Çok Partili Dönemde Van Gölü Havzası’nda Tarım Alanında Yapılan Kamu Yatırımları ve Harcamaları (1946-1960)

Van Gölü Havzası’nda yer alan Van ve Bitlis vilayetlerinde çok partili hayata geçişin başlangıcı olan 1946’dan Demokrat Parti’nin kapatılışı olan 1960’a kadar tarım alanında gerçekleştirilen kamu yatırım ve harcamaları makalenin konusunu teşkil etmektedir. Özellikle 1945 yılında kanunlaştırılan ve sonrasındaki DP iktidarı döneminde de yoğun bir şekilde uygulanan çiftçiyi topraklandırma (Toprak Reformu) çalışmalarının yanı sıra tohum ıslahı, ilaçlama, ofis (Toprak Mahsulleri Ofisi) ve kredi gibi meseleler üzerinde ehemmiyetle durulmuştur. Ayrıca bölgenin zirai alanda önemli bir gelir kaynağı olan tütün üretimi için de kamu yatırım ve harcamaları gerçekleştirilmiştir. Çalışmanın kaynak materyalini, başta arşiv belgeleri olmak üzere Türkiye Büyük Millet Meclisi (TBMM) Zabıt Cerideleri ve Tutanak Dergileri, resmi yayınlar, ulusal ve yerel gazeteler ile çeşitli araştırma eserleri oluşturmaktadır. Çalışmada elde edilen sonuçlar ise; CHP iktidarı döneminde (1946-1950) savaşının sona ermesiyle beraber zirai üretimin gelişimini sağlayacak çalışmalara yeniden ağırlık verildiği görülmektedir. Bilhassa toprak reformu, tütün üretimi ve ıslah çalışmalarıyla bölgenin tarımsal alanda ekonomik olarak kalkındırılmasına önem verilmişse de havzanın iklimsel ve fiziksel yapısı zirai faaliyetlerin sınırlı olmasına neden olmuştur. DP döneminde (1950-1960) ise milli ekonomiyi güçlendirmek için tarımsal faaliyetlere önem verilmiş ve bu yöndeki tohum ıslahı, ilaçlama, ofis, modern tütün fabrikası, kredi ve toprak reformu gibi çalışmalara CHP iktidarına göre daha çok ağırlık verilmiştir.

Anahtar Kelimeler:

Van, Bitlis, Tarım, Kamu, Yatırım

PDF

___

Kaynaklar Arşivler Devlet Arşivleri Başkanlığı Cumhuriyet Arşivi (BCA) BCA. 30.10.70.461.9. BCA. 30.18.1.2.123.75.17. BCA. 490.1.193.764.2. Türkiye Büyük Millet Meclisi Arşivi (TBMM) TBMM ZC. VII/11, İ. 67, (2.6.1944). TBMM TD. VIII/16, B. 48, (21.2.1949). TBMM TD. VIII/24, B. 55, (24.2.1950). TBMM TD. VIII/25, B. 70, (22.3.1950). TBMM TD. IX/1, B. 3, (29.5.1950). TBMM TD. IX/2, B. 5, (13.11.1950). TBMM TD. IX/5, B. 45, (19.2.1951). TBMM TD. IX/10, B. 3, (1.11.1951). TBMM TD. IX/17, B. 1, (1.11.1952). TBMM ZC. X/1, İ. 3, (24.5.1954). TBMM ZC. X/7, İ. 78, (20.5.1955). TBMM ZC. X/18, İ. 98, (24.8.1956). Resmi Yayınlar Başbakanlık İstatistik Genel Müdürlüğü. (1951). İstatistik Yıllığı 1951. C. 19. Ankara: İstatistik Genel Müdürlüğü. Başbakanlık İstatistik Genel Müdürlüğü. (1953). İstatistik Yıllığı 1953. C. 21. Ankara: İstatistik Genel Müdürlüğü. Başbakanlık İstatistik Genel Müdürlüğü. (1959). İstatistik Yıllığı 1959. Ankara: İstatistik Genel Müdürlüğü. Başbakanlık İstatistik Umum Müdürlüğü. (1937). İstatistik Yıllığı 1936-1937. C. 9. İstanbul: Devlet Basımevi. Başbakanlık İstatistik Umum Müdürlüğü. (1939). İstatistik Yıllığı 1938-1939. C. 10. İstanbul: Hüsnütabiat Basımevi. Başbakanlık İstatistik Umum Müdürlüğü. (1940). İstatistik Yıllığı 1939-1940. C. 11. İstanbul: Hüsnütabiat Basımevi. Başbakanlık İstatistik Umum Müdürlüğü. (1946). İstatistik Yıllığı 1942-1945. C. 15. İstanbul: Hüsnütabiat Basımevi. Başvekâlet İstatistik Umum Müdürlüğü. (1942). İstatistik Yıllığı 1940-1941. C. 12. Ankara: Ankara Basım ve Ciltevi. T.C. Başbakanlık Devlet İstatistik Enstitüsü. (1963). Zirai Bünye ve İstihsal 1959-1961. Ankara: Devlet İstatistik Enstitüsü. T.C. Başbakanlık İstatistik Genel Müdürlüğü. (1950). 22.10.1950 Genel Nüfus Sayımı. Ankara: Devlet İstatistik Enstitüsü. T.C. Başbakanlık İstatistik Genel Müdürlüğü. (1961). 23 Ekim 1955 Genel Nüfus Sayımı. İstanbul: Devlet İstatistik Enstitüsü. T.C. Başvekâlet İstatistik Umum Müdürlüğü. (1929). İstatistik Yıllığı 1929. C. 2. Ankara: Cumhuriyet Matbaası. T.C. Başvekâlet İstatistik Umum Müdürlüğü. (1955). Zirai Bünye ve İstihsal 1946-1954. Ankara: Devlet İstatistik Enstitüsü. T.C. Başvekâlet İstatistik Umum Müdürlüğü. (1959). Zirai Bünye ve İstihsal 1954-1958. Ankara: Devlet İstatistik Enstitüsü. T.C. Resmî Gazete. 1 Temmuz 1944. No: 5745. T.C. Resmî Gazete. 15 Haziran 1945. No: 6032. T.C. Resmî Gazete. 24 Mart 1950. No: 7465. T.C. Resmî Gazete. 27 Mart 1950. No: 7467. T.C. Resmî Gazete. 27 Mayıs 1955. No: 9013. Dergi ve Gazeteler Bayındırlık Dergisi Bitlis Cumhuriyet Dideban İkinisan Kalkınan Tatvan Milliyet Ulus Van Van Postası Van Sesi Yeşil Bitlis Telif ve İnceleme Eserler Ağaoğlu, S. (1972). Demokrat Partinin Doğuş ve Yükseliş Sebepleri Bir Soru. İstanbul: Baha Matbaası. Ahmad, F. (2006). Bir Kimlik Peşinde Türkiye. İstanbul: İstanbul Bilgi Üniversitesi Yayınları. Albayrak, M. (2004). Türk Siyasi Tarihinde Demokrat Parti 1946-1960. Ankara: Phoenix Yayınevi. Aşgın, S. (2000). Cumhuriyet Döneminde Doğu Anadolu’ya Yapılan Kamu Harcamaları (1946-1960). Ankara: Atatürk Araştırma Merkezi. Aydemir, Ş. S. (2011a). İkinci Adam 1938-1950. C. II. İstanbul: Remzi Kitabevi. Aydemir, Ş. S. (2011b). İkinci Adam 1950-1964. C. III. İstanbul: Remzi Kitabevi. Baban, C. (1970). Politika Galerisi Büstler ve Portreler. İstanbul: Remzi Kitabevi. Bayar, C. (1986). Başvekilim Adnan Menderes. Bozdağ, İ. (Der). İstanbul: Tercüman Gazetesi Aile ve Kültür Kitaplığı Yayınları. Bayar, C. (2006). Şark Raporu. Bayramoğlu, N. (Sad). İstanbul: Kaynak Yayınları. Burçak, R. S. (1998). On Yılın Anıları (1950-1960). Ankara: Nurol Matbaacılık San. ve Tic. A.Ş. Demirel, T. (2016). Türkiye’nin Uzun On Yılı. İstanbul: İstanbul Bilgi Üniversitesi Yayınları. Ertem, B. (2009). Türkiye-ABD İlişkilerinde Truman Doktrini ve Marshall Planı. Balıkesir Üniversitesi Sosyal Bilirler Enstitüsü, 12 (21), 377-397. Karpat, K. (2010). Türk Demokrasi Tarihi Sosyal, Kültürel, Ekonomik Temeller. İstanbul: Timaş Yayınları. Karpat, K. (2013). Kısa Türkiye Tarihi 1800-2012. İstanbul: Timaş Yayınları. Kazgan, G. (1964). Doğu-Güneydoğu Anadolu’nun Ekonomik Yapısı Üzerine Bir Araştırma. İstanbul Üniversitesi İktisat Fakültesi Mecmuası, 24 (1-2), 120-144. Koçak, C. (2010). İkinci Parti-Türkiye’de İki Partili Siyasi Sistemin Kuruluş Yılları (1945-1950). C. I. İstanbul: İletişim Yayınları. Koçak, C. (2012). İktidar ve Demokratlar-Türkiye’de İki Partili Siyasi Sistemin Kuruluş Yılları (1945-1950). C. II. İstanbul: İletişim Yayınları. Kopar, M. (2009). Doğu Anadolu’ya Yapılan Kamu Harcamaları ve Yatırımlar (1923-1950). Ankara: Atatürk Araştırma Merkezi. Mazıcı, N. (1996). Celal Bayar Başbakanlık Dönemi 1937-1939. İstanbul: Der Yayınları. Mutlu, N. Y. (2001). Bayındırlık Bakanlığı Tarihi (8 Ekim 1848-31 Aralık 2004). Ankara: Bayındırlık ve İskân Bakanlığı Yayını. Oran, B. (Ed). (2009). Türk Dış Politikası, Kurtuluş Savaşından Bugüne Olgular, Belgeler, Yorumlar, 1919-1980. C. I. İstanbul: İletişim Yayınları. Özbek, O. (1985). “Doğu Anadolu’da Ziraatın Geliştirilmesinin Ana İlkeleri”. Doğu Anadolu’nun (Sosyal, Kültürel ve İktisadi) Meseleleri Simpozyumu Tebliğleri, 13-15 Mayıs, Tunceli, ss. 263-281. Silier, O. (1981). Türkiye’de Tarımsal Yapının Gelişimi (1923-1938). İstanbul: Boğaziçi Üniversitesi İdari Bilimler Fakültesi Yayınları. T.C. Maliye Bakanlığı. (1995). Bütçe Gelir ve Gider Gerçekleşmeleri (1924-1995), Ankara: Maliye Bakanlığı Yayınları. Taraklı, D. (1976). Çiftçiyi Topraklandırma Kanunu ve Uygulama Sonuçları. Ankara: ODTÜ Yayınlar. Tezel, Y. S. (2015). Cumhuriyet Döneminin İktisadi Tarihi (1923-1950). İstanbul: Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları. Timur, T. (1994). Türkiye’de Çok Partili Hayata Geçiş. İstanbul: İletişim Yayınları. Toker, M. (1990). Tek Partiden Çok Partiye 1944-1950. Ankara: Bilgi Yayınevi. Toker, M. (1991a). DP’nin Altın Yılları 1950-1954. Ankara: Bilgi Yayınevi. Toker, M. (1991b). Demokrasiden Darbeye 1957-1960. Ankara: Bilgi Yayınevi. Türk Ziraat Tarihine Bir Bakış. (1938). Ankara: Birinci Köy ve Ziraat Kalkınma Kongresi Yayını. Uyar, H. (2017). Demokratik Parti İktidarında CHP 1950-1960. İstanbul: Doğan Kitap. Yeşil, A. (2001). Türkiye’de Çok Partili Siyasi Hayata Geçiş. Ankara: T.C. Kültür Bakanlığı Yayınları. Yurtoğlu, N. (2014). “Demokrat Parti Dönemi Tarım Politikaları ve Siyasi, Sosyal, Ekonomik Hayata Tesirleri (1950-1960)”, (Yayınlanmamış Doktora Tezi). Ankara: Hacettepe Üniversitesi, Atatürk İlkeleri ve İnkılap Tarihi Enstitüsü.