XVIII. YÜZYILIN İKİNCİ YARISINDA TERSÂNE-i ÂMİRE AMBARINA HUBUBAT TEMİNİNDE BİR İSKELE: GOLOS

Golos iskelesi, XVIII. yüzyılda Teselya ovasının hububatını İstanbul’a ulaştırılmasını sağlayan önemli bir transfer noktasıydı. Bu transferi sağlayanlar Akdeniz’de artan ticarî faaliyetleri ile müstemenlerdi. Müstemenler, devlet eliyle satın alınan ürünleri Tersâne-i Âmire ambarlarına getirmekteydi. Burası ülkenin dört bir tarafından devlet eliyle satın alınan hububatın birbiriyle karıştırılmadan depolandığı bir ihtiyat ambarıydı. Tersâne ambarında depolanan ürünler; İstanbul ahalisine, saraylara, seferlere ve tersâne içinde bulunan fırınlara dağıtılmaktaydı. Golos’tan gelen hububat içinde özellikle buğday önemliydi. Bu ürün Sultan imaretlerine, Matbah-ı Âmire’ye ve gerektiğinde habbazan sınıfına satılmaktaydı. Çalışma, Tersâne-i Âmire ambarlarına Golos iskelesinden gelen zahire, zahire mubayaasında uygulanan usuller, burada söz sahibi tüccar ve Golos hububatının nerelere satıldığı bilgisini konu etmektedir. Bu vesile ile söz konusu yüzyılda herhangi bir çalışmaya konu olmamış tersâne ambarı ve Golos iskelesinin ilişkisi; hububat eksenli olarak ortaya konulmakta, iskeleden tersâneye getirilen buğdayın zengin sofraların yiyeceği olduğu iddiasında bulunmaktadır.

A Wharf Used for Supplying Grain to The Imperial Arsenal’s Granaries in the Second Half of the XVIIIth Century: Volos

The wharf of Volos was an important transfer point that enabled shipping of the grain of the Thessalian plain to Istanbul in the 18th century. Those who carried out this transfer were mustamins (those who were granted a temporary pledge of security), who were becoming gradually more involved in Mediterranean trade. Products purchased by the State were brought to the granaries of the Imperial Arsenal (Tersâne-i Âmire) by mustamins. The grain purchased by the State from various parts of the country were stored in these granaries without intermixing them. The products stored in the Arsenal’s granaries were distributed to the community of Istanbul, palaces, campaigns and the bakeries located inside the Arsenal. Wheat was the main grain brought from Volos and it was sold to Imperial imarets, the Imperial Kitchen and, when needed, bakers. The present study discusses the grain coming from the wharf of Volos to the granaries of the Imperial Arsenal, the methods used for purchase of grain, the tradesmen involved in this trade and purchasers of the Volos grain. In this context, the study reveals the grain-based relationship between the Arsenal granaries and the wharf of Volos, which has not been the subject of any other study for the respective century, and it argues that the wheat brought from the wharf to the Arsenal was a food item in the meals of the rich.

PDF

___

1. Arşiv Kaynakları
Türkiye Cumhuriyeti Cumhurbaşkanlığı Devlet Arşivleri (BOA):
BOA, Ali Emiri Sultan Abdülhamid I (AE. SABH.I.), 114/7674; 132/8887; 223/14730; 29/2220.
BOA, AE. Sultan Mahmud I (SMHD. I), 208/16469; 21/1251; 57/3563; 21/1249.
BOA, AE. Sultan Mustafa III (SMST. III), 98/7391; 310/24891; 215/16938; 59/4380; 311/24974; 259/20797; 234/18509; 112/8510; 188/14825; 293/23477; 326/26269; 67/4954.
BOA, A.E. Sultan Osman III (SOSM. III), 26/1822; 10/693; 25/1726.
BOA, Bâb-ı Defteri Baş Muhasebe Tersâne Emini Kalemi Defteri (D.BŞM.TRE.d.) 14668.
BOA, Cevdet Belediye (C. BLD.), 140/6985/2; 132/6557/5; 140/6985; 78/3875, 129/6401; 79/3925/3-7; 115/5725; 7/344; 13/612; 133/6645; 121/6013; 21/1028; 151/7546; 126/6259/1-2.
BOA, Cevdet Bahriye (C. BH.), 262/12127; 236/10941; 237/10997; 265/12248; 253/11713.
BOA, C. Dâhiliye (DH.), 120/5990.
BOA, C. Darphane (C. DRB.), 62/3071.
BOA, C. Evkaf (EV.), 609/30725; 104/5175.
BOA, C. Hariciye (HR.) 72/3575; 113/5607/1-2; 158/7856.
BOA, C. Maliye (ML.), 503/20419; 523/21353; 622/25604; 776/31678.
BOA, C. Mümtaz (C. MTZ.), 18/881.
BOA, C. Saray (SM.), 145/7275; 70/3512; 137/6866. BOA, Harita (HRT.), 60.
BOA, Hatt-ı Hümâyûn (HAT.), 262/15115.
BOA, Mevkufat Kalemi Defterleri, (D.MKF.d.), 29796; 29690; 30023.
BOA, Topkapı Sarayı Müzesi Arşivi Evrak (TS. MA.e.), 544/24; 963/11.
2. Araştırma Eserler
Ağır, S. (2011). The evolution of grain policy beyond europe: Ottoman grain administration in the late eigteenth century. Economic Growth Center, Yale Universıty, 1-35.
Ağır, S. (2019). XVI. ve XVIII. yüzyıllar: Akdeniz imparatorlukları ve buğday ticareti. Alp Yücel Kaya (Ed.), Buğdayın Akdeniz’deki Yolculuğu içinde (s. 41-53). Dinç Ofset Matbaa.
Artan, T. (2006). Osmanlı elitinin yemek tüketiminin bazı yönleri-değişken bir yüzyılda temel gıdalar, lüks tatlar ve tadımlıkların izinde. Yemek ve Kültür, 7, 48-95.
Bilgin, A. (2020). Sosyal hizmetler ve imaretler. Recep Çelik (Ed.), Sosyal Hizmet Tarihi El Kitabı içinde, (s. 169-183). Grafiker Yayınları.
Atar, Z.- Çiftçioğlu, F. (2018). XIX. yüzyılda Osmanlı Devleti için Balkanlarda stratejik bir liman kenti: Golos. Journal of Social and Humanıtıes Scıences Research, 5(25), 2299-2305.
Aydın, Y. A. (2015). 18. yüzyılda Osmanlı Devleti’nin Ege (Adalar) Denizi ve Doğu Akdeniz’e yönelik güvenlik parametreleri. Osmanlı Araştırmaları, 45(45), 161-184.
Aynural, S. (2001). İstanbul Değirmenleri ve Fırınları-Zahire Ticareti (1740- 1840). Tarih Vakfı Yurt Yayınları.
Barkan, Ö. L. (1963). Osmanlı İmparatorluğunda imâret sitelerinin kuruluş ve işleyiş tarzına âit araştırmalar. İstanbul Üniversitesi İktisat Fakültesi Mecmuası, 23(1-2), 239-296.
Bağış, A.İ. (1998). Osmanlı Ticaretinde Gayrimüslimler-Kapitülasyonlar-Avrupa Tüccarları-Beratlı Tüccarlar-Hayriye Tüccarları 1750-1839. Turhan Kitapevi.
Bostan, İ. (1987). Galata tersânesinin 1527-1528 yılına ait gelir-gider muhâsebesi. Türklük Araştırma Dergisi, 2, 25-51.
Bostan, İ. (2003). Osmanlı Bahriye Teşkilatı: XVII. Yüzyılda Tersâne-i Âmire, Türk Tarih Kurumu Yayınları.
Bostan, İ. (2011). Tersâne-i Âmire. TDVİA, 40, 513-514.
Bostan, İ. (2013). Bir liman kenti olarak İstanbul. Recep Bozlağan-Nail Yılmaz- Müslüm Yılmaz (Ed.), İstanbul Tarih ve Kültür içinde (s. 45-57). T.C. Marmara Belediyeler Birliği Yayını.
Caydı, M. (2019). Tanzimat Döneminde Golos Kazası’nın Sosyal ve Ekonomik Durumu. Yayınlanmamış yüksek lisans tezi, Amasya Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
Cicim Uluğ, İ. (2016). Ticaret-i bahriye kanunnamesi’ne göre navlun sözleşmeleri. CEDRUS, IV, 393-410.
Çelikkaya, A. (2004). Türk vergi hukuku açısından navlun sözleşmelerinin değerlendirilmesi. Ankara Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi, 54(1), 73-90.
Demirtaş, M. (2014). Osmanlıda Fırıncılık On Yedinci Yüzyıl İstanbul Örneği. Atıf Yayınları.
Elibol, N. (1996). XVIII. Yüzyılda Osmanlı Dış Ticareti. Yayınlanmamış Yüksek lisans tezi, Hacettepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
Elibol, N. (2005). XVIII. yüzyıl Osmanlı dış ticaretiyle ilgili bazı değerlendirmeler. Osmangazi Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 6(1), 61-76.
Ertuğ Tarım, Z. (2000). İmaret. TDVİA, 22, 219-220.
Genç, M. (2009). Osmanlı İmparatorluğunda Devlet ve Ekonomi. Ötüken Yayınları.
Güçer, L. (1952). XVIII. yüzyılın ortalarında İstanbul’un iaşesi için lüzumlu hububatın temini meselesi. İÜİFM, XI(1-4), 397-416.
Gülsoy, U. (2014). İstanbul Ticaret Borsası 1924-2014. Altınoluk Yayın San. A.Ş.
Güran, T. (1986). İstanbul’un iaşesinde devletin rolü (1793-1839). İstanbul Üniversitesi İktisat Fakültesi Mecmuası, 44(1-4), 245-275.
Işın, P. M. (2021). Avcılıktan Gurmeliğe Yemeğin Tarihi, Yapı Kredi Yayınları.
İnalcık, H. (1994). İaşe. Dünden Bugüne İstanbul Ansiklopedisi. Kültür Bakanlığı ve Tarih Vakfı Yayınları, IV, 116-119.
İnalcık, H. (2000). Osmanlı İmparatorluğu’nun Ekonomik ve Sosyal Tarihi, 1300-1600. C. I, Eren Yayınları.
İnalcık, H. (2019). Nüfus ve İaşe. İstanbul Tarihi Araştırmaları Seçme Eserler- XIII, Fetihten Sonra İstanbul’un İnşası Bilâd-i Selâse: Galata, Eyüp, Üsküdar içinde (s.173-175). Türkiye İş Bankası Yayınları.
İpşirli, M. (1995). Eman. TDVİA, 11, 77-79.
Kalek, C. (2002). Kile. TDVİA, 25, 568-571.
Karademir, Z. (2014). İmparatorluğun Açlıkla İmtihanı, Osmanlı Toplumunda Kıtlıklar (1560-1660). Kitap Yayınevi.
Kütükoğlu, M. (1988). Ahidnâme. TDVİA, I, 536-540.
Mantran, R. (1987). XVIII. yüzyılda Osmanlı imparatorluğunda ticaretin değişmesi. E.Ü. Edebiyat Fakültesi Tarih İncelemeleri Dergisi, III, 159- 175.
Mcgowan, B. (2006). Âyanlar çağı, 1699-1812, Ayşe Berktay (Çev.), Halil İnalcık-Donald Quataert (Ed.), Osmanlı İmparatorluğunun Ekonomik ve Sosyal Tarihi, 2, içinde (759-884). Eren Yayınları.
Pamuk, Ş. (2009). Osmanlı-Türkiye İktisadî Tarihi 1500-1914. İletişim Yayınları.
Serbestoğlu, İ. (2014). Yunanistan’a geçiş sürecinde Tesalya Müslümanlarının durumu. Belleten, LXXVIII (283), 1075-1097.
Singer, A. (2015). Osmanlı İmparatorluğu imaretlerinin “Michelin rehberi. Pelin Tünaydın (Çev), Amy Singer (Ed.), Haydi Sofraya-Mutfak Penceresinden Osmanlı Tarihi içinde (s. 73-97). Kitapevi Yayınları.
Şakul, K. (2009). An Ottoman Global Moment: War of Second Coalıtıon ın the Levant. Georgetown University.
Ünlü, T. S. (2020). On dokuzuncu yüzyılda Doğu Akdeniz liman kentinin yapısı. Şehir Plancıları Odası, Planlama, 30(1), 1-14.
Ünlü, T. S. & Göksu, E. (2018). Osmanlı’dan ulus-devlete doğu Akdeniz liman kentlerinde mekâna müdahale ve kent kimliğindeki değişim-Mersin ve Volos örneği. METUJFA, 35(1), 51-88.
Yerolympos, A. (1996). Urban transformations in The Balkans (1820 - 1920): aspects of Balkan Town planning and the remaking of Thessaloniki. University Studio Press, 1-13.
Yıldırım O. (2002). Bread and empire: The workings of grain provisioning in İstanbul during the eighteenth century. ERC Working Papers in Economics, 01/04 May, 1-26.