ANADOLU’NUN İSLÂMLAŞMASINDA AHÎLERİN ROLÜ

Anadolu’nun bütününü kapsayan bir İslâmlaşma, Selçuklufetihleri sonrasında gerçekleşmiştir. Zoraki bir Müslümanlaştırma ve kayda değer topyekûn ihtidaların söz konusu olmadığı bu fetihlerde, İslâmlaşma ve Türkleşmenin eş zamanlı ilerlediği kaydedilmektedir.Âşıkpaşazâde’nin Anadolu’da ehemmiyetli gördüğü, “Gaziyân-ı Rûm, Abdalân-ı Rûm, Ahîyân-ı Rûm ve Bacıyân-ı Rûm” olmak üzere dört zümrenin fetih ve İslâmlaşmada etkili olduğu düşünülmektedir.Kaynaklarda XIII-XVI. Yüzyıllar arasında Ahîlerin etkin ve etkili olduğu bir İslâmlaşma söz konusu edilmektedir.Horasan ve Mâverâünnehir mutasavvıfları, başta Yesevî şeyhleri ve dervişlerini bilinçli bir şekilde Anadolu’ya yönlendirmiştir. Dervişlerin mütevazı halleri ve hoşgörülü yaklaşımları, Anadolu’nun yerli gayrimüslim halklarını kendilerine ve dolayısıyla İslam’a yakınlaştırmıştır. Çatışmaların ve savaşların eksik olmadığı bucoğrafyada, Haçlı seferleri ve Moğol istilaları yüzünden çok büyük yıkımlar yaşanmış, şehir ve kasabalar adeta harabeye dönmüştür. Zor zamanlarda Ahîler, birlik ve beraberliği temsil ederek Osmanlı Devleti’nin kuruluşunda yer almışlar, Anadolu’nun maddî-manevîinşası ve inkişafında önemli görev ve sorumluluklar üstlenmişlerdir. Bu çalışmada İslâmlaşma ve Ahîliğin tanımları üzerinde durulmuştur. Ahîliğin amaç ve ilkeleri, sosyo-ekonomik hayatı düzenlemedeki rolleri, dinî ve siyasi etkileri incelenmiştir. Ahîlerin kurdukları müesseselerle Anadolu’yu nasıl İslamlaştırdıklarıanlatılmıştır. XIV. yüzyıl Ahîleriyle ilgili ünlü seyyah İbn Battûta’nın tespitlerine geniş yer verilmiştir. Çalışma esnasında Ahîlerle ilgili bilgi veren tarihî malumatın sınırlı olduğu görülmüştür. Bu alanda yapılançağdaş araştırmalar gözden geçirilmiş, Ahîlerin Anadolu’nun İslâmlaşmasına dair katkıları derli toplu bir başlık altında sunulmuştur.Ahîlerin meslek edindirme ve esnaf teşkilatlarından, her türlü kişisel ve toplumsal icraatlarına varıncaya kadar dinî ve tasavvûfî bir görünüm arz etmeleri, Anadolu’nun neredeyse tüm şehir, kasaba ve köylerinde kurum ve kuruluşlarıyla var olmaları, İslâmlaşma emareleriolarak değerlendirilmiştir. Yarı göçebe Türkmenleri sahiplenmeleri, maddî ve manevî yönlerden desteklemeleri onların dinî/İslâmî kimliklerini korumalarına neden olmuştur. Gayrimüslim yerli halkla sosyal, ekonomik ve ticari iyi ilişkiler içinde olmaları, fakir ve ihtiyaçsahiplerine yardımda bulunmaları, onları kendilerine ve dolayısıyla İslam’a yaklaştırmıştır. Böylece Anadolu’nun Türk ve İslam yurdu olması ve bu yeni kimliğin benimsenmesinde Ahîlerin önemli katkıları olmuştur.

THE ROLE OF THE AKHIES IN THE ANATOLIA’S ISLAMIZATION

An Islamization covering the whole of Anatolia was done after the Seljuk conquests. it is noted that Islamization and Turkishization are progressing simultaneously in these conquests, where there is no forced Islamization and significant total conversion. Âşıkpaşazâde gave great importance to the four groups in Anatolia: Gaziyan-ı Rûm, Abdalân-ı Rûm, Ahîyân-ı Rûm and Bacıyân-ı Rûm. It is thought that this groups were influential in conquest and Islamization. In the XIII-XVI., there has been an Islamization in which the Akhies were effective and influential. Khorasan and Patagonia's Sufis have deliberately directed the Yesevi sheikhs and their dervishes to Anatolia. The modest and tolerant approaches of the Dervishes brought the indigenous non-Muslim peoples of Anatolia closer to themselves and hence to Islam. In this geography where clashes and wars are not missing, there have been great demolitions due to the Crusades and Mongol invasions, cities and towns have almost become ruined. In difficult times, Akhies took part in the foundation of the Ottoman Empire by representing unity and solidarity. Also they undertook important duties and responsibilities in the material and spiritual construction and development of Anatolia. In this study, the definitions of Islamization and ahi community are emphasized and also the aims and principles of ahi’s, their role in organizing socio-economic life, their religious and political effects were examined. Besides it was explained how they made Islamization of Anatolia with the institutions they established. In this study, findings the famous traveler Ibn Battûta related with 15th century Akhies was given a wide range. It was seen that the historical information that gives information about the Akhies are limited. The contemporary research in this field has been reviewed and the contributions of the Akhies to the Islamization of Anatolia have been presented under a neat title. It was considered as signs of Islamization that the Akhies had a religious and mystical appearance from the occupation and tradesmen organizations to all their personal and social activities, and that they existed in almost all cities, towns and villages of Anatolia. The adoption of the semi-nomadic Turkmens by their support of their material and spiritual aspects has enabled them to protect their religious / Islamic identity. The fact that they are in good social, economic and commercial relations with non-Muslims, and help the poor and the needy people have brought them closer to themselves and thus to Islam. Thus, the Akhies has made significant contributions to Turkish and Islamic homeland of Anatolia and the adoption of this new identity.

PDF

___

Anadol, C. (1991). Türk-İslam Medeniyetinde Ahîlik Kültürü ve Fütüvvetnâmeler. Ankara: Kültür Bakanlığı Yayınları.
Alada, A. B. (1989). Osmanlı Türk Şehrinde Mahalle. Ankara: Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Basılmamış Yüksek Doktora Tezi.
Âşıkpaşazâde, Derviş Ahmed Âşıkî (h.1332). Tevârîh-i Âli Osmanî. İstanbul: Maarif Nezareti Yayınları.
Ayas, M. R. (1991). Türkiye’de İlk Tarikat Zümreleşmeleri Üzerine Din Sosyolojisi Açısından Bir Araştırma, Ankara: A.Ü. Basımevi.
Barkan, Ö. L. (ts). Kolanizatör Türk Dervişleri. İstanbul: Hamle Yayınları.
Bayram, M. (1991), Ahî Evrân ve Ahî Teşkilatının Kuruluşu. Konya: Bayram, M. (2001).Türkiye Selçukluları döneminde bilimsel ortam ve Ahilik’in doğuşuna etkisi. Türkiyât Araştırmaları Dergisi (10) 1-11 içinde. Konya: Selçuk Üniversitesi Yayınları.
Bayram, M. (Ocak - Şubat 1978). Ahî Evren kimdir?. Diyanet Dergisi XVII (1) 24-32 içinde. Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları.
Bayram, M. (2008). Fatma Bacı ve Bâcıyân-ı Rûm Anadolu Bacılar Teşkilatı. Konya: Konya Ticaret Odası Yayınları.
Beyhakî, A. (1991). Maʻrifetü’s-Sünen ve’l-Âsâr (nşr.: Abdülmuʻtî Emîn Kalʻacî). I-XV. Kahire: Dâru’l-Vefâ.
Buhârî, M. (1993). Sahîhu’l-Buhârî (thk: Mustafâ Dîb el-Buğâ). I-VII, -Yemâme, Beyrut: Dâru İbn Kesîr.
Cahen, C. (Ağustos 1986). İlk Ahîler hakkında (çeviri: Mürsel Öztürk). Belleten (L (197), 591-601) içinde. Ankara: Türk Tarih Kurumu Basımevi.
Cebecioğlu, E. (1989). Hacı Bayram-ı Veli ve Tasavvûf Felsefesi. Ankara: Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Basılmamış Doktora Tezi.
Ceylan, H. (2008). Ahîlerin Türkiye Selçukluları ve Beylikler Dönemi Türk Devlet ve Toplum Hayatında Oynadıkları Roller. Ankara: Gazi Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Basılmamış Yüksek Lisans Tezi.
Çağatay, N. (Temmuz 1976). Fütüvvetçilikle Ahîliğin ayrıntıları. Belleten (XL (159), 423-438) içinde. Ankara: Türk Tarih Kurumu Basımevi.
Doğan, A. (2002). Ahî Divânında İnsan ve Toplum. Elazığ: Fırat Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Basılmamış Yüksek Lisans Tezi.
Eraslan, K. (2014). Ahmed Yesevî. Ahîlik Ansiklopedisi (I, 232-235) içinde. Ankara: Atalay Matbaacılık.
Erdem, Y.T.-Yiğit, H. (2010). Bâciyân-ı Rûm’dan Günümüze Türk Kadınının İktisadi Hayattaki Yeri. İstanbul: İstanbul Ticaret Odası Yayınları.
Gölpınarlı, A. (1931). Melâmilik ve Melâmîler. İstanbul: Devlet Matbaası.
Gölpınarlı, A. (1958). Menâkıb-ı Hacı Bektâş-ı Velî. İstanbul: İnkılap Yayınevi.
Gölpınarlı, A. (1990). Mesnevî Tercemesi ve Şerhi. İstanbul: İnkılap Kitabevi.
Gölpınarlı, A. (1953). Mevlana’dan Sonra Mevlevîlik. İstanbul: İnkılap Kitabevi.
Güllülü, S. (1977). Sosyoloji Açısından Ahî Birlikleri. İstanbul: Ötüken Yayınları. Gündüz, İ. (1989). Osmanlılarda Devlet Tekke Münasebetleri. İstanbul: Seha Neşriyat.
İbn Battûta, M. (2004), İbn Battûta Seyahatnâmesi, (çeviri, inceleme ve notlar: A. Sait Aykut) İstanbul: Yapı Kredi Yayınları.
İbn Bîbî, H. (1996), el-Evâmiru’l-Âlâiyye fi’l-Umûri’l-Âlâiyye (Selçuknâme), (çeviri: Mürsel Öztürk), Ankara: Kültür Bakanlığı Yayınları.
İbn Hişâm, A. (1955). es-Sîretü’n-Nebeviyye (thk.: Mustafâ es-Sekkâ vdğ.). I-II. Kahire: Mektebetü Mustafâ el-Bâbî el-Halebî.
İbn Kesîr, İ. (1990). el-Bidâye ve’n-Nihâye. I-XV. Beyrut: Mektebetü’l-Meʻârif.
İbnü’l-Esîr, İ. (1987-2003). el-Kâmil fi’t-Târîh (thk.: Ebü’l-Fidâ Abdullah el-Kâdî-Muhammed Yûsuf ed-Dekkâk). I-XI. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-ʻİlmiyye.

Turkish Studies- Comparative Religious Studies-Cover

ISSN: 2667-5544
Yayın Aralığı: Yılda 4 Sayı
Başlangıç: 2006
Yayıncı: ASOS Eğitim Bilişim Danışmanlık Otomasyon Yayıncılık Reklam Sanayi ve Ticaret LTD ŞTİ