ARAP ALFABESİYLE YAZILMIŞ MEMLÛK-KIPÇAK SÖZLÜKLERİNDEN HAREKETLE TÜRKÇE TELAFFUZU BELİRTEN ARAPÇA İFADELER VE KISALTMALAR

Memlûk Devleti, 1250-1517 yılları arasında Mısır ve Suriye’de hüküm sürmüştür. Bu devlet köle ticareti sebebiyle Kıpçak, Oğuz, Çerkez, Moğol gibi muhtelif unsurlardan oluşmuştur. Yöneticilerinin çoğu Kıpçak olması sebebiyle, bu devletinin resmi dili de Türkçe olmuştur. Memlûkler devrinde sözlük, gramer, fıkıh ve okçuluk konularında birçok Türkçe ile eser yazılmıştır. Türkler ile Araplar aynı bölgede yaşadıkları için ticari, sosyal ve kültürel münasebetler bağlamında yoğun bir şekilde etkileşim söz konusu olmuştur. Özellikle de farklı dil kullanan yönetici ve yönetilen sınıf arasında dil alanında etkileşimin olduğu görülmektedir. Ayrıca Türk dili açısından Türkmence- Kıpçakça Mısır-Suriye bölgesinde giderek önem kazanmıştır. Bu durum, Araplar tarafından bu dillerin öğrenilmesi ve araştırılması ihtiyacı ortaya çıkmıştır. Bu dönemde Araplara Türkçeyi öğretmek amacıyla Arap alfabesiyle Arapça-Türkçe sözlükler yazılmıştır. Bu eserler, sözlük özelliklerinin yanı sıra gramer kitabı özelliği de taşımaktadır. Bu çalışmada, Memlûk-Kıpçak döneminde Arap alfabesiyle yazılmış olan Kitābü’l- İdrāk li Lisāni’l-Etrāk, Kitâb-ı Mecmû-ı Tercümân-ı Türkî ve Acemî ve Mugalî, Kitābu Bulġatu’l-Muştāḳ fî Luġati’t-Türk we’l- Kıfçāḳ, et-Tuḥfetü’z-Zekiyye fi’l-Luġati’t-Türkiyye, el-Kavânînü’l-Külliyye li- Zabti’l-Lûġati’t-Türkiyye sözlükleri incelenmiştir. Bu sözlüklerde Türkçe telaffuzu gösteren Arapça ifadeler ve kısaltmalar iki ana başlık altında incelenmiştir. İncelenen sözlüklerde ilk olarak Arapçada olmayan Türkçe seslerin telaffuzunu gösteren ifade ve kısaltmalar üzerinde durulmuş; ardından Türkçe ünlülerin kalınlık ve incelik açısından telaffuzunu gösteren ifade ve kısaltmalar değerlendirilmiştir.

MOVING FROM THE MAMLUK-KIPCHAK DICTIONARIES THAT WRITTEN IN ARABIC ALPHABET THE ARABIC TERMS AND ABBREVIATIONS WHICH RULES THE TURKISH PRONUNCIATION

The Mamluk state was established in Egypt and Syria between 1250 and 1517. This state is composed of slave trade and Kipchak, Oguz, Circassian, Mongol and various elements. Most of them were Kipchaks, the official language of this state has become Turkish. Because the Turks and the Arabs lived in the same region, they were intertwined due to commercial relations and social life and other reasons. In this period Arabic-Turkish dictionaries were written with the Arabic alphabet in order to teach Turkish to Arap people. These dictionaries include language knowledge since the dictionary nature. This work will focus on Arabic terms and abbreviations that govern Turkish pronunciation in Turkish education in the dictionaries written in Arabic alphabet during the period of Mamluk-Kıpchak. In the dictionaries examined, 1. Terms and abbreviations governing pronunciation of Turkish sounds that are not in Arabic 2. Terms and abbreviations that govern the thickness, thinness and contraction pronunciations of Turkish fame will be evaluated under two main headings. In this study, the Turkish dictionaries which are written using Arabic letters that belong to the Mamluk- Kipchak period will be examined and compiled with Arabic terms and symbols that illustrate how to pronunce Turkish words.

PDF

___

Atalay, B. (1945). Ettuhfet-üz-Zekiyye Fi’l-Lûgati’t-Türkiyye, TDK, İstanbul.
Baskın, S. (2012). "Memlûk Dönemi Türkçe Sözlüklerinin Yapısı", Dede Korkut Türk Dili ve Edebiyatı Araştırmaları Dergisi, 1(1), 23-43.
Beşìr, Kemâl (2000).‘İlmi’l-A ã wa ù , Dâr Ğarìb, Kahira.
Caferoğlu, A. (1931). Kitâb al-İdrâk Li Lisân al-Atrak, Türkiyat Enstitüsü yayınları, İstanbul.
Ceylan, E. (1991). “Ana Türkçede Kapalı e Ünlüsü”, Türk Dilleri Araştırmaları, Ankara.
İbn Cinnì, E. (1985). Sir äına’at’ul-İ’rab , th. Ḥesen HindÀwì, Dârü’l-Kalem, Dımaşḳ.
İbn Óaldûn, A. (2001). el-Muḳaddime, Mektebetu’l-‘Abìkân Riyad.
el-Feyrûzâbâdì, M. (2005). el- Úâmusu’l-Muóìù, th. el-‘Irḳsusì, Beyrut.
Enis, İ. (2003). Fi’l-Lehec Àti’l- ’arabiyye, mektebetü’l-Enjlo, Kahira.
Ercilasun, A. (2007). “Memlûk Kıpçak Dönemi Eserleri ile İlgili Düşünceler”, Makaleler, Akça, Ankara.
Erdem, M.; Gül, M. (2006). “Kapalı (ė) esi Bağlamında Eski Anadolu Türkçesi-Anadolu Ağızları İlişkisi”, Karadeniz Araştırmaları, Sayı: 11, Ankara.
Ermers, R. (1999). Arabic Grammers Of Turkic, Brill: Leiden, Boston, Köln.
eş-Şemsen, E. (2000). “El-İşmÀm we Mefhûm’l-Muãùalaó”, ed’-Dârâ, Riyad.
Korkmaz, Z. (2010). Gramer Terimler Sözlüğü, TDK, Ankara.
Kun, T.H. (1975). “Kipchak Philology and the Turkıc Loanwords in Hungarian, I”, Archivum Eurosiae Medii, Aevi. I., s. 155-210.
Muãùafa, İ.; Zeyyat, A.; ‘Abdu’l-Úadir, A.; Neccâr, A. (1999). eL - Mu’cemu’l-Wasī ù , Dârü’d- Daèweti, İstanbul.
Raúìú, K. (2013). el- Muãùalaó el’Luğawiyy fi Kit À bi Sì beweyhi, Doktora Tezi, Cezayir.
Sìbeweyh, A. (1988). El-KitÀb, el-Hancı, Kahire.
Toparlı, R., Çögenli, S., Yanık, N. (1999). el-Kavânînü’l-Külliye li-Zabti’l-Lügatit’-Türkiyye, TDK. Ankara.
Toparlı, R., Çögenli, S., Yanık, N. (2003). ed-Dürretü'l-Mudiyye Fi'l-Lugati't-Türkiyye, TDK, Ankara.
Toparlı, R., Çögenli, S., Yanık, N. (2000). Kitâb-ı Mecmû u Tercümân-ı Türkî ve Acemî ve Mugalî, TDK, Ankara. al-Turk, G. (2006). et- Tuhfetü'z - Zekiyye fi'l-Lûgati't-Türkiyye Üzerine Bir Dil İncelemesi (yayınlanmamış yüksek lisans tezi), Gazi Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Ankara.
Toparlı, R., Çögenli, S., Yanık, N. (2012). Kit ā bu Bul ġ atu’l-Muşt āḳ fî Lu ġ ati’t-Türk we’l-Kıfç āḳ Üzerine Dil İncelemesi, yayınlanmamış Doktora tezi), Gazi Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Ankara.
Ünlü, D. (1993). Kur’ân-ı Kerîm’in Tecvidi, MEB, Ankara.
Yıldız, M. (2010). “Seyf-i Sarayinin Gülistan Tercümesinde Aynı İsim Unsurlarının Kıl- ve Et- Yardımcı Fiilleriyle Kullanımından Oluşan Eş Değer Birleşik Fiiller ve Oğuzca Etkisi”, Turkish Studies, International Periodical For Languages, Volume 5 Issue 1, Ankara, s. 687- 706.