Osmanlı Devleti’nde menzil kavramı terim olarak “hareket halindeki orduların, kervanların, ulakların ve devlet görevlilerinin belirli bir mesafe kat ettikten sonra geceyi geçirmek, at değiştirmek veya dinlenmek için konakladıkları yer, bina veya han yerine kullanılan bir tabirdir”. 17. yüzyıl sonlarına kadar Osmanlı bürokratları, menzilleri işlevleri bakımından ayırt ve tasnif etmeye yarayacak terim ve terminoloji kullanmamışlardır. Farklı amaçlar için ayrılmış menziller, isim benzerliği nedeniyle tek bir menzil gibi algılanmış, işlevleri birbirine karışmıştır. Oysa menziller, mekânları, organizasyonları, işleyiş ve işlevleri bakımından askerî menziller, hac menzilleri, konaklama menzilleri ve menzil külliyeleri olarak farklılık gösterirler. Örneğin hac menzilleri, Hac kafilelerinin, yolculukları esnasında, uğradıkları, alış-veriş yaptıkları, konakladıkları ve evliya türbelerini ziyaret ettikleri yerleşimler veya konaklama alanlarıdır. Surre alaylarını yerine ulaştırmakla görevli olan kafileye devletin himayesinde hacılar da eşlik eder. Menziller ve menziller arasındaki mesafe1ere göre kurgulanan menzilnamelerde yazar, bir yerden diğerine geçtiği menzilleri anlatırken genellikle oldukça kısa bilgi verir. Örneğin dini bir amaçla yapılan yolculukta ziyaret edilecek kutsal yerler, camiler verilirken kısıtlı da olsa yer yer o mekânlara ait çeşitli bilgiler verilir: varsa tekke, medrese, cami, han gibi yapılar; burada yaşayan halk, bağ ve bahçeleri gibi. Bu çalışmada hac menzilnamelerinde şehirlerden yansımalar, sosyal hayat ve maddi kültüre ait öğeler izlenmeye çalışılacaktır.

In the Ottoman Empire, menzil (destination, haltingplace) as a termis “an expression used to identify a place, a building or a lodging wherethe armies on the move, caravans, couriers and state officials spend thenight, change horses or rest after they cover a certain distance.Till the end of the 17th century, Ottoman bureaucrats did not useany specific terms that could be exploited to distinguish and classify thedestinations with regard to their functions. Destinations reserved fordifferent reasons were perceived as one and the same due to nameresemblance and thus their functions were somewhat get mixed. Yetdestinations show different characteristics as military, pilgrimage,lodging, and destination complexes in respect to their abodes,organizations, running and functions. For instance, pilgrimagedestinations are complexes and lodgings in which pilgrimage cortegesstop by, shop at, rest in and visit shrines. Pilgrims under state patronageaccompany the corteges in charge of delivering Surre corteges. In militaryitineraries, destinations are used for dispatch and subsistence of thearmy.In menzilnames (itineraries) that fictionalized with respect todestinations and distances between destinations, the author gives rathershort information while narrating one destination passing to another. Forinstance, while narrating the sacred places and mosques that should bevisited during a religious journey, authors give various informationsabout those places albeit very limited, such as: constitutions likemadrasah, mosques if there are; the people living there, vineyards andgardens, banquets.In this study, the traces of social and material culture elements ofcities (menzils) in the pilgrimage itineraries will be surveyed.