm adlı eserinden sonra, Türk dilinin Arapçanın gramerinden örneklerle de desteklenerek yazılmış olması sebebiyle son derece önem kazanmıştır. Tanzimat'a kadar okullarda dilbilgisine önem verilmediğini Arapça dilbilgisinin öne çıktığını görüyoruz. İlk Osmanlı medreselerinde eskinin devamı olarak Arapça öğretimi önemli idi. Tabii olarak Türkçenin Arapça ve Farsça ile münasebeti bu dönemde Türkçe öğretiminin kapsamlı olarak ele alınmasını engellemiştir. Batı tarzı diyebileceğimiz gramer kitapları da Tanzimat döneminde ilk defa dilbilgisi terimleri kullanılmaya başlanmıştır. Bu eserlerin öncülüğünü yapan Ahmet Cevdet Paşa, dil öğretimi kitaplarıyla da bugünkü dilbilgisi kitaplarının şekillenmesini sağlamıştır. Abdurrahman Fevzi Efendi, zamanının bu akımına uyarak, Türk dilinin kurallarını anlatan Mikyasu’l-Lisan Kıstasu’l-Beyan adlı eserini yazmakla Türk diline gerçekten çok önemli bir hizmet vermiştir. Bu bildiride Türk Dili tarihi açısından büyük önem taşıyan Mikyasu’l-Lisan Kıstasu’l-Beyan adlı eserin 1299(1882)'da Meclis-i Maarifin izniyle İstanbul'da Mahmud Beg Matbaası'nda basılmış, Beyazıt Devlet Kütüphanesi, Osmanlıca Eserler Bölümünde, 29442 raf numarasıyla kayıtlı olan kopyası üzerinde bir değerlendirme yapılacaktır. Çalışmada Türk diliyle ilgili önemli görüşleri içermesi bakımından önemli olan eserin önsözü ve içeriği ayrıntılı olarak ele alınacaktır.

A Review on the Book, Mikyasu'l-Lisan Kıstasu'l Beyan Written by Abdurrahman Fevzi From Kütahya (1802-1864)

As in any language, grammar books have played an important role throughout the history of Turkish. In terms of format, pronunciation, sentence structure, meaning and word history, a certain regularity of systematic word grouping occurs, leading to the examination of words, defined as language grammar and language training; the basis of teaching. Growing up in a time period when learning and teaching Turkish was of importance, Abdurrahman Fevzi wrote th piece“Mikyasu'l-Lisan Kıtatsu'l- Beyan”, describing the rules of the Turkish language. He began writing his piece in 1847 and was completed in 1851. After being examined by a commission, his work was found valuable in terms of grammar, but publication was decided after his death. In 1882, his work was published on behalf of Daruşşafaka and Turkish lessons were taught according to this piece. After the publication of “Müyessiretü'l-Ulum” by Kadri from Bergama in 1530, his work had gained extreme importance, using examples of Arabic grammar to support the Turkish language. While the Arabic grammer was of value, we see that Turkish grammer in schools wasn't of importance until the Administrative Reforms. The continuation of Arabic teaching in the first Ottoman madrasas was of great importance. Naturally, with the relationship between the Arabic and Persian in this time period, the comprehensive study of teaching the Turkish language was prevented. 'Western-style' grammar books were used for the first time during the Administrative Reforms period. Ahmed Cevdet Pasha, who pioneered the works of grammer, has shaped today's grammar books with his language teaching books. Abdurrahman Fevzi served a great importance to the Turkish language by following the stream of time and writing his piece,“Mikyasu'l-LisanKıtatsu'l-Beyan”, describing the rules of the Turkish language. In this report, the piece“Mikyasu'l-Lisan Kıstatsu'l-Beyan”, carried a great importance in terms of the Turkish history and with the courtesy of the Council of Education, his work was published at Mahmud Beg printing Plant, Istanbul in 1299 (1882). The copy of his work, registered under shelf number 29442, in the Beyazıt State Library and the Ottoman Works Department, will be undergoing assesment. Due to the important opinions made about the Turkish language in this study, the preface and contents will be further discussed in detail.

PDF

___

ABDURRAHMAN Fevzi Efendi, Mikyâsu’l-Lisan Kıstâsu’l-Beyan, İstanbul, Mahmud Beg Matbaası, 1882.
ATALAY Besim, Türk Dili Kuralları I, İstanbul, 1931.
ATEŞ Ahmed, ÇETİN Nihad M. ve YAZICI Tahsin, Arapça Dil Bilgisi I, İstanbul, 1964.
ATEŞ Ahmed, Farsça Grameri, İstanbul, 1982.
DENY Jean, Türk Dili Grameri (Osmanlı Lehçesi), çev. Ali Ulvi Elöve, İstanbul, 1941.
DEVELLİOĞLU Ferit, Osmanlıca-Türkçe Ansiklopedik Lûgat, Ankara, 1988.
DİLAÇAR Agop, Türk Diline Genel Bir Bakış, Ankara, 1964.
DİLAÇAR Agop, Gramer: Tanımı, Adı, Kapsamı, Türleri, Yöntemi, Eğitimdeki Yeri ve Tarihçesi, TDAY-Belleten, (1971): 83-145.
ERDEM İlhan, Mikyâsu’l-Lisân Kıstâsu’l-Beyân’daki Dil Bilgisi Terimleri, Turkish Studies/Türkoloji AraĢtırmaları, 2(2007), 192-216.
ERDEM İlhan, Mikyâsu'l-Lisân Kıstâsu'l-Beyân (Özet-Metin-Terimler ve Ekler İndeksi), İnönü Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, YayımlanmamıĢ Yüksek Lisans Tezi, Malatya, 1998.
ERGİN Muharrem, Türk Dilbilgisi, İstanbul, 1958.
ERTEM Rekin, Elifbe'den Alfabe'ye Türkiye'de Harf ve Yazı Meselesi, İstanbul, 1991.
HATİBOĞLU Vecihe, Dil Bilgisi Terimleri Sözlüğü, Ankara, 1978.
KARABACAK Esra, Ahmet Cevdet Paşa'nın Dil Bilgisi Kitapları, (yön. Prof.Dr. Mehmet Akalın), Marmara Üniversitesi Sosyal bilimler Enstitüsü, İstanbul, 1986.
KARABACAK Esra, Ahmet Cevdet Paşa'nin Dilbilgisi Kitapları, Türklük Araştırmaları Dergisi, 5(1989) : 261-270.
KARABACAK Esra, Bergamalı Kadri'nin Müyessiretü'l-Ulûm'u ile Ahmet Cevdet Paşa'nın Dil Bilgisi Kitaplarındaki Terimler Üzerine Bir İnceleme, Türklük Araştırmaları Dergisi, 8( 1997): 253- 283.
KÜTAHYALI Abdurrahman Hoca, Çev. Ali Ulvi Elüve, Mıkyasüllisan ve Kıstasülbeyan, İstanbul, 1942.
LEVEND Agâh Sırrı. Türk Dilinin Gelişme ve Sadeleşme Evreleri, Ankara, 1972.
ÖZKAN Nevzat, Ahmet Cevdet Paşa - Fuat Paşa Kavâ'id-i Osmaniye, Ankara, 2000.
REDHAUSE Sir James W.A, A Turkish and English Lexion, İstanbul, 1978.
SAMİ Şemseddin, Kâmûs-ı Türkî, İstanbul, 1899., Mevlut, el-Mevârid Arapça-Türkçe Lugat, İstanbul, 1980.
STEINGASS F.A, Comprehensive Persian-English Dictionary, London, 1930.
TİMURTAŞ Faruk K., Osmanlı Türkçesi Grameri, İstanbul, 1979.
TOPALOĞLU Ahmet, Dil Bilgisi Terimleri Sözlüğü, İstanbul, 1989.
Türk Dil Kurumu, Gramer Istılahları, Türk Dili Seri Belleten I/7 (1934): 8-12.
Türk Dil Kurumu, Gramer (Kuralbilim) Terimleri,
Türk Dili Seri Belleten II/1-2 (1940):63-72.
Türk Dil Kurumu, Gramer Terimleri,
Türk Dili Seri Belleten II/ 11-12 (1941): 129-156.
Türk Dil Kurumu, Türkçe Sözlük, Ankara, 2005.
Türk Dil Kurumu, İmlâ Kılavuzu, Ankara, 2005.
UZUNÇARŞILI İsmail Hakkı, Kütahya Şehri, İstanbul 1932.
VARDAR Berke, Açıklamalı Dilbilim Terimleri Sözlüğü, İstanbul, 1988