Tanzimat Reformlarının Düzenleyici Yüksek Kurumu Olarak Meclis-i Âli-i Tanzimat (1854- 1861)

Tanzimat Dönemi’nde tebaa-devlet münasebetinde dönüşümün, toptan bir mülki reform sürecinin yanısıra Klasik Dönem Osmanlı devlet geleneğinde istişarî niteliğiyle izlerine rastlanan belirli ölçüde yasamadanışmaorganı statüsünde bürokratik birimler ihdas edilmiş ve söz konusu anlayış belli nisbettekurumsallaşmıştır. Meşveret anlayışıyla temellendirilen özellikle harp, isyan dönemlerinde sıklıkla başvurulanmeşveret meclisi uygulaması, XVIII. yüzyılın son çeyreğinden itibaren Bab-ı Âli’nin yönetim anlayışındamutat uygulamalar arasına girmiştir. III. Selim döneminde bu yöntem istikrar kazandı, XIX. yüzyılın ilkyarısında modern-merkezi devlet prensibinin ortaya çıktığı II. Mahmud döneminde ise katılımcıları, kuralları,toplantı mekanları kısmen sabit hale geldi. II. Mahmud’un başlattığı bürokratik dönüşüm sürecinde uzunsüredir etkinliği ve fonksiyonu kalmayan Divan usulünden modern nezaretler ve kabine uygulamasına geçildiğisırada yeni ihdas edilen nezaretlere ve başvekalet statüsü verilen Sadaret makamına geniş çaptaki reformsürecinde uzmanlık desteği vermesi ve yasama sürecini idame için aza yapısı, çalışma usulleri ve mekanlarıbelirli, yetki sınırları çizilmiş yasama-danışma meclisleri kurulmuştur. II. Mahmud döneminde kurulan ancak1839 Tanzimat Fermanı’nın ilanının ardından çalışma usulleri ve yetkileri tespit edilen Meclis-i Vâlâ-yıAhkam-ı Adliye, Tanzimat reformlarının hazırlayıcısı ve reformun merkezi olarak düzenlenmiştir. Tanzimatbürokrasisi, reform sürecinin sıhhatli yürütülmesi, devlet aygıtının hızlı, verimli ve usullere bağlı çalışmasınısağlamak için bitmek bilmeyen bir bürokratik inşa ameliyesiyle meşgul olmuştur. Merkezi danışma-yasamameclisi de bu süreçte mütemadiyen tadilatlar, düzenlemeler ile etkin bir çalışma ve yasama yapısınakavuşturulmaya çalışılmıştır. Ancak Osmanlı reform sürecinin genişliği ve bürokrasi de halen modern usullereaşina olmayan kadroların ağırlıkta olması nedeniyle XIX. yüzyılın ikinci yarısına gelindiğinde Meclis-i Vâlâ,fonksiyonunu kaybetmiş, hantal bir kuruma dönüşmüştür. Tanzimat Dönemi’nde bürokrasiye intisap eden veOsmanlı modernizasyonunun yürütücüleri olan Âli, Fuad Paşa gibi rical-i devlet, taşra ve merkez teşkilatında,bütün Osmanlı tebaasını derinden etkileyecek büyük çaptaki reformları hızlı bir şekilde hazırlamak ve hayatageçirmek amacıyla 1854’te, Meclis-i Vâlâ’nın üzerinde, azaları üst rütbeli ve reformist rical-i devletten azalarımüteşekkil Meclis-i Âli-i Tanzimat’ı ihdas etmiştir. Büyük çaplı reformları hayata geçirmek için oluşturulanbu yapı, daha önceki reform meclislerinin aksine Osmanlı ilmiyesi ve şer’i hukuk üzerine de çalışmalaryürütmüştür, kadılık ve ilmiye tariki yeni bir nizama kavuşturulmuştur. Bu çalışmada Tanzimat reformlarınınen üst derecede müzakeresi ve kontrolü amacıyla kurulan bu Meclis’in toplumsal hayatı ve yönetimkademelerini kökünden etkileyen reformları, kurumsal yapısı ve işleyişi ele alınacak, Tanzimat merkezbürokrasisindeki yeri tespite çalışılacaktır.

Sublime Council of Tanzimat/Meclis-i Âli-i Tanzimat As High Regulatory Institution of Tanzimat Reforms (1854-1861)

During the Tanzimat Period, the transformation of the subject-state relationship, a wholesale civil reform process materialised, in addition to this bureaucratic units with the status of legislative-advisory body to a certain extent, traces of that are detected in the classical period Ottoman state tradition, were established and this conception to some extent was institutionalized. The practice of the consultancy council, which is based on the understanding of consensus, especially in war and rebellion periods, become one of the usual practices in the management approach of the Bab-ı Âli/Sublime Porte since the last quarter of the eighteenth century. This procedure stabilized during the Selim III period, during the Mahmud II period, when the moderncentral state principle arised in the first half of the nineteenth century, the participants, rules, and meeting places partly made regular. During the transition from the Divan system, which has not been effective and functioning for a long time, to modern ministries and cabinet practice, legislative-advisory councils with defined member structures, working procedures and locations and with delineated jurisdictions were founded in order to provide expertise support to the newly established ministries and the office of Grand Vizier, who was granted the status of prime ministry, in the wide-scale reform process and to maintain the legislative process. The Meclis-i Vâlâyı Ahkam-ı Adliye/Supreme Council, which was established during the Mahmud II period but whose working procedures and authorities were determined after the declaration of the 1839 Tanzimat Edict/Imperial Firman of Gulhane, was organized as the centre and the preparatory of the Tanzimat reforms. The Tanzimat bureaucracy was engaged in an endless bureaucratic construction work in order to ensure the well, fast and efficient execution of the reform process and procedural work of the state apparatus. It was aimed to ensure that the central advisory-legislative assemblies had an effective working and legislative structure with constant amendments and regulations in this process. However, due to the enormous extent of the Ottoman reform process and the predominance of civil servants unfamiliar with modern procedures in the bureaucracy, by the second half of the nineteenth century, Meclis-i Vâlâ/Supreme Council lost its function and transformed unwieldy institution. High-ranking statesmen such as Âli and Fuad Pasha, who rose in the bureaucracy during the Tanzimat Period and were the executives of the Ottoman modernization, founded the Meclis-i Âli-i Tanzimat/ Sublime Council Of Tanzimat, which was composed of members of high-ranking and reformist statesmen above the Meclis-i Vâlâ/Supreme Council, in order to rapidly prepare and implement major reforms that would deeply affect the provincial-central organization and all Ottoman subjects in 1854. This structure, which was created to implement large-scale reforms, unlike the previous reform councils, worked on the Ottoman scholar and religious law field, and the qadi/muslim judge and scholars were given a new order. In this study, the reforms, institutional structure and functioning of this Council, which was established for the purpose of negotiating and controlling the Tanzimat reforms at the highest level, will be discussed, and its place in the central bureaucracy of the Tanzimat will be tried to be determined.

PDF

___

Cumhurbaşkanlığı Osmanlı Arşivi (COA)
A.DVN.MKL., 73/11, 9 Cemaziyelahir 1271 (27 Şubat 1855).
A.DVN.MKL., 73/7, 25 Rebiülahir 1271 (25 Aralık 1854).
A.DVN.MKL., 73/13, 9 Cemaziyelahir 1271 (27 Şubat 1855).
A.DVN.MKL., 73/15, 9 Cemaziyelahir 1271 (27 Şubat 1855)
İ.DH., Nr. 306/19484, 14 Zilhicce 1270 (7 Eylül 1854).
İ.DH., 309/19654, 12 Muharrem 1271 (5 Ekim 1854).
İ.DH., 309/19684, 24 Muharrem 1271 (17 Ekim 1854).
İ.DH., 474/31803, 6 Muharrem 1278 (14 Temmuz 1861).
İ.DH., 474/31803, 6 Muharrem 1278 (14 Temmuz 1861).
İ.DUİT., 57/2, 11 Cemaziyelevvel 1274 (28 Aralık 1857).
İ.MMS, 2/79, 3 Muharrem 1271 (26 Eylül 1854).
İ.MMS., 4/130, 21 Safer 1271 (4 Mart 1855).
İ.MMS., 3/96, 27 Muharrem 1271 (20 Ekim 1854).
İ.MMS., 4/155, 17 Receb 1271 (5 Nisan 1855).
İ.MMS., 9/360, 26 Şaban 1273 (21 Nisan 1857).
İ.MMS., 13/547, 20 Safer 1275 (29 Eylül 1858).
İ.MMS., 23/977, 14 Muharrem 1278 (22 Temmuz 1861).
Meclis-i Tanzimat Defteri, C. I.
BEO. Ayniyat Defteri, Nr. 1722, 8 Safer 1276 (6 Eylül 1859).
Takvim-i Vekayi
Düstur. (1279/1863). Tertip I, C. I.
Düstur, (1289/1872). Tertip I, C. I, Matbaa-i Âmire.
Ahmed Cevdet Paşa. (1986). Tezakir (13-20). TTK. Yayınları.
Ahmed Cevdet Paşa. (1980). Ma’ruzat. Çağrı Yayınları.
Ahmed Lûtfî Efendi. (1999). Vakanüvis Ahmed Lûtfî Efendi Tarihi, haz. Ahmet Hezarfen. C. IVV- VI-VII VIII Yapı Kredi Yayınları.
Ahmed Rasim. (1926). İstibdaddan Hâkimiyet-i Milliyeye. Vatan Matbaası.
Akyıldız, A. (1993). Tanzimat Dönemi Osmanlı Merkez Teşkilatında Reform. Eren Yayınları.
Akyıldız, A. (2003). “Meclis-i Vâlâ-yı Ahkâm-ı Adliyye”, Diyanet İslâm Ansiklopedisi, c. 28. Bu künyede yer alan konu ile ilgili bilgilere de metin içerisinde mutlaka yer verilmelidir.
Akyıldız, A. (2006). Osmanlı Bürokrasisi ve Modernleşme. İletişim Yayınları.
Barkan, Ö.L. (1991). “Türk Toprak Hukuku Tarihinde Tanzimat ve 1274 (1858) Tarihli Arazi Kanunnamesi”. Tanzimat I., MEB Yayınları.
Diken, K. (2012). Osmanlı Devleti’nde Bir İdari Modernleşme Kurumu Olarak Meclis-i Âli-i Tanzimat (1854-1861), (yayımlanmamış yüksek lisans tezi), Gazi Üniversitesi SBE.
Eisenstadt, S.N. (2014). Modernleşme. Doğu Batı Yayınları.
Engelhardt, E. (1999). Tanzimat ve Türkiye. Kaknüs Yayınları.
Findley, C. (1994). Osmanlı Devleti’nde Bürokratik Reform Bâbıâli (1789-1922). İz Yayıncılık.
Karahanoğulları, O. (2005). Türkiye’de İdari Yargı Tarihi. Turhan Kitabevi.
Kaynar, R. (2010). Mustafa Reşit Paşa ve Tanzimat. TTK Yayınları.
Mehmed Süreyyâ. (1290/1874). Nuhbetü’l-Vekayi.
Reyhan, C.-Önen, N. (2011). Mülkten Ülkeye Türkiye’de Taşra İdaresinin Dönüşümü (1839-1929). İletişim Yayınları.
Seyitdanlıoğlu, M. (1999). Tanzimat Devrinde Meclis-i Vâlâ. TTK Yayınları.
Shaw, S. (1982). Osmanlı İmparatorluğu ve Modern Türkiye. E Yayınları.
Shaw, S. (1990a). “19. Yüzyıl Osmanlı Reform Hareketinde 1876 Öncesi Merkezi Yasama Meclisleri”, Tarih ve Toplum, 13 (76), 203-208.
Shaw, S. (1990b). “19. Yüzyıl Osmanlı Reform Hareketinde 1876 Öncesi Merkezi Yasama Meclisleri”, Tarih ve Toplum, 13 (77), 40-47.
Taşkesenlioğlu, M. Yasin (2014). Kuruluşu, Yapısı ve Uygulamalarıyla Meclis-i Âlî-i Tanzimat (1854-1861), (yayımlanmamış doktora tezi), Atatürk Üniversitesi, SBE.
Velidedeoğlu, H. V. (1991). “Kanunlaştırma Hareketleri ve Tanzimat”. Tanzimat I, MEB Yayınları.
Ward, R. E.&Rustow, D.A. (1970). İntroduction. Political Modernization in Japan and Turkey. R. E. Ward, A.R. Dankwart (Eds.), Princeton University Press.
Yurdakul, İ. (2008). Osmanlı İlmiye Merkez Teşkilâtı’nda Reform. İletişim Yayınları.

Turkish Studies- Comparative Religious Studies-Cover

ISSN: 2667-5544
Yayın Aralığı: Yılda 4 Sayı
Başlangıç: 2006
Yayıncı: ASOS Eğitim Bilişim Danışmanlık Otomasyon Yayıncılık Reklam Sanayi ve Ticaret LTD ŞTİ