HACI ARİF BEY’İN BESTELEDİĞİ “ELÂ YÂ EYYÜHE’S-SÂKÎ EDİR KE’SEN NÂVİLHÂ” ESERİNİN FORM VE MAKAM BAKIMINDAN İNCELENMESİ

Bu çalışmanın amacı, şarkı formu bestekârlığının en önemli temsilcilerinden olan Hacı Arif Bey’in Rast makamındaki “Elâ Yâ Eyyühe’s-Sâkî Edir Ke’sen Nâvilhâ” adlı eserinin form ve makam bakımından analiz edilmesidir. Bestekârın, gerek şarkı formuna gerek Rast makamına olan nazari yaklaşımı betimlenerek şarkı formunda bestelenmesine rağmen adeta büyük soluklu bir form niteliği taşıyan bu eseri, detaylı bir biçimde incelenmiştir. Çalışmada kullanılan notaya TRT arşivinden ulaşılmıştır. Nitel araştırma yaklaşımıyla gerçekleştirilen bu çalışmada elde edilen veriler, doküman incelemesi ile form ve makam analizi yapılarak çözümlenmiştir. Araştırmada, Onur Akdoğu’nun form ve makam analizi yöntemi kullanılmıştır. Eser öncelikle makamsal açıdan incelenmiş, içerisinde kullanılan dörtlü, beşli, makam-usûl geçkisine ve ezgisel hareketliliğin yoğunlaştığı bölgeye göre (zemin, meyân) bölümlere ayrılmış, daha sonra diziyi oluşturan perdeler üzerinde yapılan kalışlara göre cümle ve cümlecikler belirlenmiştir. Bu sayede eserin hem makamsal analizi yapılmış hem belirlenen bölümler harflerle belirtilerek form şeması çıkartılmıştır. Araştırma sonucunda, bestekârın TRT repertuarında yer alan Rast makamındaki eserlerinden farklı olarak bu eserinde üç adet usûl geçkisi olduğu, Rast makamı dizisi içerisinde yer almayan Nihâvend, Hicâz gibi dizi ve dörtlü-beşliler kullanıldığı görülmüştür. Bu sonuçlardan hareketle eserin gerek form gerek makam bakımından büyük zenginlikler taşıdığı tespit edilmiştir.

Review of the Piece with the Title “Elâ Yâ Eyyühe's-Sâkî Edir Ke’sen Nâvilha” Composed by Hacı Arif Bey in Terms of Form and Maqam

The purpose of the present study was to analyze the piece “Elâ Yâ Eyyühe’s-Sâkî Edir Ke’sen Nâvilha” that was composed in Rast Maqam by Hacı Arif Bey, who is one of the most important representatives of song form composition, in terms of form and maqam. Although the theoretical approach of the composer to the song form and the Rast Maqam was described and composed in the form of a song, this piece, which has almost the feature of having a great form, was reviewed in a detailed manner. The note that was used in the present study was obtained from the TRT Archives. The data obtained in this study, which was conducted with the Qualitative Study Approach, were analyzed with the Document Analysis Technique by conducting form and maqam analyses. The Form and Maqam Analysis Method of Onur Akdoğan was used in the study. Firstly, the piece was examined in terms of maqam, divided into sections according to quartet, quintet, and maqam-usul modulations, and the grounds (zemin, meyan) where the melodic mobility were concentrated, and then, sentences and phrases were determined according to the stays on the notes that constituted the scalas. By doing so, the maqam analysis of the work was made, and the form diagram was obtained by indicating the determined parts in letters. As a result of the study, it was found that, unlike the pieces of the composer in Rast Maqam in TRT Repertoire, there are three usul modulations in this piece, and quartets and quintets such as Nihavend and Hicaz, which are not included in Rast Maqam scalas, are used. Based on these results, it was also found in the present study that the piece has great richness in terms of form and maqam.

PDF

___

Akdoğu, O.(1996). Türk Müziği'nde Türler ve Biçimler. Ege Üniversitesi Basımevi.
Akgün, A. (2021). Türk Makam Müziği Sözlü Eser Besteciliğinin 17-19. Yüzyıl Arasındaki Değişiminin Form ve Makam Açısından Karşılaştırmalı olarak İncelenmesi. Yayımlanmamış doktora tezi, İnönü Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
Büyüköztürk, Ş., Kılıç Çakmak, E., Akgün, Ö. E., Karadeniz, Ş. & Demirel, F. (2018). Eğitimde Bilimsel Araştırma Yöntemleri (25. Baskı). Pegem Yayınları.
Canım, R. (2017). Tezkiretü'ş-Şu'Arâ ve Tabsıratü'n-Nuzamâ (Tenkitli Metin) (1. Baskı). Kültür Bakanlığı Yayınları.
Cevher, M. H. (1995). Ali Ufkî Bey ve HâzâMecmû’â-i Sâz ü Söz Transkripsiyon, İnceleme. Yayımlanmamış doktora tezi, Ege Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
Çırak, C. (2015). Hacı Ârif Bey’in Kürdili Hicazkâr Makamındaki Eserleri Çerçevesinde Besteciliği. Yayınlanmamış yüksek lisans tezi, Ege Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
Demeli, Ş. (2012). Hacı Ârif Bey’in Bestelemiş Olduğu Şarkı Formunda ve Hüzzâm Makamındaki Eserlerin Müzikal Analizi. Yayınlanmamış yüksek lisans tezi, Atatürk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
Karataş, Ö. & Okçu, S. (2018). Sözleri Şeyh Gâlib’e, besteleri Hacı Ârif Bey ve Sadeddin Kaynak’a ait olan şarkı formunda iki eserin karşılaştırmalı müzikal analizi. The Journal of Academic Social Science Studies, (65), 241-265.
Kutluğ, Y. F. (2000). Türk Musikisinde Makamlar. Yapı Kredi Yayınları.
Levendoğlu, N. O. (2002). XIII. Yüzyıldan Günümüze Kadar Varlığını Sürdüren Makamlar ve Değişim Çizgileri. Yayımlanmamış doktora tezi, Gazi Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü.
Okçu, S. (2020). Klasik Türk Mûsikîsinin alaturkalaşmasında rol oynayan belli unsurlarla beraber bestecilik anlayışı farklılaşan bestekârlar. Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi, 13(69), 639-647.
Özalp, M. N. (1992) Türk Mûsikîsi Beste Formları. TRT Basın ve Yayın MüdürlüğüYayınları.
Özalp, M. N. (2000). Türk Mûsikîsi Tarihi I Araştırma-İnceleme Dizisi. Millî Eğitim Bakanlığı Yayınları.
Özhan, T. (2019). Hacı Ârif Bey, Bimen Şen, Tanbûri Cemil Bey ve Yorgo Bacanos’un Kürdîlihicazkâr Makamındaki Sözlü Eserlerinin Usûl ve Geçki Bakımından Karşılaştırmalı Analizi. Yayımlanmamış yüksek lisans tezi, Cumhuriyet Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
Özkan, İ. H. (1984). Türk Mûsıkîsi Nazariyatı ve Usûlleri Kudüm Velveleleri. Ötüken Yayınları.
Öztuna, Y. (1990). Büyük Türk Mûsikîsi Ansiklopedisi. Kültür Bakanlığı.
Tanrıkorur, C. (2016). Osmanlı Dönemi Türk Mûsikîsi (4. Baskı). Dergâh.
Tohumcu, A. (2009). Türk Müziği Terminolojisinde Yozlaşma/Örnek Olay Analizi: Şarkı Formu. Zeki D., Mustafa A., Ali U., Zeynep Bağlan Ö., Reşide G. ve Banu Karababa T. (Ed.). 38. ICANAS Uluslararası Asya ve Kuzey Afrika Çalışmaları Kongresi: Müzik Kültürü ve Eğitimi II. Cilt içinde (ss. 711-718). Atatürk Kültür, Dil ve Tarih Yüksek Kurumu.
Tokaç, M. S. (2018). Buhûrizâde Mustafa Efendi (Itrî)'nin Eserlerinin Dönemsel Olarak Müzikal Kompozisyon ve Usûl Açısından Karşılaştırılarak İncelenmesi. Yayımlanmamış doktora tezi, Marmara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
Tura, Yalçın. (2001). Kantemiroğlu Kitabu ‘İlmi’l-Musiki ‘ala vechi’l Hurufat. Yapı Kredi Yayınları.
Ünsal, N. (1992). Hacı Ârif Bey’in Şarkı Formu Açısından Mûsikîmizdeki Yeri. Yayımlanmamış sanatta yeterlilik tezi, İstanbul Teknik Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
Yavaşça, A. (2002). Türk Mûsıkîsinde Kompozisyon ve Beste Biçimleri. Türk Kültürüne Hizmet Vakfı Yayınları.