Kazım PAYDAŞ

Moğol istilasından sonra Hısn Keyfâ

Hısn Keyfâ ve çevresi Hz. Ömerin halifeliği sırasında İyâz b. Ganmın kumandasındaki İslâm ordusu tarafından fethedildi (19/640). Hısn Keyfâ XIII. yüzyılın ortalarında Moğol istilasından önce oldukça mamur bir belde idi. 1260 yılı yazının sonuna doğru Suriyenin büyük bir kısmı Moğolların eline geçti. Ancak bu sırada el-Cezire bölgesinde sadece Mardin ve Hısn Keyfâ işgal edilemedi. Fakat çok geçmeden aynı yıl içinde Hısn Keyfâ Moğollar tarafından zapt edilerek yağmalandı ve kısmen de tahrip edilerek, yöneticisi de öldürüldü. Moğolların Hısn Keyfâ da yapmış oldukları bu tahribat sonucu şehir gerilemeye başlayarak bazı kısımları harap bir duruma geldi. Moğollar Anadolu üzerindeki etkilerini XIV. yüzyılın ilk yarısında yıkılmalarına kadar sürdürdüler. Hısn Keyfâ da bu tarihe kadar Eyyubi yöneticileri tarafından Moğollara bağlı olarak yönetildi. Moğollardan sonra ise Hısn Keyfâ da Ak-Koyunlu ve Kara-Koyunlular hâkimiyet kurmaya çalıştılar. Bu dönemde Hısn Keyfânın Moğol istilasından önceki durumuna kısmen de olsa geldiği görülmektedir. Özellikle Ak-Koyunlular döneminde şehir tekrar mamur bir duruma gelmeye başlamıştır.

Hısn Keyfa after the Mongol invasion

Hısn Keyfa and its environs were conquered by the Islamic Army under control of Iyad b. Ganm (19/640) during the caliphate of Hz. Omar. In the middle of the 13th century before the Mongol invasion, Hısn Keyfa was a very prosperous town. In 1260, towards the end of summer, a lar- ge part of Syria has passed into the hands of the Mongols. However, in al-Jazeera, at that time, Mardin and Hısn Keyfa only could not be occupied. But before long in the same year, Hısn Keyfa was seized, sacked and partly destroyed by the Mongols, the manager was killed. As a result of the destruction of the Mongols in Hısn Keyfa, starting to decline, some parts of the city came to a ruined state. Effects of the Mongols on Anatolia continued until the removal in the first half of the XIV century. Until this date, Hısn Keyfa ruled by the Ayyubid managers depending on the Mongols. After the Mongols, the Kara-Qoyunlu and the Aq-Qoyunlu tried to establish dominance on Hısn Keyfa. During this period, it is seen that Hısn Keyfa at least partly came to its previous state before the Mongol invasion. Especially Aq-Qoyunlu period, the city has come to become prosperous again.

PDF

___

AKA, İsmail: Timur ve Devleti, Ankara, 1991.
AMİTAİ-PREİSS, Reuven: Mongols and Mamluks: The Mamluk-Ilkhanid War 1260-1281, Cambridge University Press, 1996.
BARBARO: Sefernâmeyi Josef Barbaro, Sefernameha-ye Veniziyan der İran, Tercüme: Minoçehr Emirî, Tehran, 1349.
CAHEN, Claude: XIII. Asır Ortalarında Cezire (İzzeddin B. Şeddada Göre), Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, Çev. Neşet Çağatay, c. 2, Sayı: IV, Ankara, 1953.
DARKOT, Besim: Hısn Keyfâ, İA, c. V/I, Eskişehir, 1997.
Ebu Bekr-i Tihranî: Kitâb-ı Diyarbekriyye, Neşr. Necati Lugal-Faruk Sümer, c. I-II, Ankara, 1993; Çev. Mürsel Öztürk, Kitab-ı Diyarbekriyye, Ankara, 2001.
ERDEM, İlhan - PAYDAŞ, Kazım: Ak-Koyunlu Devleti Tarihi, Ankara, 2007.
ERDUŞ, Muhammed Hüseyin Emir: Uzun Hasan Akkoyunlu ve Siyasethayi Şarki-Garbi, Tehran, 1381.
HVANDMÎR, Gıyasüddin: Habibus-Siyer, Yay. Celâleddin-i Humayî, c. IV, Tehran, 1333.
HOWORTH, Henry H.: History of the Mongols, Part III, Taipei, 1970.
KOPRAMAN, Kâzım Yaşar: Mısır Memlukleri Tarihi Sultan al-Malik al-Muayyad Şeyh al-Mahmûdî Devri (1412-1421), Ankara, 1989.
MUSTAWFİ, Hamdallah: Nuzhat-al-Qulub, Edited by G.LE Strange, London, 1915.
OĞUZOĞLU, Yusuf: Hasankeyf, DİA, c. XVI, İstanbul, 1997.
PAYDAŞ, Kazım: Selçuklular Döneminden Safevilere Ortaçağda Siirt, Uluslararası Siirt Sempozyumu Bildirileri, İzmir, 2007.
RUMLU, Hasan-ı: Ahsenüt-Tevârih, Neşr. Abdülhüseyn-i Nevâî, Tehran, 1349.
SPULER, Bertold: İlhanlılar, İA, c. V/II, Eskişehir, 1997.
SÜMER, Faruk: Kara Koyunlular, Ankara, 1992.
SÜMER, Faruk: Oğuzlar (Türkmenler), İstanbul, 1999.
ŞÂMÎ, Nizamüddin: Zafernâme, Çev. Necati Lugal, Ankara, 1987.
ŞEREFHAN: Şerefname, Çev. M. Emin Bozarslan, İstanbul, 1990.
THORAU, Peter: The Lion of Egypt Sultan Baybars I and the Near East in the Thirteenth Century, Translated by P.M. Holt, New York, 1987.
TOGAN, Zeki Velidi: Hamdullah Mustevfi, İA, C. V/I, Eskişehir, 1997.
TURAN, Osman: Doğu Anadolu Türk Devletleri, İstanbul, 1993.
UZUNÇARŞILI, İsmail Hakkı: Osmanlı Tarihi, c. II, Ankara, 1988.
VELİDİ, Ahmet Zeki: Moğollar Devrinde Anadolunun İktisadî Vaziyeti, Türk Hukuk ve İktisat Tarihi Mecmuası, c. I, İstanbul, 1931.
WOODS, John E.: The Aqqoyunlu Clan, Confedaration, Empire, Chicago 1976. Türkçeye çev. Sibel Özbudun, Akkoyunlular, İstanbul, 1993.
YÜCEL, Yaşar: Timurun Ortadoğu-Anadolu Seferleri ve Sonuçları (1393-1402), Ankara, 1989.