OSMANLI DEVLETİ’NİN MODERNLEŞME SÜRECİNDE BÜROKRASİNİN ROLÜ ÜZERİNE BİR DEĞERLENDİRME

Güncel olana vurgu yapan ve gelenekselin zıddı olarak görülen modern kavramı, Aydınlanma düşüncesiyle birlikte dünyaya yayılmış ve Avrupa’da ortaya çıkan gelişmeler ışığında birkaç yüzyıl içerisinde gelişen modernleşme olgusunu da beraberinde getirmiştir. Modernleşme olgusu, çeşitli nedenlerle Batı’daki “yenilmez” imajı sarsılan ve eski günlerine dönme arayışına giren Osmanlı İmparatorluğu’nun kapsamlı bir reform hedefinde kilit bir rol oynamıştır. İmparatorluktaki modernleşme hareketleri 18. yüzyılın sonlarından itibaren hız kazanmış, 19. yüzyılın özellikle ikinci yarısında zirve yapmıştır. Özellikle reformist padişahların döneminde artan yenilik hareketleriyle iş yükü çoğalmış ve karmaşıklaşmış, bu durum da özellikle sivil bürokrasinin yükselişini beraberinde getirmiştir. İşte bu modernleşme iklimi içerisinde yükselen sivil bürokrasi yönetimde daha fazla söz sahibi olmaya başladığında, İmparatorluğun birlik ve düzenini korumak adına modernleşmenin şart olduğu bir düşünce yapısıyla hareket ederek yenilik hareketlerinde etkili bir rol oynamıştır. Modernleşme hareketlerinin başlangıcından beri içinde yer alan bürokrasi, zamanla etkinliğini artırarak modernleşmenin öznesi olmaya başlamıştır. Osmanlı modernleşme hareketleri, Cumhuriyet modernleşmesinin temelini oluşturmaktadır. Osmanlı’nın son dönemdeki sivil-askeri bürokratlarının Cumhuriyet’in kurucuları olduğu düşünüldüğünde iki modernleşme arasındaki bağlantıyı sağlayan en büyük olgunun bürokrasi olabileceği dikkat çekmektedir. Bu amaçla, çalışmada modern ve bürokrasi kavramlarının ortaya çıkış ve gelişimine yer verilerek Osmanlı modernleşmesinde bürokrasinin nasıl bir rol oynadığı tartışılacaktır.

A REVİEW OF THE ROLE OF BUREAUCRACY İN THE PROCESS OF MODERNİZATİON OF THE OTTOMAN EMPİRE

The concept of modern, which emphasizes what is current and is seen as the opposite of traditional, has spread around the entire world with the philosophy of Enlightenment and brought along the phenomenon of modernization developing in a few centuries in light of developments emerging in Europe. The phenomenon of modernization played a key role in the goal for a comprehensive reform of the Ottoman Empire whose “invincible” image in the West was shaken and went into a search for returning to its old days. The modernization movements in the Empire gained momentum starting with the late 18th century and reached a peak especially in the second half of the 19th century. With the innovation movements increasing especially in the periods of reformist sultans, labor also increased and became complex, and this situation brought about the rise of especially civilian bureaucracy. When the civilian bureaucracy, which rose within this modernization climate, started to have more voice in the government, it played an effective role in innovation movements by acting with the thought structure that modernization is a requirement for preserving the unity and order of the Empire. Bureaucracy, which was involved within modernization movements from the start, increased its effect in time and started to become the subject of modernization. The Ottoman modernization movements constitute the foundation of the modernization of the Republic. Considering that civilian-military bureaucrats in the final periods of the Ottoman Empire were the founders of the Republic, it becomes noticeable that the greatest phenomenon forming the connection between the two modernization processes could be bureaucracy. Accordingly, by including the emergence and development of the concepts of modern and bureaucracy, this study discusses what kind of a role bureaucracy played in the Ottoman modernization process.

___

  • Afyoncu, E. (1999). Tanzimat Öncesi Osmanlı İmparatorluğu’nda Bürokrasi. Türkiye Günlüğü, (58), 182-190.
  • Afyoncu, E. (2016). Sorularla Osmanlı İmparatorluğu. İstanbul: Yeditepe Yayınevi.
  • Akarlı, E. D. (2008). Bir İmparatorluğun Arapsaçı Sonu: Osmanlını Batıyla Karşılaşmaları ve Batılılaşma Meseleleri-Genel Bakış. (Çev. B. Uçpınar).
  • Muhafazakâr Düşünce Dergisi, 4 (16-17), 9-31.Afyoncu, E. (1999). Tanzimat Öncesi Osmanlı İmparatorluğu’nda Bürokrasi. Türkiye Günlüğü, (58), 182-190.
  • Afyoncu, E. (2016). Sorularla Osmanlı İmparatorluğu. İstanbul: Yeditepe Yayınevi.
  • Akarlı, E. D. (2008). Bir İmparatorluğun Arapsaçı Sonu: Osmanlını Batıyla Karşılaşmaları ve Batılılaşma Meseleleri-Genel Bakış. (Çev. B. Uçpınar). Muhafazakâr Düşünce Dergisi, 4 (16-17), 9-31.Afyoncu, E. (1999). Tanzimat Öncesi Osmanlı İmparatorluğu’nda Bürokrasi. Türkiye Günlüğü, (58), 182-190.
  • Afyoncu, E. (2016). Sorularla Osmanlı İmparatorluğu. İstanbul: Yeditepe Yayınevi.
  • Akarlı, E. D. (2008). Bir İmparatorluğun Arapsaçı Sonu: Osmanlını Batıyla Karşılaşmaları ve Batılılaşma Meseleleri-Genel Bakış. (Çev. B. Uçpınar). Muhafazakâr Düşünce Dergisi, 4 (16-17), 9-31.
  • Akgüner, T. (2009). Kamu Personel Yönetimi. İstanbul: Der Yayınları.
  • Akşin, S. (2020). Kısa Türkiye Tarihi (27. Baskı). İstanbul: Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları.
  • Akyıldız, A. (2012). Osmanlı Bürokrasisi ve Modernleşme (4. Baskı). İstanbul: İletişim Yayınları.
  • Balcı, S. (2006). Osmanlı Devleti’nde Tercümanlık ve Bab-ı Ali Tercüme Odası (Doktora Tezi). Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Tarih (Yakınçağ Tarihi) Ana Bilim Dalı, Ankara.
  • Barkan, Ö. F. (1980). Türkiye’de Toprak Meselesi Toplu Eserler 1. İstanbul: Gözlem Yayınları.
  • Beriş, H. E. (2010). Moderniteden Postmoderniteye. Siyaset içinde (483-521). İstanbul: Opus Yayınları.
  • Bıçak, A. (2016). Devlet Felsefesi. İstanbul: Dergah Yayınları.
  • Bozdoğan, S. (2012). Modernizm ve Ulusun İnşası. İstanbul: Metis Yayınları.
  • Bozkurt, V. (2009). Değişen Dünyada Sosyoloji. Bursa: Ekin Yayınevi.
  • Braudel, F. (2017). Uygarlıkların Grameri (5. Baskı). (Çev. M. A. Kılıçbay). Ankara: İmge Kitabevi.
  • Cevizci, A. (1999). Felsefe Sözlüğü (3. Baskı). İstanbul: Paradigma Yayınları.
  • Davison, R. (2019). Tanzimat Döneminde Osmanlı Diplomasisinin Modernleşmesi (Çev. H. Pınar). H. İnalcık, M. Seyitdanlıoğlu (Ed.), Tanzimat: Değişim Sürecinde Osmanlı İmparatorluğu içinde (289-302). İstanbul: Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları.
  • Eyüboğlu, İ.Z. (2004). Türk Dilinin Etimoloji Sözlüğü. Sosyal Yayınlar: İstanbul.
  • Faroqhi, S. (2012). Osmanlı İmparatorluğu Tarihi. (Çev. E. Ertürk). İstanbul: Tarih Vakfı Yurt Yayınları.
  • Findley, C. V. (2012). Modern Türkiye Tarihi (2. Baskı). (Çev. G. Ayas). İstanbul: Timaş Yayınları.
  • Findley, C. V. (2014). Osmanlı İmparatorluğu’nda Bürokratik Reform ( Çev. E. Ertürk). İstanbul: Tarih Vakfı Yurt Yayınları.
  • Fukuyama, F. (2016). Siyasi Düzenin Kökenleri ( Çv. E. Başer). İstanbul: Profil Yayıncılık.
  • Gencer, B. (2017). İslam’da Modernleşme (4. Baskı). Ankara: Doğu Batı Yayınları.
  • Gencer, B. (2019). Gelenekten Modernliğe Osmanlı. İstanbul: Ketebe Yayınları.
  • Giddens, A. (1994). Modernliğin Sonuçları. ( Çev. E. Kuşdil). İstanbul: Ayrıntı Yayınları.
  • Goody, J. (2019). Rönesanslar (3. Baskı). (Çev. B. Tırnakçı). İstanbul: Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları.
  • Halaçoğlu, Y. (1991). XIV-XVII. Yüzyıllarda Osmanlılarda Devlet Teşkilâtı ve Sosyal Yapı. Ankara: Türk Tarih Kurumu Basımevi.
  • Hanioğlu, Ş. (2016). Modern Osmanlı Dönemi. M. Heper, S. Sayarı (Ed.), Dünden Bugüne Türkiye: Tarih, Politika, Toplum ve Kültür (Çev. K. Tanrıyar) içinde (17-32). İstanbul: İstanbul Bilgi Üniversitesi Yayınları.
  • Heper, M. (2006). Türkiye’de Devlet Geleneği (2. Baskı). (Çev. N. Soyarık). Ankara: Doğu Batı Yayınları.
  • Heper, M. (2011). Türkiye’nin Siyasal Hayatı. (Çev. K. Göksel). İstanbul: Doğan Kitap.
  • Heywood, A. (2019a). Küresel Siyaset (6. Baskı). (Çev. N. Uslu ve H. Özdemir). Ankara: Felix Kitap.
  • Heywood, A. (2019b). Siyaset (20. Baskı). (Çev. F. Bakırcı). Ankara: Felix Kitap.
  • Huntington, S. (2018). Medeniyetler Çatışması ve Dünya Düzeninin Yeniden Kurulması. (16. Baskı). (Çev. M. Turhan ve C. Soydemir). İstanbul: Okuyan Us.
  • İnalcık, H. (2016a). Devlet-i Aliyye: Osmanlı İmparatorluğu Üzerine Araştırmalar-II (3. Baskı). İstanbul: Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları.
  • İnalcık, H. (2016b). Devlet-i Aliyye: Osmanlı İmparatorluğu Üzerine Araştırmalar- IV (2. Baskı). İstanbul: Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları
  • İnalcık, H. (2018a). Osmanlı’da Devlet, Hukuk ve Adalet (7. Baskı). İstanbul: Kronik Kitap.
  • İnalcık, H. (2018b). Osmanlı İmparatorluğu: Toplum ve Ekonomi (2. Baskı). İstanbul: Kronik Kitap.
  • İnalcık, H. (2018c). Osmanlı ve Avrupa: Osmanlı Devleti’nin Avrupa Tarihindeki Yeri (4. Baskı). İstanbul: Kronik Kitap.
  • İnalcık, H. (2019a). Rönesans Avrupası: Türkiye’nin Batı Medeniyetiyle Özdeşleşme Süreci. (12. Baskı). İstanbul: Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları.
  • İnalcık, H. (2019b). Tanzimat Nedir?. H. İnalcık, M. Seyitdanlıoğlu (Ed.), Tanzimat: Değişim Sürecinde Osmanlı İmparatorluğu içinde (29-56). İstanbul: Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları.
  • Kalın, İ. (2018). Barbar, Modern, Medeni: Medeniyet Üzerine Notlar. İstanbul: İnsan Yayınları.
  • Kalın, İ. (2016). Ben, Öteki ve Ötesi: İslam-Batı İlişkileri Tarihine Giriş. İstanbul: İnsan Yayınları.
  • Kaliber, A. (2007). Türk Modernleşmesini Sorunsallaştıran Üç Ana Paradigma Üzerine. T . Bora, M. Gültekingil (Ed.), Modern Dünyada Siyasi Düşünce: Cilt 3 Modernleşme ve Batıcılık içinde (107-124). İstanbul: İletişim Yayınları.
  • Karpat, K. (2014). Osmanlı Modernleşmesi (2. Baskı). İstanbul: Timaş Yayınları.
  • Karpat, K. (2016). Kısa Türkiye Tarihi (6. Baskı). İstanbul: Timaş Yayınları.
  • Karpat, K. (2017). Türk Demokrasi Tarihi (8. Baskı). İstanbul: Timaş Yayınları.
  • Karpat, K. (2019a). İslam’ın Siyasallaşması (7. Baskı) (Çev. Ş. Yalçın). İstanbul: Timaş Yayınları.
  • Karpat, K. (2019b). Osmanlı’dan Günümüze Asker ve Siyaset (3. Baskı). İstanbul: Timaş Yayınları.
  • Kissenger, H. (2014). Dünya Düzeni (3. Baskı). (Çev. S. S. Gül). İstanbul: Boyner Yayınları.
  • Köker, L. (1993). Modernleşme, Kemalizm ve Demokrasi (2. Baskı). İstanbul: İletişim Yayınları.
  • Kurtdaş, M. Ç. (2019). Osmanlı Modernleşme Sürecinde Aydınlar ve Bürokrasinin Rolü. Fırat Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi. 29 (1), 399-411.
  • Lewis, B. (2018). Modern Türkiye’nin Doğuşu (10. Baskı). (Çev. B. B. Turna). Ankara: Arkadaş Yayınevi.
  • Mardin, Ş. (2017). Türkiye’de Toplum ve Siyaset Makaleler 1. (23. Baskı). İstanbul: İletişim Yayınları.
  • Mardin, Ş. (2018). Türk Modernleşmesi Makaleler 4. (26. Baskı). İstanbul: İletişim Yayınları.
  • Ortaylı, İ. (1987). İmparatorluğun En Uzun Yüzyılı (2. Baskı). İstanbul: Hil Yayın.
  • Ortaylı, İ. (2008). Türkiye Teşkilat ve İdare Tarihi (3. Baskı). Ankara: Cedit Neşriyat.
  • Ortaylı, İ. (2009). Tanzimat Adamı ve Tanzimat Toplumu. E. Kalaycıoğlu, A. Y.
  • Sarıbay (Ed.), Türkiye’de Politik Değişim ve Modernleşme içinde (91-117). Bursa: Dora Yayıncılık.
  • Ortaylı, İ. (2017). İmparatorluğun Son Nefesi (6. Baskı). İstanbul: Timaş Yayınları.
  • Parlak, B. (2016). Yönetim Bilimi ve Çağdaş Yönetim Teknikleri (3. Baskı). İstanbul: Beta Basım Yayım Dağıtım.
  • Parlak B. ve Sobacı Z. (2010). Kuram ve Uygulamada Kamu Yönetimi (3. Baskı). Bursa: Alfa Aktüel Yayınları.
  • Pierson, C. (2011). Modern Devlet. ( Çev. N. Kutlu ve B. Erdoğan). İstanbul: Chiviyazıları Yayınevi.
  • Roskin, M. G., Cord, R. L., Medeiros, J. A., Jones, W. S. (2018). Siyaset Bilimi (4. Baskı). (Çev. A. Yayla). Ankara: Adres Yayınları.
  • Salzmann, A. (2004). Tocqueville in the Ottoman Empire: Rival Paths to Modern State. Leiden and Boston: Brill.
  • Sander, O. (2009). Siyasi Tarih İlkçağlardan 1918’e (19. Baskı). Ankara: İmge Kitabevi Yayınları.
  • Sezer, B. (2004). Doğu Batı Ayrımı. Doğu Batı Düşünce Dergisi, Sayı:2 (4. Baskı), 37-44.
  • Shaw, J. S. (2008). Osmanlı İmparatorluğu ve Modern Türkiye Cilt 1. (Çev. M. Harmancı). İstanbul: E Yayınları.
  • Solnon, J. F. (2020). Osmanlı İmparatorluğu ve Avrupa (2. Baskı). (Çev. A. Berktay). İstanbul: Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları.
  • Söğütlü, İ. (2008). Osmanlı’dan Cumhuriyete Türkiye’de Modernleşme: Kırılmalar ve Süreklilikler. Muhafazakâr Düşünce Dergisi, 5 (18), 33-54.
  • Stone, N. (2011). Türkiye: Kısa Bir Tarih (Çev. O. İsvan). İstanbul: Remzi Kitabevi. Tannenbaum, D. G. ve Schultz, D. (2011). Siyasi Düşünce Tarihi: Filozoflar ve Fikirleri (7. Baskı). (Çev. F. Demirci). Ankara: Adres Yayınları.
  • TDK. (2019). Güncel Türkçe Sözlük. Ankara.
  • Toker, N. ve Tekin, S. (2007). Batıcı Siyasi Düşüncenin Karakteristikleri ve Evreleri. T. Bora, M. Gültekingil (Ed.), Modern Dünyada Siyasi Düşünce: Cilt 3 Modernleşme ve Batıcılık içinde (82-87). İstanbul: İletişim Yayınları.
  • Tortop, N., İsbir, E. G., Aykaç, B., Yayman, H., Özer, M. A. (2017). Yönetim Bilimi (11. Baskı). Ankara: Nobel Akademik Yayıncılık.
  • Tunaya, T. Z. (2016). Türkiye’nin Siyasi Hayatında Batılılaşma Hareketleri (3. Baskı). İstanbul: İstanbul Bilgi Üniversitesi Yayınları.
  • Ülken, H. Z. (2019). Türkiye’de Çağdaş Düşünce Tarihi. (16. Baskı). İstanbul: Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları.
  • Vergin, N. (2010). Siyasetin Sosyolojisi: Kavramlar, Tanımlar, Yaklaşımlar (7. Baskı). İstanbul: Doğan Egmont Yayıncılık.
  • Weber, M. (2005). Bürokrasi ve Otorite. (Çev. H. B. Akın). Ankara: Adres Yayınları
Türk İdare Dergisi-Cover
  • ISSN: 1300-3216
  • Yayın Aralığı: Yılda 2 Sayı
  • Başlangıç: 1928
  • Yayıncı: İçişleri Bakanlığı