ABDÜLAZİZ DEBBAĞ VE EL-İBRİZ ADLI ESERİNDE HADİS ÖRNEKLERİ

İslâm dini, Kur’ân’ın Hz. Muhammed’e nazil olmaya başlaması ile önce Arap Yarımadasında ve ardından da dünyanın başka ülkelerinde hızla yayılmaya başladı. Bu süreç zarfında Müslümanlık, Kuzey Afrika ve İspanyada da yayıldı. Bu yörelerde, İslâm dininin çeşitli ilmi alanlarında çok sayıda âlim yetişti ve bu âlimler pek çok kitap yazdılar. Tarih kaynaklarını incelediğimiz zaman, o dönemlerde oralarda birçok tarih, tefsir, hadis, fıkıh, tasavvuf ve benzeri eserlerin yazılmış olduğunu okumaktayız. On yedinci yüzyılın sonu ve on sekizinci yüzyılın başlarında Kuzey Afrika’da yaşamış olan Abdülaziz b. Mes’ûd b. Ahmed ed-Debbâğ el-Hasenî el-Bekrî (ö. 1132/1720) ve onun el-İbrîz adlı eserinin bu alanda büyük bir önem ve değeri vardır. O, İspanya’nın karşı yakasında, Fas’ta doğup yaşamış büyük bir bilim ve tasavvuf âlimidir. soyu Hz. Hasan ve dolayısı ile Hz. Fatıma kanalı ile Hz. Muhammed’e (s.a.v.) dayanmaktadır. İlmi kaynaklarda, Debbâğ’ın hayatı hakkında fazla bilgi bulunmamaktadır. Müridi ve talebesi olan Ahmed b. Mübârek (ö. 1156/1743), onun görüşlerini el-İbrîz adlı kitapta derlemiştir. “İbrîz” kelimesi, katıksız som altın anlamındadır. Ahmed b. Mübârek, bu ince ve hassas anlamı düşünerek bu kitaba “el-İbrîz” adını vermiştir. Bu kitabı Türkçeye tercüme eden Celal Yıldırım, “el-ibrîz” kelimesi hakkında geniş açıklamalarda bulunmuştur. Debbâğ, “Hızıriyye” tarikatının kurucusu olarak bilinmektedir. Bununla beraber, Debbâğ’ın el-İbrîz adlı eserinin içeriğinden anlaşıldığına göre, onun hadis, tefsir, fıkıh ve kelam ilimlerini çok iyi bildiği, mükemmel bir tasavvuf kültürüne sahip bulunduğu anlaşılmaktadır. Çünkü onun bu kitabı, bir manevi ilimler ansiklopedisi durumundadır. Bu eserde, tasavvuf ağırlıklı olmak üzere hadis, tefsir, fıkıh ve kelam bilgileri yer almaktadır. Debbâğ, el-İbrîz’de, sırası gelince Hz. Muhammed’in hadislerinden örnekler vererek konuları açıklamıştır. Biz, hadis ağırlıklı çalıştığımız için, bu eserde yer alan hadislerden birkaç örneği ele alarak eseri değerlendirmeye çalışacağız.

HADITH EXAMPLES OF ABDÜLAZİZ DEBBAĞ AND HIS EL- IBRIZ WORK

The Islamic religion began to spread rapidly in the Arabian peninsula and then in other countries of the world, as the Qur'an began to be regarded by Hz.Muhammad(PBUH). During this process, Islam spread throughout North Africa and Spain. In these regions, a large number of scholars were present in various scientific fields of the Islamic religion, and these scholars wrote many books. When we examined the sources of history, we read that there were many history, tafsir, hadith, fiqh, mysticism and similar works written there. Who lived in North Africa at the end of the seventeenth century and at the beginning of the eighteenth century Abdulaziz b. Mes'ûd b. Ahmad ed-Debbâd al-Hasani al-Bakrī (d. 1132/1720) and his al-Ibrīz work have great importance and value in this area. He is a great scholar and mystic who was born and lived in Morocco near Spain. Debbâd came from the line of Hz. Hasan, on this occasion, that his Hz.Ali channel and Hz.Muhammad (PBUH) were based on the same generation. There is not much information about the life of Debbag in the scientific sources. He has a famous book called ‘’Al- Ibriz’’.One of his disciple and student Ahmed b. Mubarak (b. 1156/1743) compiled this book. The word "İbriz" means ‘’pure gold’’. Mubarak gave the name "Al-İbrîz" having consideration of this delicate and sensitive meaning. Celal Yildirim, who translated this book into Turkish language, made the following statements about the word "Al-Ibriz".Debbâğ is known as the founder of the "Hızıriye" sect. However, according to Debbâð's understanding of al-İbrîz, it is understood that he has an excellent Sufi culture, which he knows well about hadith, commentary, fiqh and kalam. Because his book is an encyclopedia of spiritual sciences. In this work, hadith, commentary, jurisprudence, and wisdom information are included, mainly with mysticism. When it comes to the order of Hz.Muhammad's hadiths. Debbâd giving examples from Hz.Muhammed. Since we work mainly on hadith, we will try to evaluate several examples from the hadiths in this work.

PDF

___

Ahterî, Mustafa b. Şemsuddin el-Karahisârî. (1310). Ahterî Kebîr, Dersaadet.
Akbaş, A. Kur’an’da İnsan Mutluluğu, İstanbul: Rağbet Yayınları.
Aliyyü’l-Kârî, Ebu’l-Hasan Nureddin Ali b. Sultan Muhammed el-Kârî el-Herevî. (1986). el- Esrâru’l-Merfûa Fi’l-Ahbâri’l-Mevdûa, Beyrut.
Ateş, S. ( tsz). Yüce Kur’ân’ın Çağdaş Tefsiri, ( 12 cilt). İstanbul: Yeni Ufuklar Neşriyat, I-XII, İstanbul tsz.
Aydınlı, A. (2012). Hadis Istılahları Sözlüğü, İstanbul: İFAV.
Aynî, Bedruddin Ebû Muhammed Mahmud b. Ahmed. (2002). Umdetu’l-Kârî Şerhu Sahîhi’l- Buhârî, ( 16 cilt). Beyrut: Dâru’l-Fikr.
Beyhâkî, Ebû Bekr Ahmed b. Hüseyin. (1410). Suabü’l-Ma’n, , ( 7 cilt). Beyrut: el-Mektebetü’l- Elfiyye
Buhârî, Muhammed b. İsmail b. İbrahim b. el-Muğire. (tsz.). el-Câmiu’s-Sahih, , Beyrut: Daru İhyâi’t-Turâsi’l-Arabî.
Dârimî, Ebû Muhammed Abdullah b. Abdirrahmân (2011). Sünenu’d-Dârimî, ( 2 cilt). Dımaşk: Dâru’l-Mustafa
Deniz, M.A.(2017). “İslam Hukukunda Vakıf Mallarının Satımı-Mukayeseli Bir Çalışma”, Artuklu Akademi, Mardin Artuklu İslami İlimler Fakültesi Dergisi ( ss. 131-148 ). Mardin.
DİA, ( 1988). Abdüaziz ed-Debbâğ. Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, (ss. 188). İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı.
Debbağ, Abdülaziz b. Mes’ûd b. Ahmed ed-Debbâğ el-Hasenî el-Bekrî (2006). el-İbrîz, (C. Yıldırım,Çev.), İstanbul: Demir Kitabevi.
Ebû Dâvûd, Süleyman b. Eşas es-Sicistânî el-Ezdî (tsz.). Sünenü Ebî Dâvûd, ( dört cilt.) thk. Muhammed Muhtiddin Abdülhamid, İstanbul: el-Mektebetü’l-İslâmiyye.
Gürânî, Şemsuddin Ahmed b. İsmail b. Osman b. Muhammed el-Gürânî’dir. (2003). el-Kevserü’l- Cârî ilâ Riyâdi Ehâdîsi’l-Buhârî, ( 11 cilt). thk. Ahmed İzzu İnâye, Beyrut: Dâru İhyâi’t- Turâsi’l-Arabî.
Halil B. Ahmed, el-Ferâhîdî (2003). Kitabu’l-Ayn,( 4 cilt ). thk. Abdulhamid Hendâvî, Beyrut: Dâru’l-Kutubi’l-İlmiyye.
Heysemî, Nûruddîn Ali b. Ebî Bekr (1988). Mecma’u’z-Zevâid ve Menba’u’l-Fevâid, (10 cilt). Beyrut.
İbn Ebî Hâtim, Abdurrahman b. Muhammed (2010), el-Cerh ve’t-Ta’dil (10 cilt). Thk. Mustafa Abdulkadir Atâ, Beyrut: Daru’l-Kutubi’l-İlmiyye.
İbn Hacer, Ahmed b. Ali (2005). Fethu’l-Bârî Şerhu Sahîhi’l-Buhârî, ( 15 cilt). Beyrut: el- Mektebetu’l-Asriyye.
İbn Kesîr, İsmail (1969). Tefsîru’l-kur’âni’l-Azîm, ( 4 cilt). Beyrut: Daru’l-Ma’rife.
İbn Mâce, Ebû Abdillah Muhammed b. Yezid el-Kazvînî (tsz.). Sünen, ( 6 cilt). Mısır: İsa el-Bâbî el-Halebî ve Şurekâuh.
İbn Manzûr, Cemaluddin Muhammed b. Mukerrem (2014). Lisânu’l-Arab, ( 18 cilt). Beyrut: Dâru Sadr.
İbnü’l-Cevzî, Ebu’l-Ferec Abdurrahman b. Ali (1968). el-Mevzûât, ( 3 cilt). thk. Abdurrahman Muhammed Osman, Medine: Mektebetü’l-Selefiyye.
İbnü’l-Esîr, Mecduddin Ebu’s-Seâdât el-Mubârek b. Muhammed el-Cezerî (2011). en-Nihâye fî Ğarîbi’l-Hadis ve’l-Eser, ( 2 cilt). thk. Halil Me’mûn Şîhâ, Beyrut: Darü’l-Ma’rife.
İsfahânî, Hüseyin b. Muhammed er-Rağıb (2011). Müfredâtu Elfâzi’l-Kur’ân, thk. Safvân Adnân Dâvûdî, Dımaşk: Dârü’l-Kalem.
Kanar, M. (2003). Osmanlı Türkçesi Sözlüğü, , İstanbul: Derin Yayınları.
Kasımî, Muhammed Cemaluddin (1987). Kavâidu’t-Tahdîs min Funûni Mustalahi’l-Hadis, thk. Muhammed Behcet el-Beytâr, , Beyrut: Dâru’n-Nefâis.
Kastalanî, Şehâbuddin Ebu’l-Abbas Ahmed b. Muhammed (2012). İrşâdu’s-Sârî li Şerhi Sahîhi’l- Buhârî, (17 cilt). Beyrut: Dâru’l-Kutubi’l-İlmiyye.
Kirmanî, Şemsuddin Muhammed b. Yusuf b. Ali b. Said (2010). Şerhu’l-Kirmânî alâ Sahîhi’l- Buhârî, ( 2010). Beyrut: Dâru’l-Kutubi’l-İlmiyye.
Koçyiğit, T. ( 1992). Hadis Terimleri Sözlüğü, Ankara: Rehber Yayınevi.
Leknevî, Abdülhay b. Muhammed b. Abdülhalim el-Leknevî (1964). el-Ecvibetü’l-Fâdile li Es’ileti’l-Aşereti’l-Kâmile, thk. Abdülfettah Ebû Ğudde, , Halep: Darü’s-Selâm.
Malik, Ebû Abdillah b.Enes (tsz.) el-Muvatta, ( 2 cilt). Beyrut: Dâru İhyâi’t-Turâsi’l-Arabî.
Mâverdî, Ebü’l-Hasan Ali b. Muhammed b. Habib el-Mâverdî el-Basrî ( 2012). en-Nuketu ve’l- Uyûn, Beyrut: Dârü’l-Kutubi’l-İlmiyye.
Münâvî, Muhammed Abdurrauf (1938). Feyzu’l-Kadîr Şerhu’l-Camii’s-Sağîr, ( 6 cilt). Mısır: Matbaatu Mustafa Muhammed.
Müslim, Ebü’l-Hüseyn b. el-Haccâc el-Kuşeyrî en-Nisâbûrî (1998). Sahihu Müslim, , Beyrut: Dâru İbn Hazm. Mardin.
Nesefî, Abdullah b. Ahmed b. Mahmud (1988). Medâriku’t-Tenzîl ve Hakâiku’t-Te’vîl, ( 4 cilt). Beyrut: Dâru’l-Kitâbi’l-Arabî.
Nevevî, Muhyiddin Ebû Zekeriya Yahya b. Şeref (2001). Sahihu Müslim bi Şerhi’n-Nevevî, ( 18 cilt). thk. Rıdvan Cami’ Rıdvan, Kahire: el-Mektebu’s-Sakafî.
Neysâbûrî, Ebû Abdillah Muhammed b. Abdullah (1342). el-Müstedrek Ale’s-Sahîhayn,( 4 cilt). Haydarabad.
Râzî, Muhammed Fahruddin b. Diyâuddîn Ömer (1990). Mefâtîhü’l-Ğayb, ( 32 cilt). Beyrut: Darü’l-Fikr.
Özçelik, F. ( 2017). “Ravilerin Cerhine Delalet Eden Lafızlar: İbn Ebî Hâtim Örneği” Artuklu Akademi, Mardin Artuklu İslami İlimler Fakültesi Dergisi ( ss. 51-76). Mardin.
Sâbûnî, Muhammed Ali ( 1987). Safvetü’t-Tefâsîr, ( 3 cilt). İstanbul: Darü’l-Ensâr li’n-Neşr. – eş-Şerhu’l-Muyesser li Sahîhi’l-Buhârî el-Musemma ed-Dureru ve’l-Leâlî bi Şerhi Sahîhi’l-Buhârî, ( 4 cilt). Beyrut: el-Mektebetu’l-Asriyye.
Sehâvî, Muhammed b. Abdirrahman (1985). el-Mekâsıdu’l-Hasene, Beyrut.
Subhi, S. ( 1986). Hadis İlimleri ve Hadis Istılahları, ( Kandemir. M. Yaşar, Çev.) Ankara: Diyanet İşleri Başkanlığı Yayınları.
Şevkanî, Muhammed b.Ali (1960). el-Fevâidu’l-Mecmûa, Beyrut.
Taberânî, Ebu’l-Kasım Süleyman b. Ahmed (1983). Mektebetu’l-Ulûm ve’l-Hikem. el-Mu’cemu’l-Kebir, ( 25 cilt). Musul:
Taberî, Muhammed b. Cerir (2012). Camiu’l-Beyân an Te’vîliAyi’l-Kur’ân, ( 15 cilt). thk. Abdülmaksûd b. Abdürrahim, Beyrut: Darü’l-Kutubi’l-İlmiyye.
Tirmizî, Ebû İsa Muhammed b. İsa (1937). el-Câmiu’s-Sahîh, thk. Ahmed Muhammed Şakir, Kahire: Matbaatu Mustafa el-Bâbî el-Halebî.
Topaloğlu, B. ( 1993). Cennet Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi ( ss. 374-386). İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı.