Ölülere Dua ve İstiğfar Niyetiyle Kur’an Okuma Meselesi

Bu makale ölülere dua, af ve mağfiret talebiyle Kur’an okunmasının caiz olup olmadığına dair iki farklı görüşü delilleriyle birlikte sunmayı ve sonuç kısmında bu görüşlerden hangisinin daha sağlıklı olduğuna dair bir kanaat belirtmeyi amaçlamaktadır. Kur’an’ın dua niyetiyle okunması ve bilhassa ölülerin ardından Kur’an okunup sevabının bağışlanması gibi konular İslam geleneğinde erken dönemlerden itibaren tartışılmıştır. Gelenekte âlimlerin büyük çoğunluğu bu konuda olumlu görüş bildirirken, diğer bazı âlimler özellikle “İnsan ancak kendi çabasının karşılığını görür” mealindeki Necm 53/39. ayeti delil göstererek Kur’an okuyup sevabını ölülere bağışlamanın caiz/meşru olmadığını savunmuştur. Klasik kaynaklarda mesele daha ziyade “Hayattaki insanların ibadet mahiyetindeki amellerinden ölülerin ruhları istifade eder mi etmez mi?” şeklindeki bir soru etrafında tartışılmıştır. Son dönem İslam dünyasında dua niyetiyle Kur’an okumaya karşı olumsuz görüş daha ziyade Selefî ve Vehhâbî çevrelerce dile getirilir. Özellikle modern zamanlarda hayli rağbet gören bu görüşün aksine Türk-İslam kültüründe hemen her vesilesiyle özellikle Fâtiha okunması da çok yaygın bir gelenektir. Mezar taşlarındaki “Ruhuna el-Fâtiha” ifadesi bu geleneğin belki de en meşhur görsel simgesidir. “Ruhuna el-Fâtiha” geleneğinde hem Fâtiha suresinin genel mana ve muhteva açısından Kur’an’ın özü/özeti olmasıyla hem de bu surenin dua/niyaz olarak okunmasıyla irtibatlı olduğu söylenebilir. Çağdaş Vehhâbî ve Selefî çevrelere ait dinî literatürde duanın akabinde veya ölülerin ruhlarına bağışlamak üzere Fâtiha okumanın bidat olduğu açıkça belirtilir. Hatta “bidat” bu çerçevede büyük bir masiyet olarak değerlendirilir. Bu görüş kimi zaman İbn Teymiyye’nin (ö. 728/1328) çeşitli eserlerinden yapılan alıntılarla desteklenir. İbn Teymiyye’nin bidat konusunda çok hassas olduğu bilinmektedir. Bu bakımdan onun ve takipçilerinin meyyite Kur’an okumanın caiz olup olmadığı hususunda ne düşündükleri önemlidir. Ayrıca İbn Teymiyye’nin bu konu hakkındaki görüşlerinin tam manasıyla ortaya konulması özellikle çağdaş Selefî çevrelerde onun görüşlerinin sağlıklı şekilde aktarılıp aktarılmadığı veya bu konuda herhangi bir dezenformasyon yapılıp yapılmadığı gibi konuların da açıklığa kavuşmasına imkân verecektir.

Anahtar Kelimeler:

Kur'an okuma, dua, istiğfar, sevap, salih amel

The Subject of Reciting Qur’an for The Dead on the Purpose of Praying and Absolution

This essay aims to present two different points of view with regard to permissibleness of reciting Qur’an for the dead, through their own testimonials. The subjects of reciting Qur’an as a praying and bestowing the good deed yielded from it for the spirit of the dead have always been a topic of debate within Islamic tradition as of the early times. Most of the scholars in Islamic tradition are known to have found it favourable while the others have disapproved recitation of the Qur’an and then bestowing the good deed for the dead, deducing from the verse 53 an-Najm: 39 telling “And that there is not for man except that (good) for which he strives”. In classical scholarship, the debate topic seems to have revolved around the question “whether spirits of the dead could avail from the good deeds of the alive, or not”. In recent Islamic world, the opposing point of view targeting recitation of the Qur’an as a prayer is being voiced particularly by Salafi and Wahhabi circles. In contrast with this approach, which is highly popular especially in the modern times, it is a rather widespread custom in Turkish-Islamic tradition to recite Qur’an and al-Fatihah in particular on every occasion. It is fair to say that the epitaph “al-Fatihah for the spirit of the dead” on tombstones is the most well-known symbol of it visually. It can be said that al-Fatihah’s bearing quality of being an abstract and a core of the Qur’an in terms of its meaning and content together with its functionality as a prayer and suppliance for God have been prevailing for nascence of the custom of “al-Fatihah for the spirit of the dead”. Within theological scholarship of modern Wahhabi and Salafi groups, it is clearly recorded that recitation of al-Fatihah succeding the prayer or bestowing it for the spirit of the dead are both innovations “bid’ah” in religion and the innovation in religion is cathegorized as exorbitance. This idea is occasionally grounded by references to miscellaneous works by ibn Taymiyyah (d.728/1328). Ibn Taymiyyah is known to be rather discreet with regard to the innovation in religion. So, Ibn Taymiyyah and his successors’ approaches relevant to recitation of the Qur’an for the dead are highly significant. Likewise, ascertaining Ibn Tymiyyah’s views of this matter in full measure can shed light for the other cases comprising of whether his successors are trasferring his own views in a reliable matter or not, and any disinformation that is possible to exist.

Keywords:

Recitation of Qur’an, Prayer, Absolution, Good Deed,

PDF

___

Acar, Yusuf, Rivayet İlimleri Açısından Hayattakilerin Yaptığı İbadet ve Kıraatten Ölülerin Faydalanması Meselesi, A.H.İ. Yayıncılık, İstanbul 2004.
Ali el-Kârî, Ebü’l-Hasen Nûrüddîn Ali b. Sultân, Mirkâtü’l-Mefâtîh, Dâru’l-Fikr, Beyrut, 2002.
Aynî, Ebû Muhammed Bedrüddîn Mahmûd, el-Binâye fî Şerhi’l-Hidâye, Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, Beyrut, 2000.
Beyhakî, Ebû Bekr Ahmed b. Hüseyn, Şuabü’l-Îmân, nşr. Muhammed Saîd Besyûnî Zağlûl, Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, Beyrut, 2000.
Beyhakî, Ebû Bekr Aḥmed b. el-Hüseyn, Şuabü’l-Îmân, nşr. Abdülalî Abdülhamîd, Mektebetü’r-Rüşd, Riyad, 2003.
Buhârî, Ebû Abdillah Muhammed b. İsmail, el-Câmiu’s-Sahîh, Çağrı Yayınları, İstanbul, 1981.
Cessâs, Ebû Bekr Ahmed b. Ali, Ahkâmu’l-Kur’ân, nşr. Muhammed Sâdık Kamhâvî, Dâru İhyâi’t-Türâsi’l-Arabî, Beyrut, 1412/1992.
Çakın, Kâmil, Hadis inkârcıları, Seba Yayınları, Ankara, 1998.
Ebû Dâvûd, Süleyman b. Eş’as es-Sicistânî, es-Sünen, Çağrı Yayınları, İstanbul, 1981.
Elbânî, Muhammed Nâsıruddîn, Ahkâmu’l-Cenâiz, el-Mektebetü’l-İslâmiyye, Beyrut, 1969.
Ersoy, Mehmet Akif, Safahat, der. Ömer Rıza Doğrul, İnkılap ve Aka Kitabevi, İstanbul, 1979.
Fevzân, Sâlih b. Fevzân b. Abdillah, el-Bid’a Ta’rîfuhâ Envâuhâ ve Ahkâmuhâ, el-Mektebetü’t-Teâvünî li’d-Da’ve ve’l-İrşâd, Riyad, 1422.
Hâkim en-Nîsâbûrî, Ebû Abdillah Muhammed b. Abdillah, el-Müstedrek ale’s-Sahîhayn, nşr. Mustafa Abdülkâdir Atâ, Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, Beyrut, 1995.
Hallâl, Ebû Bekr Ahmed b. Muhammed, el-Kırâe inde’l-Kubûr, nşr. Yahya Murad, Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, Beyrut, 2003.
Heysemî, Ebü’l-Hasen Nûrüddîn Alî b. Ebî Bekr, Mecmeu’z-Zevâid ve Menbeu’l-Fevâid, nşr. Hüsâmüddîn el-Kudsî, Mektebetü’l-Kudsî, Kahire, 1994.
İbn Âbidîn, Muhammed Emîn b. Ömer, Şifâu’l-Alîl ve Bellü’l-Ğalîl, [Mecmûatü Resâili İbn Âbidîn içinde], Âlemü’l-Kütüb, Beyrut, trs.
İbn Âşûr, Muhammed Tâhir, Tefsîru’t-Tahrîr ve’t-Tenvîr, Dâru’t-Tûnîsiyye, Tunus, 1984.
İbn Battâl, Ebü’l-Hasen Ali b. Halef el-Kurtubî, Şerhü Sahîhi’l-Buhârî, nşr. Ebû Temîm Yâsir b. İbrâhîm, Mektebetü’r-Rüşd, Riyad, 2003.
İbn Hacer el-Askalânî, Ebü’l-Fazl Şihâbüddîn Ahmed b. Ali, el-İmtâ’ bi’l-Erbaîne’l-Mütebayineti’s-Semâ, nşr. Ebû Abdillah Muhammed Hasen, Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, Beyrut, 1997.
İbn Hacer el-Askalânî, Ebü’l-Fazl Şihâbüddîn Ahmed b. Ali, Telhîsü’l-Habîr, Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, Beyrut, 1989.
İbn Hibbân, Ebû Hâtim Muhammed b. Hibbân el-Büstî, es-Sahîh, nşr. Şuayb el-Arnaût, Müesssesetü’r-Risâle, Beyrut, 1988.
İbn Kayyim el-Cevziyye, Ebû Abdillah Şemsüddîn Muhammed b. Ebî Bekr, er-Rûh, Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, Beyrut, trs.
İbn Kudâme, Ebû Muhammed Muvaffakuddîn Abdullah b. Ahmed, el-Muğnî, nşr. Abdullah b. Abdilmuhsin et-Türkî-Abdülfettâh Muhammed el-Hulv, Dâru Âlemi’l-Kütüb, Riyad, 1997.
İbn Mâce, Ebû Abdillah Muhammed b. Yezîd, es-Sünen, nşr. M. Fuad Abdülbâkî, Çağrı Yayınları, İstanbul, 1981.
İbn Teymiyye, Ebü’l-Abbâs Takıyyüddîn Ahmed b. Abdilhalîm, el-Fetâva’l-Kübrâ, Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, Beyrut, 1987.
İbn Teymiyye, Ebü’l-Abbâs Takıyyüddîn Ahmed b. Abdilhalîm, Mecmûu’l-Fetâvâ, nşr. Abdurrahmân b. Muhammed b. Kâsım, Mecmeu’l-Melik Fehd, Medine, 1995
Kurtubî, Ebû Abdillah Muhammed b. Ahmed, el-Câmi’ li Ahkâmi’l-Kur’ân, nşr. Ahmed Berdûnî-İbrahim Itfeyyiş, Dâru’l-Kütübi’l-Kütübi’l-Mısriyye, Kahire, 1964.
Kurtubî, Ebû Abdillah Muhammed b. Ahmed, et-Tezkira bi Ahvâli’l-Mevtâ ve Umûri’l-Âhira, Mektebetu Dâri’l-Minhâc, Riyad, 1425/2004.
Mâverdî, Ebü’l-Hasen Ali b. Muhammed, el-Hâvi’l-Kebîr, nşr. Ali Muhammed Muavvız-Âdil Ahmed Abdülmevcûd, Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, Beyrut, 1999.
Müslim, Ebü’l-Hüseyn Müslim b. el-Haccâc, el-Câmiu’s-Sahîh, nşr. M. Fuad Abdülbâkî, Çağrı Yayınları, İstanbul, 1981.
Nesâî, Ebû Abdirrahmân Ahmed b. Şuayb, es-Sünen, Çağrı Yayınları, İstanbul, 1981.
Nevevî, Ebû Zekeriyyâ Muhyiddîn Yahyâ b. Şeref, Sahîhu Müslim bi-Şerhi’n-Nevevî (el-Minhac fi şerhi Sahîhi Müslim b. Haccâc), Dâru İhyâi’t-Türâsi’l-Arabî, Beyrut, 1392/1972.Nevevî, Ebû Zekeriyyâ Muhyiddîn Yahyâ b. Şeref, el-Ezkâr, nşr. Abdülkâdir el-Arnaût, Dâru’l-Fikr, Beyrut, 1994.
Nevevî, Ebû Zekeriyyâ Muhyiddîn Yahyâ b. Şeref, el-Mecmû’ Şerhü’l-Mühezzzeb, Dâru’l-Fikr, Beyrut, trs.
Özel, Mustafa, “Ölünün Ardından Kur’an-ı Kerim Okunmasının Dinî Dayanakları”, İslam Hukuku Araştırmaları Dergisi, sayı: 7 (2006).
Öztürk, Mustafa, “İslâmî Kökenciliğin Bir Tezahürü: Mealcilik”, İslâmiyât, cilt: X, sayı: 1 (2007).
Öztürk, Mustafa, Çağdaş İslam Düşüncesinde ve Kur’ancılık, Ankara Okulu Yayınları, Ankara, 2013.
Suyûtî, Ebü’l-Fazl Celâlüddîn Abdurrahmân b. Ebî Bekr, el-İtkân fî Ulûmi’l-Kur’ân, nşr. Muhammed Ebü’l-Fazl İbrahim, el-Hey’etü’l-Mısriyyetü’l-Âmme li’l-Küttâb, Kahire, 1974.
Suyûtî, Ebü’l-Fazl Celâlüddîn Abdurrahmân b. Ebî Bekr, Şerhü’s-Sudûr bi-Şerḥi Ḥâli’l-Mevtâ ve’l-Ḳubûr, nşr. Abdülmecîd Ṭu’me Ḥalebî, Dâru’l-Ma’rife, Beyrut, 1996.
Şevkânî, Ebû Abdillah Muhammed b. Ali, Neylü’l-Evtâr, Dâru İbni’l-Cevzî, Riyad, 1427.
Taberânî, Ebü’l-Kâsım Süleymân b. Ahmed, el-Mu’cemü’l-Kebîr, nşr. Hamdî Abdülmecîd es-Silefî, Mektebetü İbn Teymiyye, Kahire, trs.
Taberî, Ebû Ca’fer Muhammed b. Cerîr, Câmiu’l-Beyân fî Te’vîli Âyi’l-Kur’ân, nşr. Ahmed Muhammed Şâkir, Müessesetü’r-Risâle, Beyrut, 2000.
Tayâlisî, Ebû Dâvûd Süleymân b. Dâvûd, el-Müsned, nşr. Muhammed b. Abdilmuhsin et-Türkî, Dâru Hecr, Kahire, 1999.
Tirmizî, Ebû İsa Muhammed b. İsa, es-Sünen, Çağrı Yayınları, İstanbul, 1981.
Yelken, Ramazan, “İnananlar İçin Hâlâ Vakit Gelmedi mi?”, Kalem Dergisi, sayı: 1 (Ocak-1988).
Yıldırım, Ali, Din Dilinin Anlamı: Doğrulamacı ve İşlevselci Yaklaşımlar, (yayımlanmamış doktora tezi), Marmara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, İstanbul, 2012.