Türkiye Selçuklu Devleti ile Artuklular İlişkilerinin Anadolu’da Siyasi Birliğin Kurulması Yönüyle İncelenmesi

Türkiye Selçuklu Devleti (1075-1308), Malazgirt Savaşından sonra Anadolu’da kurulmuştur. ZamanlaAnadolu’nun en güçlü devleti olan Türkiye Selçukluları, Anadolu’da siyasi birliği tesis etmek için büyükmücadeleler vermiştir. Artuklular, Anadolu’nun doğu ve güney bölgelerinde, Hısnıkeyfâ (Hasankeyf 1101-1231), Harput (1185-1234) ve Mardin (1108-1409) Artukluları olmak üzere üç kol halinde hükümsürmüşlerdir. Artuklular’ın kendi içlerinde birlik olamaması, büyük bir devlet olmalarına engel olmuştur.Bunun yanında, ayrı beylikler şeklinde etraflarındaki devletlerle ittifak yaparak ve onların himayesine girerekuzun bir hayat yaşamışlardır. Türkiye Selçuklu Devleti ile Artuklular yakın ilişki içinde olmuşlardır. TürkiyeSelçuklu Devleti’nin doğu politikasında, Artuklular, kilit rol oynamışlardır. Artuklu Beyliğinin toprakları,Anadolu’nun tabi sınırları içindedir. Ayrıca Artuklular, Selçuklular gibi bir Oğuz boyudur. Artuklular,bölgedeki diğer devletlere karşı hatta iç mücadelelerinde birbirlerine karşı, Türkiye Selçuklu Devleti’ninhimayesine girmiş ve yardım almışlardır. Artuklular, Haçlılara karşı kahramanca mücadele ederek, bukonuda İslam dünyasına dolayısı ile Türkiye Selçuklu Devletine destek olmuşlardır. Artuklular, bulunduklarıjeopolitik konum nedeniyle bölgede yaşanan siyasi olaylara isteyerek veya istemeyerek müdahil olmakzorunda kalmışlardır. Ancak Artuklular, bulundukları konumu kendi yararlarına çok iyi kullanmışlar,etraflarındaki büyük devletlere karşı, onların himayelerine girmek suretiyle de olsa, toprak bütünlüklerinikorumayı bilmişlerdir. Artuklular, varlıklarını muhafaza için diğer devletlerin saldırılarında ve kendi iççatışmalarında en fazla Türkiye Selçuklularından yardım istemişler ve onların himayesine sığınmışlardır.Türkiye Selçuklularına karşı da Suriye Selçukluları, Büyük Selçuklular, Zengîler, Eyyûbîler ve bölgedekidiğer siyasi güçlere sığınmış ve onların himayesini tanımışlardır. Sultan I. Alâeddin Keykubâd, Eyyûbîlerleittifak yapan Harput Artuklu Beyliğini yıkmıştır. Sultan I. Alâeddin Keykubâd Harput ve çevresini, II.Gıyâseddin Keyhüsrev de Âmid (Diyarbakır) ve çevresini alarak Anadolu’da Türk siyasi birliğini büyükölçüde sağlamışlardır.

Examination of the Relationship between the Turkey Seljuk State and Artukids in terms of Establishing the Political Union in Anatolia

Turkey Seljuk State (1075-1308) was founded in Anatolia after the Battle of Malazgirt. Seljuk Turks that became the strongest state in Anatolia significantly struggled to establish a political union in the region. Artukids ruled in the east and south of Anatolia in three factions as Hısnikeyfa (Hasankeyf 1101- 1231), Harput (1185-1234) and Mardin (1108-1409) Artukids. Inability of Artukids to unite prevented them from being a major state. However, they survived for a long time as separate principalities by forming alliances with the nearby states and getting under their auspices. Turkey Seljuk State was in close relation with Artukids. Artukids played a key role in the eastern policy of Turkey Seljuk State. The territories of the Artukids are within the natural boundaries of Anatolia. Furthermore, Artukids is an Oghuz state similar to Seljuks. Artukids were under the auspices of Turkey Seljuk State against the other states in the region and even for their internal conflicts. Artukids bravely fought against Crusaders and supported the Islamic world; thus, the Turkey Seljuk State. Artukids participated in the political events in the region intentionally or unintentionally due to their geopolitical location. However, Artukids used this location to their best interest and protected their territorial integrity against the major states, even if it meant getting under their auspices. In order to maintain their existence, Artukids mostly asked support from Seljuk Turks and got under their auspices both against the attacks of other states and in their internal conflicts. They got under the auspices of Seljuk Syrians, Great Seljuks, Zengids, Ayyubids and other political powers in the region against the Seljuk Turks. Sultan Alaeddin Keykubad I demolished Harput Artukids that formed an alliance with Ayyubids. Sultan Alaeddin Keykubad I conquered Harput and its vicinity while Giyaseddin Keyhüsrev II conquered Amid (Diyarbakır) and its vicinity and thus established the Turkish political union in Anatolia.

PDF

___

Anna Kommena. (1968). The Alexiad. İng. E.B. Sawter, Trk. trc. B. Umar, İnkilap Kitabevi.
Anonim. (1952). Anadolu Selçukluları Devleti Tarihi (Selçuknâme). Trk. trc. Feridun Nâfiz Uzluk, TTK.
Artuk, İ. (1988). Artuk Beğ. Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayınları.
Alptekin, C. (1991). Artuklular. DİA. (3), 415-418.
Bal, M. S. (2004). II. İzzeddin Keykâvus Dönemi (1246-1262). Yayınlanmamış Doktora Tezi, A.Ü. Dil ve Tarih-Coğrafya Fakültesi.
Bar Hebraeus Gregory Abû’l-Farac. (1987). Abû’l-Farac Tarihi. c. II. Süryaniceden İngilizceye trc. Ernest A. Wallis Budge, Trk. trc. Ömer Rıza Doğrul, TTK.
Baykara, T. (1997). I. Gıyaseddin Keyhusrev (1164-1211) Gazi-Şehit. TTK.
Bayram, S. (2007). Arşivlerde Kayıtlı Mardin’de Yapılmış En Eski Vakıflar: İmam Zeynel Abidin’in 1158 M. Tarihli ve Artukoğulları’ndan Kutbuddini İlgazi İbni Melik Necmeddin İbni Emir Timurtaş 1178 M. Tarihli Vakfiyeleri. Mardin I Tarih-Coğrafya, Haz. İbrahim Özcoşar, 294-298.
Cahen, C. (1979). Osmanlıdan Önce Anadolu’da Türkler. Trk. trc. Y. Moran, Tarih Vakfı Yurt Yayınları.
Erdem, İ. (2001). Türkiye Selçuklularında Fetih Metodu ve Uygulanışı, I. Uluslararası Selçuklu Kültür ve Medeniyeti Kongresi (11 –13 Ekim 2000) Bildirileri, I-II, 297-308.
Erdem, İ. (1998). XIII. Asrın İlk Yarısında Anadolu’nun Doğusunda Yaşanan Hâkimiyet Mücadeleleri. DTCF, Tarih Araştırmaları Dergisi, XIX, 30.
Fazlullah Reşîdüddin. (1999). Câmi el-tevârîh. Açıklamalı İng. trc. W. M. Thackston, Harvard Üniversitesi Yayınları, 2.
Galstyan, A. G. (2005). Ermeni Kaynaklarına Göre Moğollar, Trk. trc. İlyas Kamalov, Yeditepe Yayınları.
İbnü’l-Kâlanisî. (1908). History of Damascus 363-555 a.h., Edited with Extracts from other histories and Summary of Contents by H.F. Amedroz, Leyden Late E. J. Brill.
İbn El-Esîr, İzzeddin Ali b. Muhammed. (1987). el-Kâmil fî’t-Târih, Trk. trc. A. Özaydın-A. Ağırakça, Ocak Yayıncılık, X.
İbn-İ Bîbî. (1996). el-Evâmir el-Alâiyye fi’l-ümûr el-Alâiyye (Selçuknâme), Trk. trc. Mürsel Öztürk, Kültür Bakanlığı, II.
Kaya, S. (2019). Artuklularda İktisadî Faaliyetler ve Sosyo-Kültürel Etkileri. Afyon Kocatepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 21(1), 67-85.
Kesik, M. (2002). Sultan Melikşah (Şahinşah) ve Sultan I. Mesud Dönemleri. Türkler, YTY c. 6.
Koca, S. (1997). Sultan I. İzzeddin Keykâvus (1211-122). TTK.
Koca, S. (2003). Türkiye Selçukluları Tarihi, Malazgirt’ten Miryokefalon’a (1071-1176). II, Karam Yayınları.
Köprülü, M. F. (1997). Artuk Oğulları. İA, MEB. c.1.
Köymen, M. A. (1988). Selçuklu Hükümdarı Büyük Alâeddin Keykubâd ve Anadolu Savunması. Belleten, c. LII, 202-205.
Niketas Khoniates. (1995). Historia, Trk. trc. F. Işıltan, TTK.
Ögel, B. (1982). Türklerde Devlet Anlayışı, 13. Yüzyıl Sonlarına Kadar, Başbakanlık Basımevi.
Özmen, M. E. (2007). Anadolu Selçuklularının Artuklular İle İlişkileri. Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yayınlanmamış YL tezi.
Sevim, A. (1991). Artuk b. Eksük. DİA, (3) 414-415.
Sevim, A. (1990). Ünlü Selçuklu Komutanları Afşin, Atsız, Artuk ve Aksungur. TTK.
Sümer, F. (1999). Oğuzlar, Ankara Üniversitesi Dil ve Tarih Coğrafya F. Yayınları.
Süryani Mihael. (1944). Süryani Mihael Vekâyinamesi, Trk. trc. Hrant D. Andreasyan. Yayınlanmamış.
Turan, O. (1983). Selçuklular Zamanında Türkiye. Boğaziçi Yayınları.
Turan, O. (1993). Doğu Anadolu Türk Devletleri Târihi, Boğaziçi Yayınları.
Turan, O. (1995). Türk Cihân Hâkimiyeti Mefkûresi Tarihi, Boğaziçi Yayınları.
Usta, A. (2002). Artuklular. Türkler, YTY, (6) 476.
Uyumaz, E. (2001). Türkiye Selçuklu Sultanları, Melikleri ve Melikelerinin Evlilikleri. I. Uluslararası Selçuklu Kültür ve Medeniyeti Kongresi, 11-13 Ekim 2000, Bildirileri, Selçuk Üniversitesi Selçuklu Araştırmaları Merkezi. II. 398-421.
Uyumaz, E. (2003). Sultan I. Alâeddîn Keykubad Devri Türkiye Selçuklu Devleti Siyasî Tarihi (1220-1237). TTK.
Ataoğlu, R. (1988). Alaeddin Keykubad ve Türkiye Selçukluları Artuklu Münasebetleri, Selçuk Üniversitesi Selçuklu Araştırmaları Dergisi, (3), 73-78.
Yınanç, M. H. (1944). Türkiye Tarihi, Selçuklular Devri. İstanbul Üniversitesi Yayınları.

Turkish Studies- Comparative Religious Studies-Cover

ISSN: 2667-5544
Yayın Aralığı: Yılda 4 Sayı
Başlangıç: 2006
Yayıncı: ASOS Eğitim Bilişim Danışmanlık Otomasyon Yayıncılık Reklam Sanayi ve Ticaret LTD ŞTİ