Anadolu Alevîlerinin Toplumsal ve Dinî Yaşamlarında Kadının Yeri

Alevî-Bektaşî geleneğinde geleneksel Sünnî anlayıştan farklı olarak İslami değerler kadar eski Türkinançlarının da etkili olduğu bilinmektedir. Eski Türk toplumlarının Gök Tanrı, tabiat ve atalar kültleri gibieski Türk inanışları İslâmiyet’i kabullerinden sonra da Anadolu (Türkmen) Alevîlerinin inanç yapısınışekillendirmiş, Anadolu Alevîleri hem İslâmiyet’i hem de eski Türk toplumlarının inanışlarını sentezleyerekdini felsefelerini oluşturmuşlardır. Bu sentezden hareketle ortaya konan bu çalışmanın temel amacı AnadoluAlevîlerinin kadına bakışını eski Türk toplumlarındaki kadın anlayışı ile Anadolu Alevîlerinin kadına bakışıkonusundaki benzerlikler çerçevesinde ortaya koymaktır. Çalışmada Alevîlikte kadın konusu; Alevîlerintoplumsal hayatı ile dinî âyin ve merasimlerinde kadın alt başlıklarında işlenmiştir. Çalışma literatürtaramasına dayalıdır. Eski Türk ve Alevî toplumunda kadının yeri, konumu ve değeri gerek alanaraştırmaları gerekse klasik kaynaklar yoluyla ortaya konmaya çalışılmıştır. Elde edilen bilgilere göre Alevîtoplumunda kadın ve erkeğin eşit olduğu, kadınların insan olmalarından hareketle saygın ve değerli kabuledildiği, ailede kadın ve erkeğin eşit konumda bulunduğu, evlilikte nadir durumlar dışında tek eşliliğin tercihedildiği, boşanmanın ve zinanın hoş karşılanmadığı, namus ve sadakat konusunda kız ve erkek çocuklararasında ayrım yapılmadığı ve dinî törenlerin kadınlı-erkekli birlikte icra edildiği tespit edilmiştir. Kadınlailişkili Anadolu Alevîliğindeki tüm bu inanışların eski Türk inançlarındaki uygulamalarla benzerliği dikkatçekicidir. Anadolu Alevîlerinde kadın algısının eski Türk inanışlarından nasıl etkilendiğinin daha net ortayakonulabilmesi için gerek literatür gerekse alan araştırmalarının artması önemlidir.

The place of women in the social and religious life in Anatolian Alevis tradition

Unlike traditional Sunni understanding, in the Alevi-Bektashi tradition, Ancient Turkish beliefs are known to be influential in as much as Islamic values. Ancient beliefs of Ancient Turkish societies, such as Tengrism, nature and ancestor cults, shaped the belief structure of the Anatolian Alevis after accepting Islam, and the Anatolian Alevis formed their religious philosophies by synthesizing both the beliefs of Islam and the beliefs of the old Turkish societies. Based on this synthesis, the main purpose of this study is to reveal the place of women in Anatolian Alevis within the framework of the similarities between Anatolian Alevis and Ancient Turkish societies. In this study, the subject of women in Alevism is covered under the sub-headings of “Social Life” and “'Women in Religious Rituals and Ceremonies”. The study is based on literature review. The place and value of women in the old Turkish and Alevi society were tried to be revealed through both field research and with the use of classical sources. According to the information obtained, in the Alevi society, It is determined that women and men are equal, that women are regarded as respected and valued due to their being human, and men and women are equally in family, that monogamy is preferred, that divorce and adultery are not welcomed, that there is no discrimination between boys and girls, and that religious ceremonies are held together with men and women. It is noteworthy that all these beliefs in Anatolian Alevism related to women are similar to those in Ancient Turkish beliefs. It is important to increase both literature and field research in order to reveal more clearly how Anatolian Alevis' perception of women is affected by old Turkish beliefs.

PDF

___

Acar, H. (2019). Türk kültür ve devlet geleneğinde kadın. İnsan ve İnsan, 6(21), 395-411.
Akkutay, Ü. (1991). İslâmiyet’ten önce Türk ailesi. Türk Aile Ansiklopedisi. Başbakanlık Aile Araştırma Kurumu Yayınları, I, 55-58.
Aksoy, M. (1993). Türk kültüründe Alevilik. İstanbul Journal of Sociological Studies, 24, 65-73.
Aktaş, A. (1999). Kırsal kesimdeki dönüşüm sürecinde Alevi aile yapısında meydana gelen değişmeler. Türk Kültürü ve Hacı Bektaş Velî Araştırma Dergisi,12, 65-114.
Arsal, S. M. (1947). Türk tarihi ve hukuk. İstanbul Üniversitesi Hukuk Fakültesi Yayınları.
Arslanoğlu, İ. (2001). Alevilikte temel inanç unsurları ve pratikler. Türk Kültürü ve Hacı Bektaş Velî Araştırma Dergisi, 20.
Asan, V. (2005). Tahtacı kimliği ve Tahtacı inanç merkezleri. Uluslararası Bektaşilik ve Alevilik Sempozyumu I bildiri kitabı içinde (ss. 203-215). Süleyman Demirel Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Yayınları.
Aydın, M.A. (2001). İslâm’da kadın. TDV İslâm Ansiklopedisi 24. cilt içinde, (ss. 86-94).
Bahadır, İ. (2004). Alevi-Bektaşî inancına göre kadın. Türk Kültürü ve Hacı Bektaş Velî Araştırma Dergisi, 32, 13-28.
Bahadır, İ. (2005). Alevi ve Sünni tekkelerinde kadın dervişler. Su Yayınları.
Bal, H. (1997). Alevi-Bektaşi köylerinde toplumsal kurumlar: Burdur ve Isparta'nın iki Alevi köyünde yapılmış köy araştırması. Ant Yayınları.
Bardakçı, C. (1950). Alevilik-Ahilik Bektaşilik. Yeni Matbaa.
Bardakçı, M. N. (2005). Bir tasavvuf mektebi olarak Bektaşîlik. Uluslararası Bektaşilik ve Alevilik Sempozyumu I bildiri kitabı içinde (ss. 51-60). Süleyman Demirel Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Yayınları.
Barthold, V. V. (2006). Orta-Asya Türk tarihi hakkında dersler. (Çev.) Kazım Yaşar Kopraman, İsmail Aka. Türk Tarih Kurumu Yayınları.
Bayram, M. (2008). Fatma bacı ve bacıyân-ı Rûm. Nüve Kültür Merkezi Yayınları.
Baykara, T. (2001).Türk kültür tarihine bakışlar. Atatürk Araştırma Merkezi Yayınları.
Benekay, Y. (1967). Yaşayan Alevilik Kızılbaşlar arasında. Varlık yayınları.
Bozkuş, M. (2006). Sivas Aleviliği. Fakülte Kitabevi.
Bulut, H. İ. (2011). Tarih, inanç, kültür ve dinî ritüelleriyle Nusayrilik. Ortadoğu Yıllığı, 7, 579- 614.
Can, S. (2008). Selçuklular döneminde kadın. Ufuk Ötesi Yayınları.
Can, Ş. (2011). Nusayrilik: Sır ve direniş. [Yayımlanmamış yüksek lisans tezi]. İstanbul Bilgi Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
Cahen, C. (2012). Osmanlılardan önce Anadolu. (Çev.) Erol Üyepazarcı. Tarih Vakfı Yurt Yayınları.
Coşan, M. E. (1990). Makalât-ı Hacı Bektaş-ı Velî. (Sad.) Hüseyin Özbay. Kültür Bakanlığı Yayınları.
Dönmez, M. (2011). Hatay yöresi Aleviliğinde kadın. Sosyoloji Konferansları, 43, 265-278.
Doğramacı, E. (1985). Cumhuriyet döneminde Türk kadını. Erdem Atatürk Kültür Merkezi Dergisi, 1(1), 111-123.
Donuk, A. (1982). Çeşitli topluluklarda ve eski Türkler'de âile. Tarih Dergisi, 33, 147 – 168.
Duran, H. (Haz.). (2007). Besmele tefsiri (Şerh-i Besmele). Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları.
Eberhard, D. W. (1996). Çin'in şimal komşuları. (Çev.) Nimet Uluğtuğ. Türk Tarih Kurumu Yayınları.
Ebülgazi Bahadır Han. (1996). Şecere-i terâkime. (Haz.) Zuhal Kargı Ölmez. Simurg Kitapçılık.
Edib Harâbî. (2012).Edîb Harâbî dîvânı. (Ed.) Coşkun Kökel. (1. Baskı). I. Alevilik Araştırmaları Dergisi Yayınları.
Engin, İ. (1995). Akçaeniş Tahtacılarında ölü gömme geleneği. 1. Akdeniz Yöresi Türk Toplulukları Sosyo-Kültürel Yapısı (Tahtacılar) Sempozyumu bildiri kitabı içinde (ss. 37-43). Kültür Bakanlığı Yayınları.
Er, A. (2010). Fransızca yazılı kaynaklarda Nusayrîler. Türk kültürü ve Hacı Bektaş Veli Araştırma Dergisi, 54, 149-158.
Ergin, M. (2003). Orhun âbideleri. Hisar Kültür Gönüllüleri
Eröz, M. (1990). Türkiye’de Alevîlik Bektâşîlik. Kültür Bakanlığı Yayınları.
Eröz, M. &Güler, A. (1998). Türk ailesi. Atatürk Yüksek Kurumu Atatürk Kültür Merkezi Yayını.
Erseven, İ. C. (2005). Aleviler’de semah. (4. Baskı). Ürün Yayınları.
Esin, E. (1974). Semâ. Türk Edebiyatı Aylık Fikir ve Sanat Dergisi, 3(36), 12-14.
Esin, E. (1985). Türk kültür tarihi İç Asya'daki erken safhalar. Atatürk Kültür, Dil ve Tarih Yüksek Kurumu.
Eyuboğlu, İ.Z. (1990). Bütün yönleriyle Bektaşilik. Der Yayınları.
Eyuboğlu, İ.Z. (1991). Alevi-Bektaşi edebiyatı. Der Yayınları.
Fığlalı, E. R. (1996). Türkiye’de Alevilik ve Bektaşilik. (4. Baskı). Selçuk Yayınları.
Fığlalı, E. R. (2008). Günümüz İslâm mezhepleri. İzmir İlahiyat Vakfı Yayınları.
Güler, A. (1992). İlk yazılı Türkçe metinlerde aile ve unsurları.(Ed.) Ezel Erverdi. Sosyo-Kültürel Değişme Sürecinde Türk Ailesi 1. cilt içinde (ss. 69-81).Başbakanlık Aile Araştırma Kurumu Yayınları.
Gülçiçek, A. D. (2003). Hacı Bektaş Veli'nin yaşam felsefesi, inanç ve öğretisi. Türk Kültürü ve Hacı Bektaş Velî Araştırma Dergisi, 27, 267-279.
Güneş, M. (2013). Arap Aleviliğinde kadının yeri: Hatay örneği. Türk Kültürü ve Hacı Bektaş Veli Araştırma Dergisi, 66, 189-212.
Güngör, Ö. (2007). Günümüz Alevî-Bektâşî kimliğine dair sosyolojik bir araştırma (Beypazarı/Karaşar yöresi örneği). [Yayımlanmamış doktora tezi]. Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
Güngör, Ö. (2012). “Yolda Caferi” olmanın sosyolojik anlamı: Alevîlik Caferilik ilişkisi. Turkish Studies, 7(4), 1939-1959.
Güngör, Ö. (2014). Aleviliğin Caferilikle ilişkisinin sosyolojik içerik analizi. Türk Kültürü ve Hacı Bektaş Veli Araştırma Dergisi, 71, 83-109. http://dx.doi.org/10.2973/hbvd.71.124
Güngör, Ö. (2015). Değişim ile takiye arası Nusayrîler/Arap Alevîler. İnsan ve Toplum, 5(9), 75- 102. https://dx.doi.org/10.12658/human.society.5.9.M0117
Güngör, Ö. (2017). Üst kavramsallaştırma olarak Alevilik: Akide ve ibadetler açısından AlevilikNusayrilik ilişkisi. Hitit Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 10(1), 45-69. http://dx.doi.org/10.17218/hititsosbil.298264
Gökalp, Z. (1976). Türkçülüğün esasları. (Haz.) Mehmet Kaplan. Kültür Bakanlığı Yayınları.
Gökalp, Z. (1989). Türk ahlakı. (Haz.) Yalçın Toker. Toker Yayınları.
Göksel, B. (1993). Çağlar boyunca Türk kadını ve Atatürk. Kültür Bakanlığı Yayınları.
Gölpınarlı, A. (1977). Kızıl-Baş. MEB İslâm Ansiklopedisi 6. içinde (ss. 789-795). Milli Eğitim Basımevi.
İbn Battûta. (2004). İbn Battûta seyahatnâmesi. I. (Çev.) A. Said Aykut. Yapı Kredi Yayınları.
İbn Fadlân. (1975). İbn Fadlân seyahatnâmesi tercümesi. (Haz.) Ramazan Şeşen. Bedir yayınevi.
İnan, A. (1948). Göçebe Türk boylarında evlâtlık müesseseleriyle ilgili gelenekler. Ankara Üniversitesi Dil ve Tarih-Coğrafya Fakültesi Dergisi, VI(3), 127-137.
Kafesoğlu, İ. (1998). Türk millî kültürü. Ötüken Neşriyat.
Kaplan, D. (2010). Yazılı kaynaklarına göre Alevîlik. Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları.
Kaya, H. (1989). Musâhiblik. Engin Yayıncılık.
Korkmaz, E. (1994). Ansiklopedik Alevilik Bektaşilik terimleri sözlüğü. Ant Yayınları.
Korkmaz, E. (2006). Vilâyetname (Menakıb-ı Hacı Bektaş Veli). Can Yayınları.
Korkmaz, E. (2013). Yorumlu İmam Cafer buyruğu. Anahtar Kitaplar Yayınevi.
Köymen, M. A. (2001). Büyük Selçuklu imparatorluğu tarihi. (4. Baskı). III. Türk Tarih Kurumu Yayınları.
Kuşcu, A. D. (2016). Selçuklu devlet yönetiminde kadının yeri ve Altuncan Hatun örneği. Selçuklu Medeniyeti Araştırmaları Dergisi,1, 173-191.
Kurat, A. N. (1937). Peçenek tarihi. Devlet Basımevi.
Melikoff, İ. (2010). Hacı Bektaş efsaneden gerçeğe. (Çev.) Turan Alptekin. Cumhuriyet Kitapları.
Okan, N. (2016). Canların cinsiyeti. Alevilik ve kadın. İletişim Yayınları.
Orkun, H. N. (1987). Eski Türk yazıtları. Türk Dil Kurumu Yayınları.
Onay, İ. (2012). Eski Türk toplumunda aile düzeni ve bunun dini, siyasi hayata yansımaları. TheJournal of Academic Social Science Studies, 5(6), 347-357. https://doi.org/10.9761/jasss_332
Ögel, B. (2001). Dünden bugüne Türk kültürünün gelişme çağları. Türk Dünyası Araştırmaları Vakfı.
Över, G. (2011). Nusayrilerde kadın. [Yayımlanmamış yüksek lisans tezi]. Gaziantep Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
Özcan, H. (2007). Anadolu Alevi kültüründe kadına bakışın temelleri. ICANAS 38 bildiri kitabı içinde (ss. 2331-2342). Atatürk Kültür, Dil ve Tarih Kurumu Yayınları.
Özmen, İ. (1998). Alevi-Bektaşi şiirleri antolojisi. I. Kültür Bakanlığı Yayınları.
Öztürk, Y. N. (1990). Tarih boyunca Bektaşilik. Yeni Boyut Yayınları.
Rasonyi, L. (1993). Tarihte Türklük. Türk Kültürünü Araştırma Enstitüsü.
Rençber, F. (2018). Tarihsel ve kültürel boyutlarıyla Alevîlikte cem ve cemevleri. Şırnak Üniversitesi Yayınları.
Roux, J. P. (2015). Türklerin tarihi-Pasifik'ten Akdenize 2000 yıl. Kabalcı Yayınevi.
Sağır, M. (2000). Kırsal kesimde ve kentte Alevilik. Türk Dünyası Araştırmaları, 125, 37-66.
Sağlam, H. Ş. (2007). Alevi-Bektaşi kültüründe kadın. [Yayımlanmamış yüksek lisans tezi]. Fatih Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
Sevim, A. & Merçil, E. (1995). Selçuklu devletleri tarihi (Siyaset, Teşkilât ve Kültür). Türk Tarih Kurumu Yayınları.
Seyman, Y. (2004). Alevi öğretisinde ve toplumsal yaşamda kadın. Türk Kültürü ve Hacı Bektaş Veli Araştırma Dergisi, 32, 1-13.
Subaşı, H. (2019). Aleviliğin kadına bakışıyla, günümüz Alevilerinin kadına bakışı aynı değil. Erişim tarihi: 10.04.2020. Erişim adresi: https://www.alevihaberagi.com/396-aleviliginkadina-bakisiyla-gunumuz-alevilerinin-kadina-bakisi-ayni-degil.html
Sümer, F. (1972). Oğuzlar (Türkmenler) tarihleri-boy teşkilâtı-destanları. (2. Baskı). Ankara: Ankara Üniversitesi Dil ve Tarih-Coğrafya Fakültesi Yayınları.
Şahin, M. K. (2011). Alevî geleneğinde toplum ve aile kavramı. KADER Kelam Araştırmalar Dergisi,9(1), 263-284.
Şeşen, R. (2001). İslâm coğrafyacılarına göre Türkler ve Türk ülkeleri. Türk Tarih Kurumu Yayınları.
Tellioğlu, İ. (2016). İslam öncesi Türk toplumunda kadının konumu üzerine. Atatürk Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Dergisi, 55, 209-224. https://doi.org/10.14222/Turkiyat1458
Temren, B. (1999). Bektaşi ve Alevi kültüründe kadın. I. Türk Kültürü ve Hacı Bektaş Veli Sempozyumu bildiri kitabı içinde (ss. 317-322). Gazi Üniversitesi Türk Kültürü ve Hacı Bektaş Veli Araştırma Merkezi.
Tur, S. D. (2012). Erkânname. Can Yayınları.
Togan, Z. V. (1982). Oğuz destanı (Reşideddin Oğuznâmesi, tercüme ve tahlili). Enderun Yayınları.
Turan, O. (1969a). Türk cihân hakîmiyeti mefkûresi tarihi. I. Turan Neşriyat Yurdu.
Turan, O. (1969b). Selçuklular tarihi ve Türk-İslâm medeniyeti. Turan Neşriyat Yurdu.
Turan, F. A. (2010). Şaman ritüellerinden Alevi semahlarına esrarlı yolculuk. Türk Kültürü ve Hacı Bektaş Veli Araştırma Dergisi, 56, 153-162.
Türk, H. (2001). Nusayrilik: İnanç sistemleri ve kültürel özellikleri. Folklor/Edebiyat Dergisi, VII(28),127-144.
Türk, H. (2005). Anadolu'nun gizli inancı Nusayrîlik: inanç sistemleri ve kültürel özellikleri. Kaknüs Yayınları.
Türköne, M. (1995). Eski Türk toplumunun cinsiyet kültürü. Ark Yayınevi.
Uçar, R. (2006). Sosyolojik açıdan Alevîlik-Bektâşîlik. Aziz Andaç Yayınları.
Uluçay, Ö. (2003). Nusayrilik- inanç esasları tenasuh reenkarnasyon. Karahan Yayınları.
Ünlüsoy, K. (2009). Alevî-Bektaşî geleneğinde kadına bakış denemesi. e-makâlât Mezhep Araştırmaları Dergisi, II/2, 55-90.
Üçer, C. (2005). Tokat yöresinde geleneksel Alevîlik. Ankara Okulu Yayınları.
Üzüm, İ. (1997). Günümüz Aleviliği. İsam Yayınları.
Vatandaş, C. (2004). Bir inanç ve kültür havzası olarak Toroslar (Silifke-Mut Tahtacıları). Uluslararası Türk Dünyası İnanç Merkezleri Kongresi bildiri kitabı içinde (ss. 1229- 1255).Tüksev Yayınları.
Vorhoff, K. (1999). Söylemde ve hayatta Alevî kadınına kısa bir bakış. Tarihî ve Kültürel Boyutlarıyla Türkiye’de Alevîler, Bektaşîler, Nusayrîler Sempozyumu bildiri kitabı içinde (ss. 251-263). Ensar Neşriyat.
Yaman, M. (2001). Alevîlik, inanç-edeb-erkân. Garipdede Türbesi Koruma Onarma ve Yaşatma Derneği.
Yaman, M. (2012). Alevilik’te cem. Cem Yayınları.
Yıldız, H. (2004). Anadolu Alevîliği. Araştırma Yayınları.
Yörükân, Y. Z. (2005). Müslümanlıktan evvel Türk dinleri Şamanizm. (Haz.) Turhan Yörükân. Ötüken Yayınları.
Yusuf Has Hâcib. (1959). Kutadgu Bilig II. (Çev.) Reşit Rahmeti Arat. Türk Tarih Kurumu Yayınları.
Yüner, R. (2015). İnanç tarihi açısından Yozgat. [Yayımlanmamış doktora tezi]. Cumhuriyet Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
Zelyut, R. (1992). Öz kaynaklarına göre Alevilik. Yön Yayıncılık.

Turkish Studies- Comparative Religious Studies-Cover

ISSN: 2667-5544
Yayın Aralığı: Yılda 4 Sayı
Başlangıç: 2006
Yayıncı: ASOS Eğitim Bilişim Danışmanlık Otomasyon Yayıncılık Reklam Sanayi ve Ticaret LTD ŞTİ