Eskişehirli Osman Necâti ve Tefsîru’n-Necât Adlı Eseri Üzerine Bir Değerlendirme

Allah‘ın (c.c.) Kur’an’da insanlığa göndermiş olduğu mesajı anlama ve yorumlama çabası Hz. Peygamber(s.a.s.) dönemiyle başlamış ve asırlarca sürdürülmüştür. Bu süreçte tefsir bir ilim haline gelmiş ve çeşitli tefsirkitapları telif edilmiştir. Bu tefsirlerden biri de 19. yy’da yaşamış Eskişehirli Osman Necâti’ye ait olan(ö.1293/1876) Tefsîru’n-Necât adlı eserdir. Söz konusu bu eser, Osmanlı Türkçesi ile telif edilmiş olup Kur’anıKerim’in 30. cüzü olan Nebe’-Nas arasındaki sûrelerin yorumunu kapsamaktadır. Tefsîru’n-Necât, tefsirleilgili bilinen geleneksel bilgileri teyit eden, rivâyet ve dirâyet metodunun birlikte işlendiği, tasavvufî yönü öneçıkan, âyetlerin anlaşılır bir üslupla açıklamalarının yapıldığı klasik bir eser niteliğindedir. Osman Necâti,âyetlerin tefsirinde fıkhî ve kelâmî izahlara da yer vermiştir. Eserinde Mukātil b. Süleymân (ö. 150/767),Fahreddin er-Râzî (ö. 606/1210), İmam Süyûtî (ö. 911/1505), Ebüssuûd Efendi (ö. 982/1574) gibi müfessirlerineserlerinden kaynak olarak yararlanmıştır. Bu çalışmada, Osman Necâti’nin hayatı, ilmî şahsiyeti,eserleri, tefsirinin kaynakları, rivâyet ve dirâyet yönden tefsirindeki metodu ve tasavvufî terimlerle ilgili ortayakoyduğu yorumları incelenmiştir.

An Evaluation on Osman Necâti from Eskişehir and His Work Named Tafsîr an-Najât

The effort to understand and interpret the message sent to humanity by Allah (cc) in the Qur'an started with the period of the Prophet (PBUH) and lasted for centuries. In this process, tafsir has become a science and various tafsir books have been written One of these tafsir works is Tafsîr an-Najât belonging to Osman Necâti living in Eskişehir in the 19th century (d. 1293/1876). This work in question has been written in Ottoman Turkish and includes the interpretation of the suras from an-Naba’ to al-Nâs which constitute the 30th chapter of the Qur'an. Tafsîr an-Najât is a classical work that confirms the traditional knowledge about tafsir, the riwâya and dirâya methods are handled together, its mystical aspect is prominent and the verses are explained in a comprehensible manner. Osman Necâti also made explanations related to fiqh and kalâm in the tafsir of the verses. In his works, he has benefited from the works of the mufassirs such as Muqâtil b. Suleyman (d. 150/767), Fakhr al-Dîn al-Râzî (d. 606/1210), Abussuûd (d. 982/1574), al-Suyûtî (d. 911/1505). In this study, Osman Necâti's life, his scholarly personality, his works, his tafsir sources, his his tafsir methodology from the aspects of riwâya and dirâya and his interpretations about the mystical terms are examined.

PDF

___

Abay, Muhammet. “Osmanlı Döneminde Yazılan Tefsirle İlgili Eserler Bibliyografyası Tefsirler, Haşiyeler, Sûre Tefsirleri, Tercümeler”. Divan: Disiplinlerarası Çalışmalar Dergisi, 6 (1999): 249- 303.
Abay, Muhammet. Osmanlı Dönemi Müfessirleri. Yüksek Lisans Tezi, Uludağ Üniversitesi, 1992.
Algar, Hamid. “Molla”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 30: 238-239. İstanbul: TDV Yayınları, 2005.
Alpaydın, Mehmet Akif. Osmanlılarda Türkçe Tefsir Geleneği. İstanbul: İFAV Yayınları, 2016.
Bilmen, Ömer Nasuhi. Büyük Tefsir Tarihi. İstanbul: Bilmen Yayınevi, 1973.
Birışık, Abdülhamit. “Tefsir”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 40: 281-290. İstanbul: TDV Yayınları, 2011.
Buhârî, Ebû Abdillâh Muhammed b. İsmâîl b. İbrâhîm el-Cu‘fî. el-Câmiʿu’s-sahîh. Beyrut: Dâru İbn Kesîr, 2002.
Cebecioğlu, Ethem. Tasavvuf Terimleri ve Deyimleri Sözlüğü. İstanbul: Ağaç Kitabevi Yayınları, 2009.
Cerrahoğlu, İsmail. Tefsir Usûlü. Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 2012.
Cürcânî, Seyyid Şerîf. et-Taʿrîfât. Trc. Arif Erkan. İstanbul: Bahar Yayınları, 1997.
Demir, Ziya. XIII.-XVI. y.y. Arası Osmanlı Müfessirleri ve Tefsir Çalışmaları. İstanbul: Ensar Neşriyat, 2006.
Demirci, Muhsin. Tefsir Usûlü. 8.baskı. İstanbul: Marmara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Vakfı Yayınları, 2009.
Devellioğlu, Ferit. Osmanlıca- Türkçe Ansiklopedik Lügat. Ankara: Aydın Kitabevi Yayınları, 1997.
Erginli, Zafer. Metinlerle Tasavvuf Terimleri Sözlüğü. İstanbul: Kalem Yayınevi, 2006.
İbn Ebû Şeybe, Ebû Bekir. el-Musannef fi’l-ehâdîs ve’l-âsâr. Beyrut: Darü’l Kurtuba, 2006.
İpşirli, Mehmet. “Huzur Dersleri”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 17: 441-444. İstanbul: TDV Yayınları, 1998.
İsfahânî, Râgıb. el-Müfredât. Trc. Abdülbaki Güneş – Mehmet Yolcu. İstanbul: Çıra Yayınları, 2010.
Kâdî, Abdülfettâh. Sahabe ve Müfessirlere Göre Esbâb-ı Nüzûl. Trc. Salih Akdemir. Ankara: Fecr Yayınları, 1986.
Kaya, Murat. Tanzimat’tan II. Meşrutiyet’e Kadar (1839-1908) Matbu Türkçe Kur’ân-ı Kerim Tercüme ve Tefsirleri. Yüksek Lisans Tezi, Marmara Üniversitesi, 2001.
Kılavuz, Saim. Ana Hatlarıyla İslam Akaidi ve Kelam’a Giriş. İstanbul: Ensar Yayınları, 2012.
Mertoğlu, Mehmet Suat. “Tefsir”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 40: 290-294. İstanbul: TDV Yayınları, 2011.
Necâti, Osman. Tefsîru’n-Necât. İstanbul: Mühendishâne-i Berr-i Hümâyun Matbaası, 1288/1871.
Özel, Mustafa. “Son Dönem Osmanlı Tefsir Tarihinden Bazı Portreler II”. Dokuz Eylül Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 16 (2002): 109-148.
Sıcak, Ahmet Sait. Kur’ân Tefsirinde Öznellik. Doktora Tezi, Marmara Üniversitesi, 2013.
Süreyya, Mehmed. Sicill-i Osmâni. İstanbul: Tarih Vakfı Yurt Yayınları, 1996.
Taberî, Muhammed b. Cerîr. Câmiʿu’l-beyân ʿan teʾvîli âyi’l-Ḳurʾân. Beyrut: Müessesetü'r-Risale, 1994.
Tahir, Bursalı Mehmed. Osmanlı Müellifleri. İstanbul: Meral Yayınevi, 1971.
Turgut, Ali. Tefsir Usûlü ve Kaynakları. İstanbul: Marmara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Vakfı Yayınları, 1991.
Uludağ, Süleyman. “İşâri Tefsir”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 23: 424-428. İstanbul: TDV Yayınları, 2001.
Uludağ, Süleyman. “Nefis”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 32: 526-529. İstanbul: TDV Yayınları, 2006.
Uludağ, Süleyman. Tasavvuf Terimleri Sözlüğü. İstanbul: Kabalcı Yayınevi, 2001.
Yılmaz, Hasan Kâmil. Anahatlarıyla Tasavvuf ve Tarikatlar. İstanbul: Ensar Neşriyat, 2004.
Zehebî, Muhammed Hüseyin. et-Tefsîr ve’l Müfessirûn. b.y.: Daru’l Kütübü’l Hadîs, 1976.
Zürkānî, Muhammed Abdü’l-azîm. Menâhilü’l-İrfân fî Ulûmü’l Kur’ân. thk. Fevvâz Ahmed Zemerlî. Beyrut: Darü’l Kitâbü’l Arabî, 1996.