I. DÜNYA SAVAŞI BAŞLARINDA ERZURUM VİLAYETİ'NDE YAŞANAN ZORLUKLAR(1914-1915)

Haziran 1914'te Avusturya-Macaristan İmparatorluğu'nun Veliaht Prensi'nin Saraybosna Şehrini ziyareti esnasında bir Sırp milliyetçisi tarafından öldürülmesi üzerine Avusturya-Macaristan İmparatorluğu, 28 Temmuz 1914'te Sırbistan'a savaş ilan etmiştir. Çıkan savaşa kısa sürede her iki devletin tarafında yer alan Almanya, Rusya, İngiltere, Fransa, Osmanlı Devleti vb. devletlerin dâhil olması ile savaş geniş bir alana yayılmıştır. Osmanlı Devleti, 11 Kasım 1914'te Almanya'nın öncülük ettiği İttifak Devletleri safında savaşa katılmıştır. Osmanlı Devleti'nin savaşa girmesiyle, birçok cephede savaşmak zorunda kalmıştır. Osmanlı Devleti'nin savaştığı cephelerden biri de Kafkas Cephesi olup, cephenin idare merkezi Erzurum Vilayeti idi. Erzurum Vilayeti, Rusya hududunda olup, vilayet dâhilinde Türkler ve Ermeniler birlikte yaşamaktaydılar. Ermeniler, Fransız İhtilali ile ortaya çıkan fikir akımlarından milliyetçilik fikrini, Anadolu'nun doğusunda bağımsız bir Ermenistan kurmak için kullanıyorlardı. Bunun için Taşnak, Hınçak vb. cemiyetler kurarak, aşama aşama siyasi, kültürel ve silahlı faaliyetlerde bulunuyorlardı. Ermenilerin faaliyette bulundukları yerlerden biri de Erzurum Vilayeti idi. Ermeniler, Erzurum Vilayetini kendilerine merkez olarak seçmişlerdi. Vilayette memur ve esnaf olan Ermenilerin çoğunluğu bağımsız Ermenistan Devleti için kurulan cemiyetlere dâhil olmuşlardı. Vilayette bulunan ve nüfus çoğunluğunu oluşturan Türk ve Müslümanlar olmaktaydılar. Ermenilerin yaptığı olumsuz hareketler tepki görse de Avrupalı devletlerin Erzurum'da ki konsoloslukları devreye girerek tepkileri önlüyorlardı. Savaş başladıktan sonra Ermenilerin, Ruslar ve itilaf devletleri lehine olan tutumları açığa çıkmış, vilayetin her tarafında silahlı saldırıları ve katliamlarına şahit olunmuştur Bu doğrultuda çalışmada, Birinci Dünya Savaşı başlamadan hemen önce ve savaş başladıktan sonra ki ilk bir yıl içinde Erzurum Vilayeti'nin içinde bulunduğu sosyal, ekonomik ve askeri zorluklar incelenmeye çalışılmıştır.

DIFFICULTIES LIVED IN ERZURUM PROVINCE AT THE BEGINNING OF THE WORLD WAR I

The Austro-Hungarian Empire declared war against Serbia on July 28, 1914 after a Serbian nationalist killed the Crown Prince of the Austro-Hungarian Empire in June 1914. This war soon extended to a wide area by the inclusion of Germany, Russia, England, France, the Ottoman Empire etc. On November 11, 1914, the Ottoman Empire officially engaged in the war on the side of the Central Powers led by Germany. Soon, the Ottoman Empire had to fight in multiple fronts. One of those fronts was the Caucasian Front, and its administration center was in the province of Erzurum. The province of Erzurum, where Turks and Armenians lived together, was neighboring Russia. The Armenians had embraced nationalism as one of the movements of thought arising from the French Revolution. They used this idea to establish an independent Armenia in the eastern Anatolia. For this purpose, they established societies like the Dashnak and the Hunchak and steadily carried out political, cultural and military activities. One of the Armenians' focal place of activity was the Province of Erzurum. They had chosen this province as their center. Majority of the Armenians who were clerks or tradesmen in the province had participated in the associations. The Turks and Muslims who were the majority population in the province were anxious about such activities of the Armenians. Although they showed reactions against such acts of the Armenians, consulates of European states in Erzurum intervened and prevent such reactions from growing. After the war began, the pro-Russian and pro-Allies attitude of the Armenians became manifest and their arm attacks and slaughters were witnessed in all sides of the province. This study examines the social, economic and military difficulties experienced in the Province of Erzurum immediately before the start of the First World War and during one year following it

PDF

___

BOA. A. MKT. MHM. 643/28(14 Ra. 1322)
BOA. DH. ŞFR. 422/140-1, 2 (1330).
BOA. DH. ŞFR. 422/54-1, 2 (1330. Ma. 16).
BOA. DH. ŞFR. 422/78-1 (1330. Ma. 18).
BOA. DH. ŞFR. 423/12-1, 2 (1330).
BOA. DH. ŞFR. 423/19, (1330 Ma. 24)
BOA. DH. ŞFR. 428/87-1, 2 (1330. Ma. 19).
BOA. DH. ŞFR. 433/125 (1330 Te. 5)
BOA. DH. ŞFR. 436/82-1, 2 (1330 Te. 29)
BOA. DH. ŞFR. 438/70 (1330).
BOA. DH. ŞFR. 438/71-1, 2 (1330 A. 12)
BOA. DH. ŞFR. 438/92, (1330 A. 13)
BOA. DH. ŞFR. 439/108-2 (1330 A. 23)
BOA. DH. ŞFR. 440/121 (1330 E. 2)
BOA. DH. ŞFR. 440/32 (1330 A. 26)
BOA. DH. ŞFR. 440/64 (1330 Ey. 2)
BOA. DH. ŞFR. 440/65-1 (1330.A.23)
BOA. DH. ŞFR. 440/66-2 (1330 A. 30)
BOA. DH. ŞFR. 440/90-1 (1330.E.1)
BOA. DH. ŞFR. 442/32 (1330 E. 14)
BOA. DH. ŞFR. 442/67 (1330 Ey. 16)
BOA. DH. ŞFR. 443/102-1, 2, (1330.E.26)
BOA. DH. ŞFR. 443/103 (1330 E. 26)
BOA. DH. ŞFR. 443/45 (1330.E.22)
BOA. DH. ŞFR. 443/65 (1330.E.25)
BOA. DH. ŞFR. 443/89, (1330.E.25)
BOA. DH. ŞFR. 443/9 (1330.E.20)
BOA. DH. ŞFR. 444/46 (1330 E. 30)
BOA. DH. ŞFR. 444/51-1 (1330.E.30)
BOA. DH. ŞFR. 445/10 (1330.Te.6)
BOA. DH. ŞFR. 445/60 (1330.Te.10)
BOA. DH. ŞFR. 450/139 (1330.Ts.15)
BOA. DH. ŞFR. 450/61 (1330.Ts.12)
BOA. DH. ŞFR. 450/61 (1330.Ts.12)
BOA. DH. ŞFR. 451/122 (1330.Ts.21)
BOA. DH. ŞFR. 451/41 (1330.Ts.17)
BOA. DH. ŞFR. 452/56 (1330.Ts.24)
BOA. DH. ŞFR. 452/74 (1330.Ts.25)
BOA. DH. ŞFR. 461/21-1 (1330.Ks.29)
BOA. DH. ŞFR. 461/57 (1330.Şu.1)
BOA. DH. ŞFR. 469/132-1 (1331.Ni.22)
BOA. DH. ŞFR. 472/36-1 (1331.May.10)
BOA. DH. ŞFR. 472/36-1 (1331.May.10)
BOA. DH. ŞFR. 472/8-1, 2 (1331.May.8)
AKTAN, Ali, "Tarih İçinde Erzurum'un Yeri ve Önemi", Erciyes Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, (1994).
ARMAOĞLU, Fahir, 20. Yüzyıl Siyasi Tarihi (1914-1995), On Sekizinci Baskı, Alkım Yayınları, İstanbul 2012.
ASLAN, Betül, Erzurum'da Ermeni Olayları (1918-1920) Hatıralar, Belgeler ve Kazılar, Atatürk Üniversitesi Yayınları, Erzurum 2004.
AYDOĞAN, Erdal, İttihat ve Terakki'nin Doğu Politikası 1908-1918, Ötüken Yayınları, İstanbul 2005.
BAĞÇECİ, Yahya, "XIX. Yüzyılın Sonlarında Anadolu'da Çıkan Ermeni İsyanlarına Karşı Osmanlı Devleti'nin Aldığı Askeri Tedbirler", Erciyes Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, Sayı: 24, (2008).
Birinci Dünya Harbinde Türk Harbi Kafkas Cephesi 3. Ordu Harekâtı I, Genelkurmay Başkanlığı Yayınları, Ankara 1993.
BOİSMENU, Georges langlois-Jean, 20. Yüzyıl Tarihi, (Çev: Ömer Turan), Nehir Yayınları, İstanbul 2003.
CEMAL PAŞA, Hatıralar, (Yay. Haz. Alpay Kabacalı), İş Bankası Kültür Yayınları, İstanbul 2001.
HÜLAGÜ, M. Metin, "Pan-İslamist Faaliyetler (1914-1918)", Osmanlı, Cilt:2, (Ed: Güler Eren) Yeni Türkiye Yayınları, Ankara 1999.
İSMAİLHAKKIOĞLU, Zühre, 1908-1914 Yılları Arasında Erzurum'daki Ermeniler, Balıkesir Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Balıkesir 2007.
KARABEKİR, Kazım, Birinci Cihan Harbine Nasıl Girdik II, (Yay. Haz. Faruk Özerengin), Emre Yayınları, İstanbul 1995.
KARACAKAYA, Recep, Kaynakçalı Ermeni Meselesi Kronolojisi (1878-1923), Devlet Arşivleri Genel Müdürlüğü Yayınları, İstanbul 2001.
KAŞIYUĞUN, Ali, "Osmanlı Devletinin 1. Dünya Savaşına Girmeden Önceki İttifak Arayışları", History Studies, Sayı: 1/1, (2009).
KELEŞYILMAZ, Vahdet, "Kafkas Harekâtının Perde Arkası", OTAM Dergisi, Sayı: 11, (2000).
KOÇAŞ, Sadi, Tarihte Ermeniler ve Türk-Ermeni İlişkileri, 4. Baskı, KASTAŞ Yayınları, İstanbul 1990.
SANDER, Oral, Siyasi Tarih (İlkçağlardan 1918'e), İmge Yayınları, Ankara 1999.
SELVİ, Haluk, "Terör Eylemlerine Tarihsel Bir Yaklaşım: Osmanlı Devleti'nde Ermeni Terör Eylemleri ve Yurtdışı Bağlantıları", Uluslararası Güvenlik ve Terörizm Dergisi, II/1, (2011).
SERTOĞLU, Mithad, Osmanlı Tarih Lûgatı, (2. Baskı), Enderun Kitapevi, İstanbul 1986.
SÜRGEVİL, Sabri, "Osmanlı Devleti'nin I. Dünya Savaşına Girişinin İzmir Basınındaki Yankıları", Tarih İncelemeleri Dergisi I, (1983).
SÜSLÜ, Azmi, Ermeniler ve 1915 Tehcir Olayı, Yüzüncü Yıl Üniversitesi Yayını, Ankara 1990
ŞİMŞİR, Bilal, Osmanlı Ermenileri, Bilgi Yayınları, Ankara 1986.
TOSUN, Ramazan, "Ermeni Meselesinin Ortaya Çıkışı ve Mahiyeti", Selçuk Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Dergisi, (2003).