II. MEŞRUTİYET DÖNEMİ DİN VE MODERNLEŞME TARTIŞMALARI: SEBİLÜRREŞAD DERGİSİ VE İSLAM MECMUASI ÖRNEĞİ

İslam dünyasında modernleşme hareketleri bir tür dini hareketler olarak ortaya çıkmış ve öyle devam etmiştir. Bir başka deyişle modernleşme teşebbüsleri dini düşüncenin ve dini yorumlama çabalarının bir parçası olmuştur. Bu noktada II. Meşrutiyet dönemi, etkileri itibariyle Cumhuriyet'i hazırlayan fikir hareketlerinin kaynaştığı bir dönem olması açısından oldukça önemlidir. II. Meşrutiyet döneminde İslamcı dünya görüşünün yaygınlık kazanmasıyla beraber, bu görüşü savunanlar oldukça önemli süreli yayınlar çıkarmışlardır. Bu yayınlar arasında Sebilürreşad dergisi ile İslam Mecmuası konumlanışları itibariyle dönemin entelektüel hayatında önemli bir yere sahiptir. Özellikle II. Meşrutiyet sonrasında ve Cumhuriyet Türkiye’sinde de devam edecek olan birçok tartışmanın ve İslamcı düşüncede ortaya çıkmaya başlayan farklılaşmaların temsil edildiği iki dergi olması açısından bu dergiler ayrıca önem arz etmektedir. Yapılan bu çalışma ile dönemin iki önemli süreli yayını olan Sebilürreşad dergisi ile İslam mecmuası arasında 1914-1918 yılları arasında yaşanan tartışmalardan bir kesit sunarak tarihsel-sosyolojik gerçekliğin bir yönüne ışık tutmak amaçlanmıştır. Bu amaca binaen dönemsel öneme sahip olmakla birlikte genel anlamda İslami düşüncenin modernleşmesi süreçlerinde her zaman önemli alanlar olarak kabul edilen aile, hukuk, bilgi ve siyaset üst başlıklarına dâhil edilebilecek ve her iki dergide karşılıklı olarak tartışma konusu olmuş olan “taaddüd-ü zevcat”, “içtimai usul-i fıkh”, “İslam ve terakki” ve “İslam ve milliyet” konuları üzerinden tartışmaların niteliği ortaya konmaya çalışılmıştır.

RELIGION AND MODERNIZATION DEBATES IN THE SECOND CONSTITUTIONAL ERA: THE CASES OF SEBILÜRREŞAD AND ISLAM JURNAL

Modernization movement in the Islamic World emerged as a kind of religious movement and have been continued in similar way. İn other words, modernization attemps have been a part of religious tuought and interpretation endevours of the Religion. At this point, Second Constitutional era, with its initial impacts, is very crucial period since it was the phase of the ideas which had insatalled the Republic merged. İn this era, with the prevalence of İslamist World wiev, the İslamists published many important periodical publication. Among these publicators Sebilrüşşead and İslam Journal has significant places in the intellectual life of the period because of their theological and political positioning. These two journals are very important because they represent both the discussion which continued after the Secont Constitutional era and in the Republican era, and the differances which began to emerge within the İslamist thought. This study aims to reveal the historical-sociological reality at the İslamic modernization debates in the given era by presenting a charecteristic section of the debates of Sebilürreşad and İslam Journal between 1914-1918. İn order to achieve this aim, this study discusses following four topics. –mutually debated in these two jounals- which have been important both in relevant time period and in the general modernization processes of the İslamic thought, and can be attached to the main headings such as family, low, knowledge, politics: “poligamy”, “sociological islamic law proceduse”, “İslam and progress” and “İslam and nationality”.

PDF

___

Ağaoğlu, A. (1914). İslam Âleminde Görülen İnhitatın Sebepleri. İslam Mecmuası, c. 1(Sayı: 2), s. 54-58.
Ahmed Naim, B. (1914a). Müdâfaât-ı Dîniyye: Teaddüd-i Zevcât, İslâmiyet’te Men Olunabilir mi imiş? Mansurizade Said Beyefendi'ye. Sebilürreşad(298), s. 216-221.
Ahmed Naim, B. (1914b). Müdâfaât-ı Dîniyye: Teaddüd-i Zevcât, İslâmiyet’te Men Olunabilir mi imiş? Sebilürreşad, s. 248-250.
Ahmed Naim, B. (1914c). Müdâfaât-ı Dîniyye: Yine Teaddüd-i Zevcâta Dair. Sebilürreşad, s. 376- 384.
Ahmed Naim, B. (1915). İslam'da Dava-yı Kavmiyet. Sebilürreşad(293), s. 114-115.
Akçura, Y. (1913a). Milliyet Fikri ve Millet Muharebeleri. Türk Yurdu, c. 3(sayı: 9), s. 260-264.
Akçura, Y. (1913b). Milliyet Fikri ve Millet Muharebeleri. Türk Yurdu, c. 3(Sayı: 9), s. 304-308.
Akseki, A. H. (1914). İslamiyet ve Taaddüd-i Zevcat-VI. Sebilürreşad(285), s. 392-394.
Arai, M. (1994). Jön Türk Dönemi Tüek Milliyetçiliği. (T. Demirel, Çev.) İstanbul: İletişim Yayınları.
Bakırcı, M. (2001). İkinci Meşrutiyet Dönemi İslam Mecmuasında Din Sosyolojisi Konularıyla İlgili Makaleler. İstanbul: MÜSBE.
Bakırcı, M. (2004). II. Meşrutiyet Dönemi Din Sosyolojisinin Önemli Bir Kaynağı: İslâm Mecmuası (1914-1918). SÜİFD, 177-210.
Berkes, N. (1978). Türkiye’de Çağdaşlaşma. İstanbul: Kaynak Yayınları.
Berkes, N. (2011). Batıcılık, Ulusçuluk ve Toplumsal Devrimler. İstanbul: Kaynak Yayınları.
Birinci, A., & Çavdar, T. (1997). Halim Sabit Şitay. Diyanet İslam Ansiklopedisi (s. 336-337). içinde Ankara: TDV.
Bolay, S. H. (2011). Osmanlı Düşünce Dünyası. Ankara: Akçağ Yay.
Çapcıoğlu, İ. (2009). Social Status of Women in Ottoman and Turkish Republican Periods: A Sociological Overview. The İslamic Quartely, 53(1), s. 1-23.
Çapcıoğlu, İ. (2011). Modernleşen Türkiye’de Din ve Toplum. Ankara : Otto Yayınları.
Çapcıoğlu, İ. (2016). Tanzimat’tan Günümüze Muhafazakâr Kadın Algısındaki Değişimler. Dini Araştırmalar, s. 271-291.
Çapcıoğlu, İ., & Gürsoy, Ş. (2006). Bir Türk Düşünürü Olarak Ziya Gökalp: Hayatı, Kişiliği ve Düşünce Yapısı Üzerine Bir İnceleme. AÜİFD, 47(Sayı: 2), 89-98.
Çavdar, T. (1998). İslam Mecmuasının Türk Dönemsel Yayını İçindeki Yeri ve Önemi. İstanbul: İstabul Üniversitesi SBE Basın Yayın Yüksek Okulu.
Çavdar, T. (2001). İslam Mecmuası Maddesi. Diyanet İslam Ansiklopedisi (s. 53-54). içinde Ankara: TDV.
Çebi, M. S. (1997). Sebilürreşat: Türkiye'de İslamcı Muhalefetin Sözcülüğünü Yapmış Bir Dergi. Bilig, s. 231-245.
Efe, A. (2009). Sebilürreşad Maddesi. Diyanet İslam Ansiklopesi (s. 251-253). içinde Ankara: TDV.
Ersoy, M. A. (1913). Hutbe ve Mevaiz, , sayı: 230, 375. Sebilürreşad(Sayı: 230), s. 373-376.
Gökalp, Z. (1918). Türkleşmek, İslamlaşmak, Muasırlaşmak. İstanbul: Ötüken Neşriyat.
Günaltay, M. Ş. (1914a). İslam’da İnhitat ve İntibah. İslam Mecmuası( sayı: 32, 34).
Günaltay, M. Ş. (1914b). Müslüman Âleminde İntibah Alametleri. İslam Mecmuası(Sayı: 1, 4).
Heyd, U. (1980). Ziya Gökalp: Türk Milliyetçiliğinin Temelleri. (C. Meriç, Çev.) İstanbul: Sebil Yayınevi.
Hoca Şirazeddin. (1914). İslâm İntibâhı: Ulemâ-yı Kirâm Hazretine Lozan’dan Bir Hitâb. İslam Mecmuası, s. 88-92.
İnalcık, H. (2008). II. Meşrutiyet: Anayasa Rejimi Geliyor, Cumhuriyet Yolu Açılıyor. Doğu-Batı Dergisi(Sayı: 45), 11-16.
Kahraman, A. (2001). Mansûrîzâde Said’in Klasik Fıkıhçılara Yönelttiği Bazı Eleştiriler. Cumhuriyet Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 223-262.
Kara, İ. (2001). İslamcıların Siyasi Görüşleri-I Hilafet ve Meşrutiyet. İstanbul: Dergah Yayınları.
Kara, İ. (2003). İslâmcılarla Türkçüler Arasında Bir Milliyetçilik Tartışması. İ. Kara içinde, Din İle Modernleşme Arasında (s. 290-307). İstanbul: Dergah Yayınları.
Kara, İ. (2005a). İslam Düşüncesinde Paradigma Değişimi-Hem Batılılaşalım Hem Müslüman Kalalım. Modern Türkiye'de Siyasal Düşünce. içinde İstanbul: İletişim Yayınları.
Kara, İ. (2005b). İslamcı Söylemin Kaynakları ve Gerçeklik Değeri. Modern Türkiyede Siyasal Düşünce. içinde İstanbul: İletişim Yayınları.
Kara, İ. (2011). Türkiye'de İslamcılık Düşüncesi (Cilt 1). İstanbul: Dergah Yayınları.
Kazım, M. (1914). İslam ve Terakki-III. İslam Mecmuası, cilt 1(Sayı:3), s. 75-77.
Lewis, B. (1996). Modern Türkiye'nin Doğuşu. Ankara: Türk Tarih Kurumu.
Macit, N. (1997). Çağdaş Müslüman Düşünüşünde "İlerleme" ve Kader”, cilt 1 sayı:1. Ekev Akademi Dergisi, 1-30.
Mansurizade, S. (1914a). Cevazın Ahkam-ı Şeriyyeden Olmadığına Dair. İslam Mecmuası(10, 14, 24, 25).
Mansurizade, S. (1914b). Taaddüd-ü Zevcat İslamiyette Men Olunabilir. İslam Mecmuası(8, 9, 11, 13).
Mardin, Ş. (1995). Türk Modernleşmesi. İstanbul: İletişim Yayınları.
Şener, A. (1982). İçtimai Usul-İ Fıkh Tartışmaları. AÜİF (İslami İlimler Enstitüsü Dergisi), 231-247.
Toprak, Z. (1985). II. Meşrutiyet'te Fikir Dergileri. Kollektif içinde, Tanzimat'tan Cumhuriyet'e Türkiye Ansiklopedisi (s. 126-132). İstanbul: İletişim Yayınları.
Toprak, Z. (2001). Osmanlı'da Toplumbilimin Doğuşu. Kollektif içinde, Modern Türkiye’de Siyasî Düşünce-Tanzimat ve Meşrutiyet’in Birikimi (s. 310-327). İstanbul: İletişim Yayınları.
Türk Yurdu Dergisi. (1329). Arka Kapak.
Ülken, H. Z. (1998). Türkiye’de Çağdaş Düşünce Tarihi. İstanbul: Ülken Yayınevi.
Varlık, B. (1998). Tanzimat ve Meşrutiyet Dergileri. Kollektif içinde, Tanzimat’tan Cumhuriyete Türkiye Ansiklopedisi (s. 112-125). İstanbul: İletişim Yayınları.
Yazır, E. H. (2011). Müslümanlık Mâni-i Terakki Değil, Zâmin-i Terakkîdir. E. H. Yazır, A. Köksal, & M. Kaya (Dü) içinde, Meşrutiyetten Cumhuriyete Makaleler. İstanbul: Klasik Yayınları.