تداوليَّة المشتقَّات في القرآن الكريم

يتناول البحث موضوع: )تداوليَّة المشتقَّات في القرآن الكريم(؛ وهو موضوع يهتمُّ بعلمالاستعمال اللُّغوي )التَّداوليَّة( من خلال التَّطبيق على بعض مباحث المشتَّقات.والمشتقُّ اسم أُخ ذ من غيره، وله أصل يرج ع ويتفرَّع منه، والأسماء المشتقَّة كثيرة؛فمباحثها في الدِّ راسات الصَّرفيَّة والنَّحو يَّة هي: المصدر الأصلي، والمصدر الميمي، واسمالمصدر، واسم المرَّة، واسم الهيئة، والمصدر ال صناعيُّ ، واسم الفاعل، واسم المفعول، وال صف ةالمشبهة، واسم التَّفضيل، وصيغ المبالغة، واسما الزَّمان والمكان، واسم الآلة .لكنَّ البحث سوف يقتصر على المصدر، واسم الفاعل، واسم المفعول، وصيغ المبالغة. منخلال بيان التَّوظيف القرآني للاستعمال اللُّغوي والتَّفاوت في استخدام الاسم المشتق وبيان دلالتهمن حيث الثُّبوت والتَّجدَّد أو أي دلالات أخرى يقتضيها ال سياق والمقام القرآني؛ ومن هنا كان انتقاءالكلمات بصيغة- مشتقَّة- محدَّدة لبيان أثرها في المعنى؛ ومن هنا كانت أهمية البحث التَّداولي لبيانكيفية استعمال اللُّغة.وكان التَّطبيق على القرآن الكريم؛ حيث إنَّ القرآن الكريم في تماسكه اللُّغوي كالسُّورةالواحدة، بل كالآية الواحدة؛ يصدِّ ق بعضه بعضًا ويبين بعضه معنى بعض؛ ولذلك فمن أه م أوجهالتَّفسير تفسير القرآن بالقرآن حتَّى يتَّضح المعنى بجلاء، وبيان استعمال اللُّغة في مواطن مختلفةمقرونة بال سياق؛ ومن هنا كانت أهمية دراسة التَّداوليَّة.منهج البحث: المنهج الوصفي التَّحليلي؛ فالتَّحليل هنا قائم على الوصف، من خلال بيانالأصل في الاستخدام اللُّغوي، ثمَّ تحليل الكلمة من خلال ال سي اق وتفسير الآية وسبب نزولها ومنخلال مق وِّمات لغويَّة تعين على فهم النَّ ص القرآني . خطَّة البحث: يتكوَّن البحث من: مقدِّ مة، وتمهيد، وأربعة مباحث، ثمَّ خاتمة البحث، تليهاقائمة المصادر والمراجع .الكلمات المفتاحيَّة: التَّداوليَّة، المشتقَّات، المصدر، اسم الفاعل، اسم المفعول، صيغالمبالغة.

Kur’an-ı Kerim’deki Türevsel Kelimelerin Kullanımı

Araştırmada, Kur’ân-ı Kerim’de geçen türevsel kelimelerin incelenmesi hedeflenmiştir. Bu konu, dil kullanımı bilimiyle ilişkili olarak türemiş kelimeler üzerine araştırmaları ilgilendirmektedir. Türemiş isim, bir başka kelimeden yararlanarak edinilen isimdir. Nihayetinde her kelime kendi köküne dayanır ve o kökten türer. Kur’an-ı Kerim’de türemiş isimler oldukça fazladır. Bu konu ile ilgili Sarf ve Nahiv alanındaki araştırma alanları aşağıdaki gibidir: Masdar-ı Aslî, Masdar-ı Mîmî, İsm-i Masdar, İsm-i Merra, İsm-i Heye’, Masdar-ı Sınâ’î, İsm-i Fail, İsm-i Mef’ûl, Sıfat-ı Müşebbehe, İsm-i Tafdîl, Sıyağ-ı Mübâlağa, İsm-i Zaman ve İsm-i Mekân Ve İsm-i Âlet. Araştırma, Masdar, İsm-i Fâil, İsm-i Mef’ûl, Sıyağ-ı Mübalağa kalıpları incelenmek üzere sınırlandırılmıştır. Dil kullanımı kapsamında Kur’an-ı Kerim kaynak olarak kullanılmış olup türemiş isimlerin kullanım farklılıkları, değişikliğe uğraması veya uğramaması, Kur’an-ı Kerim’de yer alan konu ve bağlamların gerektirdiği diğer anlam ve bunlardaki değişiklikler araştırma kapsamındadır. Araştırmada kullanılacak kelimeler, anlam üzerindeki değişmeleri ortaya koymak amacıyla türemiş kelimelerden seçilmiştir. Bu çalışma, türemiş kelimelerin dilde kullanımı üzerindeki niteliğini ortaya koymak amacıyla önem arz etmektedir. Araştırmada Kur’an-ı Kerimin kullanılmasının temel sebebi, bir sûre hatta bir ayette bile dilsel bir tutarlılık olmasıdır. Her ayet birbirini destekler biçimdedir. Kur’ân ayetlerinin yine başka Kur'an ayetleriyle açıklanabilmesi bunun en önemli yönüdür. Çalışmada ayrıca türemiş kelimelerin bağlama ilişkin farklı konumlardaki anlamları da açık bir şekilde ortaya koyulmuştur.Araştırmanın Yöntemi: Araştırmada betimsel analiz yöntemi kullanılmıştır. Kur’ân-ı Kerîm metninin anlaşılmasını etkileyen dil öğeleri kapsamında türemiş kelimelerin dildeki kullanımının kökeni, bağlamı, ayetlerin açıklanması Ve, ayetin iniş sebebi şeklinde bir yol izlenmiştir. Araştırma Planı: Araştırma; giriş, önsöz ve dört bölümden oluşur. Ardından araştırmanın sonuçları ve kaynakları sunulmaktadır.

___

Kurân-ı kerîm

‘İyd, M. (1975). en-Nahv ve’l-Musaffâ, Mektebetü’ş-şebâb.

Abdulvehhab, R. (2019). Tahlîlü’l-hitâbi’s-serdî fî Dav’i Mukârebeti Norman Fairclough, el-Cîlü’lcedîd, (4), 71-85.

Ayyâşî, M. (1996). el-Lisâniyyât ve’d-dilâle, Merkezü’n-nümâ el-Hadârî.

Aly, E. (2016). et-Ttnâsu fi sulasiyet Nagîb Mahfûz, Dârü Noor .

Bûgara, N. (2006). Muhâdarât fi’l-medârisi’l-lisâniyyeti’l-muâsıra, Menşûrâtü Bâcî Muhtâr.

Boubes, E. (2016). Sultatulmutalakki almisali ala şşiir fi alasr alumavi, Albaas Dergisi, (8), 11-30.

Cevher, M. (2004). “Kur'ân-ı Kerim'de helal kavramı”, Grafiker Yayınları.

Cürcânî, A. (1992). Delâilü’l-i’câz fî ilmi’l-meânî, thk: Mahmud Muhammed Şâkir Ebû Fehr, Matbaatü’l-Medenî.

Dayf, Ş. el-Medârisü’n-nahviyye, Dârü’l-meârif.

Dellâş, C. (1992). Medhal ila’l-lisâniyyâti’l-tedâvüliyye. trc. Muhammed Yahyatın, Dîvânü’lmetbûâti’l- Câmiati’l-Cezâiriyye.

Ebû Musa, M. Hasâisü’t-terâkîb: Dirâse tahlîliyye li mesâili ilmi’l-meânî, Mektebetü Vehbe.

el-Cevcerî, M. (2004). Şerhu Şuzûru’z-zeheb fî ma’rifeti kelâmi’l-arab. thk. Nevâf b. Cüzâ el-Hârisî, İslam Üniversitesi İlmî Araştırmalar Fakültesi.

el-Cevziyye, K. Bedâiu’l-fevâid, el-Matbaatü’l-Münîriyye.

el-Ermî, M. (2001). Tefsîru Hadâiku’r-rûh ve’r-reyhân fî rivâyeti ulûmi’l-Kur’an. ed. Hâşim Muhammed Alî b. Hüseyn Mehdî, Dârü tavki’n-necât.

el-Fârisî, E. (1969). el-Îdâh el-Adûdî. thk. Hasan Şâzelî Ferhûd. Edebiyat Fakültesi, Riyad Üniversitesi.

el-Ferrâ, Y. Meânî’l-Kur’ân. thk. Ahmed Yûsuf en-Neccatî-Muhammed Alî en-Neccâr- Abdülfettah İsmâil eş-Şelbî, Dârü’l-Mısriyye.

el-Hâzen, A. (1994). Lübâbü’t-te’vîl fî meânî’t-tenzîl. ted. Muhammed Ali Şahin, Dârü’l-kütübü’lilmiyye.

el-Medâinî, A. (1996). el-Belâgatü’l-arabiyye, Dârü Kalem.

el-Müberred, M. el-Muktadab, thk. Muhammed Abdu’l-Hâlik Azîme, Âlemü’l-kütüb.

el-Yemenî, M. (2015). Delâletü’l-Müştekkât ve i’mâlihâ fi’r-rüb-i’s-sânî mine’l- Kur’âni’l-Kerîm: Dirâse Nahviyye Sarfiyye Delâliyye, Sudan Bilim ve Teknoloji Üniversitesi, Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi.

er-Râzî, M. (1999). Mefâtihu’l-gayb= et-Tefsîrü’l-kebîr, Dârü ihyâi’l-türâsi’l-arabî.

es-Sâmerâî, F. (2000). Meâni’n-nahv, Dârü’l-fikr

es-Sâmerâî, F. (2002). et-Ta’bîr el-Kur’ânî, Dârü Ammâr.

es-Sâmerâî, F. (2007). Meâni’l-ebniyye fi’l-arabiyye, Dârü Ammâr.

es-Sirâfî, H. (2008). Şerhu kitâbi’s-Sibeveyh, thk. Ahmed Hasan Mehdelî- Ali Seyyid Ali, Dârü’lkütübi’l- ilmiyye.

es-Suyûtî, C. Hemea’l-hevâmi’ fî şerhi cem’u’l-cevâmi’, thk. Abdulhamit Hendâvî, Mektebetü’ttevfîkiyye.

et-Tîbî, H. (2013). Futûhu’l-gayb fî keşfi an kanâi’r-reyb (Hâşiyetü’t-Tîbî ale’l-Keşşâf). thk.

Mukaddimesi: İyyâd Muhammed el-Gavc, Birleşik Arap Emirlikleri: Uluslararası Dubâi Kurân-ı Kerim Ödülü.

ez- Zerkeşî, M. (1957). el-Burhân fî ulûmü’l-Kur’an. thk. Muhammed Ebû Fadl İbrâhim. Dârü ihyâi’l-kütübi’l-arabiyye.

ez-Za’belâvî, S. (2010). Dirâsât fi’n-nahv, Mevkı’ ittihâdi küttâbü’l-arab.

ez-Zemahşerî, M. (1987). el-Keşşâf an hakâiki gavâmıdi’t-tenzîl, Dârü’l-küttâbi’l-arabî.

Fadl, S. Belâgatü’l-hitâb ve ilmi’n-nass, el-Meclisü’l-vatanî li’s-Sekâfe ve’l-Funûn ve’l-âdâb.

İbn Hişâm, A. (1963). Şerhu Katru’n-nedâ ve bellü’ṣ-ṣadâ, thk. Muhammed Muhyiddin Abdulhamit.

İbn Hişâm, A. (1985). Muğni’l-lebîb an kütübi’l-eârîb, thk. Mazin el-Mübarek- Muhammed Ali Hamdullah, Dârü’l-fikr.

İbn Mâlik, M. Şerhu’l-kâfiyetü’ş-Şâfiiyye. thk. Abdülmun’im Ahmed Hüreydî, Ümmü’l-Kurâ Üniversitesi, İhyâü Türâsi’l-İslâmi Merkezi İlahiyat Fakültesi ve İslam Araştırmaları Merkezi.

İbn Manzûr, C. (1993), Lisânü’l-Arab, Dârü Sâdır.

İbnü’l-Hâcib, C. (1975). el-Kâfiye fî ilmi’n-nahv, şerh: Radiyyüddin el-Etrâbâzî, thk. Yûsuf Hasan Ömer, Karyûnus Üniversitesi.

Muhammed, H. (2013). el-Müştekkât fî hizbi’l-ahîr mine’l-Kur’ani’l-Kerîm: Dirâse Sarfiyye Delâliyye.

Sahrâvî, M. (2005). et-Tedâvüliyye inde’l-ulemâi’l-Arab: Dirâsetü tedâvüliyye li zâhiretü “ef’âli’lkelâmiyye” fî türâsi’l-lisânî el-Arabî, Darü’t-talîa.

Sibeveyh, A. (1998). el-Kitâb, thk. Abdüsselam Harun, Mektebetü’l-Hâncî.