Eski Türk edebiyatı geleneği oluşumunun türk dili tarihi açısından değerlendirilmesi

Türk milleti Osmanlı döneminde oluşturduğu klasik edebiyatla dünya medeniyetine önemli katkılar sağlamıştır. Klasik edebiyat daha çok Arap- Fars edebiyat geleneğinden etkilenen ve kendi kültür dairesinde Türklerin oluşturduğu bir edebiyattır. Bu edebiyatın kökleri Türk dili tarihi verileriyle doğru orantılı olarak ilerlemekte ve oluşmaktadır. Türklerin ilk yazılı metinlerine Köktürkler döneminde ulaşılmaktadır. Ancak asıl edebi malzeme günümüze Uygurlardan kalmıştır. Uygurları takiben Karahanlı Devleti kurulmuş ve bu dönemde Türkler İslam medeniyeti dairesine girmeye başlamışlardır. Harezm Türkçesi döneminde bu medeniyet iyice hazmedilmiştir. Moğol istilası sebebiyle Türkler XIII. yüzyılda farklı coğrafyalara göç etmiş, Doğu Türklüğü daha çok Maveraünnehir bölgesine yerleşirken, Oğuz Türkleri batıya göç etmişler, Kıpçaklar ise kuzeye ve bir kısmı güneyde Mısıra yerleşmişlerdir. Harezm Türkçesinden sonra Türk yazı dili iki ana kola ayrılmıştır. Bir tarafta Çağatay edebiyatı kurulurken batıda Oğuzlar Eski Anadolu Türkçesi ve devamında Osmanlı edebiyatı yani Klasik edebiyatı oluşturmuşlardır. Biz bu makalemizde Klasik edebiyatın Eski Anadolu Türkçesi öncesi dönemdeki kaynaklarına değinip bunların etkileşim derecelerini dil tarihinden hareketle ortaya koymaya çalışacağız.

An evaluation that the view of Turkish language history on the tradition of old Turkish literature

Turkish nation made important contributions to world civilization by generating Classic literature in the Ottoman period. Classic literature is that affected from mostly Arabian/Persian literature traditions and shaped by Turks in their own cultural frame. The roots of this literature are being proceeded and formed in direct proportion to data of Turkish language s history. The first scripts of Turks are reached in the period of Gokturks. However actual literary materials are inherited from Uighurs. Following Uighurs, Karahan State was established and in this period Turks began to enter Islam civilization s circle. In the Khorezmian Turkish era this civilization was fully digested. In consequence of Mongolian invasion, in 13th century, Turks migrated to different geographies as East Turks settled around Transoxania region, Oghuz Turks immigrated to the west, some of Kipchaks located in north, while some in Egypt. After Khorezmian Turkish, Turkish written language was divided into 2 main branches. As Chagatai literature was being established apart, in west Oghuz constituted Old Anatolian Turkish and later on Ottoman literature in other words Classic literature. In this article, we will try to present interaction levels of them from language history of view, as mentioning Classic literature s sources which were before Old Anatolian Turkish period.

PDF

___

AKAR, Ali: Türk Dili Tarihi, Ötüken Yayınları, İstanbul, 2005.
ARAT, R. Rahmeti: Kutadgu Bilig I, Metin, İstanbul, 1947.
ARAT, R. Rahmeti: Kutadgu Bilig II, Tercüme, Ankara, 1959.
ARAT, R. Rahmeti: Kutadgu Bilig III, İndeks, İstanbul, 1979.
ARAT, R. Rahmeti: Edib Ahmed b. Mahmud Yükneki, Atebetül-Hakayık, TDK Yayınları, Ankara, 1992.
ATA, Aysu: Nasıruddin bin Burhaneddin Rabguzi, Kısasül-Enbiya, TDK Yayınları, C. I-II, Ankara, 1997.
ATALAY, Besim: Divanü Lügatit-Türk Tercümesi I, TDK Yayınları, Ankara, 1939.
ATALAY, Besim: Divanü Lügatit-Türk Tercümesi II, TDK Yayınları, Ankara, 1940.
ATALAY, Besim: Divanü Lügatit-Türk Tercümesi III, TDK Yayınları, Ankara, 1941.
ATALAY, Besim: Divanü Lügatit-Türk Dizini, TDK Yayınları, Ankara, 1947.
CAFEROĞLU, Ahmet: Türk Dili Tarihi, Enderun Kitabevi, İstanbul, 1988.
ECKMANN, Janos: Nehcül-Feradis (Metin), Ankara, 1984.
ERASLAN, Kemal: Divan-ı Hikmetten Seçmeler, Kültür Bakanlığı Yayınları, Ankara, 1991.
ERCİLASUN, Ahmet: Başlangıçtan Yirminci Yüzyıla Türk Dili Tarihi, Akçağ Yayınları, Ankara, 2005.
İSEN, Mustafa vd.: Türk Dili El Kitabı, Grafiker Yayınları, Ankara, 2009.
KÖPRÜLÜ, M. Fuad: Türk Edebiyatı Tarihi, İstanbul, 1981.
MERMER, Ahmet vd.: Eski Türk Edebiyatına Giriş, Akçağ Yayınları, Ankara, 2010.
TOPARLI, Recep: Muinül-Mürid, Erzurum, 1988.
TOPARLI, Recep: Harezm Türkçesi, Seyran Yayınları, Sivas, 1995.