Kemalettin KOÇ

Evkaf İdarelerindeki Islahat Sonrası Muhtelif Vakıfların İstisnaiyet Talebi

Osmanlı Devleti, XIX. yüzyılın başlarından itibaren idarede ıslahat yapmaya başlamıştır. Özellikle EvkafNezaretinin kurulmasıyla başlayan süreçten evkaf idareleri de etkilenmiştir. Merkezileşme, önce merkez sonrail idareleri kurularak sürdürülmüştür. İlerleyen süreçte, Evkâf-ı Müstesnâ adı verilen sekiz kalem evkaf dışındakalan bütün vakıfların idaresi Evkaf Nezaretine bırakılmıştır. Tanzimatın ilanından sonra Evkâf-ı Müstesnâtâşirden1 istisna edilmiştir. İstisna edilen bu vakıflar Mevlânâ Celâleddîn-i Rûmî (Evkaf-ı Celâliye), HacıBektâş-ı Velî, Abdülkâdir-i Geylânî, Hacı Bayrâm-ı Velî, Gazi Mihal, Ali ve Süleyman Beyler ile Gazi EvrenosBey vakıflarıdır. Adı geçen vakıflar, eskiden olduğu gibi, müstesna tutulmuştur. Bundan sonra çeşitli tarihlerdebirçok evkaf istisnaya dâhil olmak için talepte bulunmuştur. Talepte bulunanlar arasında istisnaiyeti kabuledilenler olmuştur. Dolayısıyla istisna edilen evkafın sayısı artmıştır. 1890 yılına gelindiğinde, adı geçen dördü Eizze-i Kiram, dördü Guzat-ı İzam olan müstesna evkafın dışında kalan bütün vakıfların istisnalığı kaldırılmışve bu vakıfların idaresi ile tâşirinin, Maliye Hazinesi tarafından yürütülmesi kararı alınmıştır. Bu karardansonra istisnaiyeti lağvedilen birçok evkaf mütevellisi, vakıflarının müstesna vakıflardan olduğunu iddia ederek,istisnaiyet taleplerini yenilemişlerdir. Ancak 1890’da çıkarılan kanun, 1913’te de yenilenmiştir. Dolayısıyla buçalışmada, çeşitli tarihlerde istisnaya dâhil olmak isteyen vakıfların talepleri ile ilgili süreç TürkiyeCumhuriyeti Cumhurbaşkanlığı Devlet Arşivleri Başkanlıığı arşivlerinden temin edilen vesikalar ışığındaincelenmiştir. Bu tür vakıf mütevellileri tarafından verilen arzuhal belgeleri, arşivden tespit edilmiştir. Merkeztarafından yürütülen inceleme ve araştırmalardan sonra, adı geçen vakıflardan çok azının istisna olmasının birsüreliğine kabul edildiği, çoğunun talebinin kabul edilmediği anlaşılmaktadır.

Exception Requests of Various Foundatıons after Reform in Evkaf Administrations

Ottoman State XIX. Since the beginning of the century, it has started to make reforms in the administration. Foundations administrations have also been affected by the process that started with the establishment of the Ministry of Foundations. Centralization has maintained by first establishing a center and then provincial administrations. In the following process, the administration of all foundations, except for the eight items of foundations, called evkaf-ı müstesna has left to the Ministry of Foundations. After the announcement of the Tanzimat, it was exempted from the exceptional foundations tâşir. The aforementioned foundations are excluded as they used to be. On various dates thereafter, many foundation made requests for exceptions. Among the claimants, there were those whose exception was accepted. Therefore, the number of exempted foundations has increased. When it came to 1890, the exception of all foundations except for the exceptional foundations, four of which were Eizze-i Kiram and four of which were Guzat-i Izam, were abolished and it was decided that the administration and arrangement of these foundations would be carried out by the Treasury. After this decision, many foundations trustees, whose exceptions were abolished, renewed their exemption requests, claiming that their foundations were from exceptional foundations. But unfortunately the law enacted in 1890 was renewed in 1913 as well. Therefore, in this study, the foundations that wanted to be included in the exception on various dates were examined by listing them in items. The documents of desire given by such foundation trustees have been identified from the archive. After the investigations and researches carried out by the center, it was understood that the exception of a few of the foundations mentioned was accepted for a while, but the demands of the majority were not accepted.

PDF

___

1. Türkiye Cumhuriyeti Devlet Arşivleri Başkanlığı Osmanlı Arşivi (BOA) Belgeleri
AE.SAMD.III, 51/5122.
BEO, 2981/223520; 3891/291768; 3895/292120; 4025/301807; 472/35333; 2391/179309; 2513/188474; 2610/195680.
DH.MKT, 2259/105; 2259/105; 1466/24; 56/46; 139/16; 2318/6.
DH. MUİ, 32/27.
HAT, 1547/19.
HR.TO, 398/78.
İ.DH., 1185/92719.
İ.EV., 44/57.
ML.EEM., 1010/10.
MV., 134/58; 231/360; 52/76; 54/40; 55/54; 56/43; 65/92; 67/71.
SB., 2/19; 2/20; 2/6.
ŞD., 325/32; 3036/38; 168/22; 406/21.
Y.A.RES., 117/85; 120/24.
Y.PRK.AZJ., 16/90.
Y.PRK.BSK., 23/98.
Vakıflar Genel Müdürlüğü Arşivi
VGM, Osmanlı Arşivleri - EV.MKT- 01054.00139; VGM, Osmanlı Arşivleri - EV.MKT- 01054.00141; VGM, Osmanlı Arşivleri - EV.MKT- 01054.00142.
Meclis-i Mebusan Zabıt Ceridesi
MMZC, 8 Temmuz 1330 (1914), C.3, 543.
Akgündüz, A. (2002) Osmanlı hukukunda vakıflar, hükümleri ve çeşitleri. Türkler, 10, (Ed: H. C. Güzel, K. Çiçek, S. Koca), 825-850.
Akgündüz, A. (2009). Arşiv Belgeleri Işığında Somuncu Baba ve Neseb-i Âlîsî,(Yüce Nesebi). OSAV.
Beyhan, M. A. (2010). Şirvânîzâde mehmed rüşdü paşa (1828-1874). DİA, 39, 209-210. Bostan, İ. (1988). Aclun. DİA, 1, 326-327.
Bozkurt, N. (2007). İbrahim Hakkı (Paşa)’nın 1877 tarihli dersa‘âdet belediye kanunu’na dâir lâyihası. Dumlupınar Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 18, 21-39.
Durma, A. (2015). Evliyalar şehri şanlıurfa. Erol Ofset Matbaacılık Yayıncılık. Düstur: Tertib 1. (1939). 6, Devlet Matbaası. https://acikerisim.tbmm.gov.tr/xmlui/handle/11543/67?show=full
Ekinci, A., Asoğlu, İ. (2018). Karaköprü karyesinin şazeli şeyh ali dede’ye temlikine dair ferman, A.Ekinci (Ed.), Osmanlı Urfası, 2 (s. 195-202). Şanlıurfa Büyükşehir Belediyesi.
Evci, T. (2019). Tanzimat döneminde edirne (1938-1908) [Yayımlanmamış Doktora Tezi]. Hacettepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Ankara.
Kılıç, Ü. (2005). XVI. yüzyılda erzurum eyaleti’nde vakıflar [Yayımlanmamış Doktora Tezi]. Atatürk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü , Erzurum.
Odabaşı, Z. (2015). Türkiye selçuklularından osmanlı’ya küçük bir miras: XIX. yüzyılda küçük karatay (kemâliye) medresesi. Vakıflar Dergisi, 44, 95-103.
Öngören, R. (2007). Osmanlılar. DİA, 33, 541-548.
Pakalın, M. Z. (1993). Osmanlı tarih deyimleri ve terimleri sözlüğü II. MEB. Şahin, H. (2002). Koyun Baba. DİA, 26, 229-230.
Tabakoğlu, A. (2011). Tekalif. DİA, 40, 336-337.
Tanman, M. B. (1995). Emîr buhârî tekkesi. DİA, 11, 126-128.
Turğut, V. (2016). Tahrir defterlerine göre XVI. yüzyılda musul sancağı vakıfları. Vakanüvis- Uluslararası Tarih Araştırmaları Dergisi, 1, Ortadoğu Özel Sayısı, 163-197. https://doi.org/10.24186/vakanuvis.261583
Uluçam, A. (1997). Halîlü’r-rahman külliyesi. DİA, 15, 333-334.
http://www.gurun.gov.tr/tarihce Erişim tarihi: 06.06.2020.
Muhtaroğlu, A.H. (27 Temmuz 2014). Peygamber camilerini yok ediyor. https://www.hurriyet.com.tr/dunya/peygamber-camilerini-yok-ediyor-26895550

Turkish Studies- Comparative Religious Studies-Cover

ISSN: 2667-5544
Yayın Aralığı: 4
Başlangıç: 2006
Yayıncı: ASOS Eğitim Bilişim Danışmanlık Otomasyon Yayıncılık Reklam Sanayi ve Ticaret LTD ŞTİ