TÜRKİYE’DE LİBERALİZM HAREKETLERİNE ÖNCÜ BİR MODEL OLARAK HÜR FİKİRLERİ YAYMA CEMİYETİ (1947-1950)

Türkiye Cumhuriyeti’nin kuruluşundan itibaren yapılan inkılâplar içerisinde demokrasi ve hürriyet kavramlarının alt yapılarına yönelik adımlar olmakla birlikte, siyasi ve ekonomik anlamda liberalizmi gerçekleştirecek gelişmeler Tek Partili yıllarda karşılık bulamamıştır. Atatürk döneminde bir kaç defa Çok Partili Yaşamın yolları aralanmaya çalışılsa da çeşitli sebeplerden dolayı istenilen sonuç bir türlü elde edilememiştir. Yeni Türk Devleti’nde 1923-1946 yılları arasında bir Tek Parti iktidarı yaşanmış, Türkiye’de ilk defa II. Dünya Savaşı’nın son yılı olan 1945’te demokrasi rüzgarları esmeye başlamıştır. Demokrasi çarkının işletilmesinde itici olan unsur hem iç hem de dış konjonktürde yaşanan politik gelişmelerle açıklanabilir. Bu dönemde özgürlük, demokrasi, hürriyet gibi kavramlar ön plana çıkmış ve bu düşünceleri savunmak adına birçok cemiyet kurulmuştur. Özellikle basın-yayın kuruluşları birçok yayınlarında bu kavramlara yer vermişlerdir. Demokrasi ve özgürlük minvalinde aksiyoner bir niteliğe sahip olan oluşumlardan birisi de Hür Fikirleri Yayma Cemiyeti’dir. Ali Fuat Başgil ve Ahmet Emin Yalman öncülüğünde kurulan bu cemiyet, 1947-1950 yılları arasında hürriyet ve demokrasi temalı birçok faaliyette bulunmuş ve cemiyet üyeleri, 1948 yılında yayın hayatına sundukları Hür Fikirler Mecmuası ile hürriyet ve demokrasi ile ilgili düşüncelerini topluma ulaştırmak istemişlerdir. Makalede, Hür Fikirleri Yayma Cemiyeti’nin ülkedeki siyasal gelişmelerde ne kadar etkili olabildiği ve demokrasinin ülkede yerleşmesinde gösterdiği çaba analiz edilmeye çalışılmıştır. Konuların aydınlatılmasında TBMM Tutanaklarından, döneme ait gazete ve dergilerden, çeşitli telif ve tetkik eserlerden faydalanılmıştır.

As A Pioneer In The Movement Pattern Of The Turkey Liberalism Free Association Of Ideas Spread (1947-1950)

Though the reforms implemented since the early days of Turkish republic are intended for the fundamentals of democracy and liberty, the political movements in favor of liberalism remained limited in both political and economic terms during the Single-Party rule. During the rule of Atatürk, few failed attempts are of concern to achieve the multiparty rule. The early Turkish Republic was rule by a single party between 1923 and 1946, and the first signs of multi-party rule have appeared after the WWII, particularly in 1945. The developments both domestic and external in conjectural terms led the way for more democratic systems. In this period, concepts such as freedom, democracy and liberty came to the forefront and many societies were established in order to defend these thoughts. Especially the press and media organizations have included these concepts in many publications. One of the formations with a pro-libertarian stance in terms of democracy and freedom is the Society to Spread Libertarian Thoughts. Ali Fuat Başgil and Ahmet Emin Yalman were the members of the society between 1947 and 1950 and they wanted to spread their thoughts about liberty and democracy by the Journal of Libertarian Thoughts which they had started to broadcast in 1948. This article aims to analyze to what extent the Society to Spread Libertarian Thoughts was influential in political movements and boosting democracy in Turkey.

PDF

___

TBMM Tutanak Dergisi,Dönem: 8, C. XX, 103. Birleşim, 7 Haziran 1949.
TBMM Tutanak Dergisi, Dönem: 8, C. XX, 103. Birleşim, 8 Haziran 1949.
TBMM Tutanak Dergisi,Dönem: 18, C. XXXVII, 55. Birleşim, 23 Aralık 1989.
Ağaoğlu, A. (1994). Serbest Fırka Hatıraları. (3. Baskı). İstanbul: İletişim Yayınları.
Ağaoğlu, S. (1993). Siyasi Günlük Demokrat Parti’nin Kuruluşu. İstanbul: İletişim Yayınları.
Albayrak, M. (2004). Türk Siyasi Tarihinde Demokrat Parti (1946- 1960). Ankara: Phoenix Yayınevi.
Atatürk, M. K. (2009). Nutuk. Kemal Gurulkan (Hzl.). İstanbul: Truva Yayınları.
Aydemir, Ş. S. (2015). Tek Adam Mustafa Kemal (1922-1938). (16. Baskı). 3. İstanbul: Remzi Kitabevi.
Başgil, A. F. (1955). Din Hürriyeti: Türk Anayasasının 75. Maddesi Üzerinde Etüd. Medeni Hukuk Profesörü A. Samim Gönensoy’a Armağan. İstanbul.
Başgil, A. F. (1990). Ali Fuat Başgil’in Hatıraları. İstanbul: Boğaziçi Yayınları.
Berkes, N. (2010). Türkiye’de Çağdaşlaşma. (15. Baskı). Ahmet Kuyaş (Hzl.). İstanbul: Yapı Kredi Yayınları.
Demirci, A. (Ed. Murat Yılmaz). (2005). Ali Fuat Başgil. Modern Türkiye’de Siyasi Düşünce-Liberalizm. (1. Baskı). 7. İstanbul: İletişim Yayınları.
Emrence, C. (Ed. Murat Yılmaz). (2005). Serbest Cumhuriyet Fırkası (1930). Modern Türkiye’de Siyasi Düşünce-Liberalizm. (1. Baskı). 7. İstanbul: İletişim Yayınları.
Eroğul, C. (1990). Demokrat Parti: Tarihi ve İdeolojisi. (2. Baskı). Ankara: İmge Yayınları.
Gök, D. (2002). İkinci Büyük Millet Meclisi Dönemi (1923-1927). Konya: Adım Matbaacılık.
Gökalp, M. (1963). Ali Fuat Başgil: Hayatı-Şahsiyeti-Mücadeleleri. İstanbul: Santral Yayınevi.
Gürses, D. (Ed. Murat Yılmaz). (2005). Ahmet Hamdi Başar. Modern Türkiye’de Siyasi Düşünce-Liberalizm. (1. Baskı). 7. İstanbul: İletişim Yayınları.
Karpat, K. H. (2010). Türk Demokrasi Tarihi. (1. Baskı). İstanbul: Timaş Yayınları.
Lewıs, B. (2011). Modern Türkiye’nin Doğuşu. (5. Baskı). Boğaç Babür Turna (Çev.). Ankara: Arkadaş Yayıncılık.
Sadoğlu, H. (Ed. Murat Yılmaz). (2005). Hür Fikirleri Yayma Cemiyeti. Modern Türkiye’de Siyasi Düşünce-Liberalizm. (1. Baskı). 7. İstanbul: İletişim Yayınları.
Somay, B. (Ed. Murat Gültekingil). (2007). Türkiye Solunun Kemalizm İle İmtihanı. Modern Türkiye’de Siyasi Düşünce-Sol. (1. Baskı). 8. İstanbul: İletişim Yayınları .
Şeyhanlıoğlu, H. (2011). Türk Siyasal Muhafazakarlığının Kurumsallaşması ve Demokrat Parti. Ankara: Kadim Yayınları.
Timur, T. (2003). Türkiye’de Çok Partili Hayata Geçiş. Ankara: İmge Yayınları.
Torun, E. (Ed. Yavuz Ercan-Ömer Kürkçüoğlu vd.). (2004). Çok Partili Yaşamın İlk Yıllarında Din Politikası. Cumhuriyet’in 80. Yılına Armağan. Ankara: Ankara Üniversitesi Basımevi.
Tunaya, T. Z. (2007). Türkiye’de Siyasal Partiler (İkinci Meşrutiyet Dönemi 1908-1918). 1. İstanbul: İletişim Yayınları.
Tunçay, M. (2015). Türkiye Cumhuriyeti’nde Tek Parti Yönetimi’nin Kurulması (1923-1931). (7. Baskı). İstanbul: Tarih Vakfı Yurt Yayınları.
Uyar, H. (Ed. Murat Yılmaz). (2005). SCF’nin Yayın Organı: Serbest Cumhuriyet Gazetesi. Modern Türkiye’de Siyasi Düşünce-Liberalizm. (1. Baskı). 7. İstanbul: İletişim Yayınları.
Uyar, H. (Ed. Süleyman İnan- Ercan Haytoğlu). (2011). Atatürk Dönemi İç Politikası (1920-1938). Yakın Dönem Türk Politik Tarihi. (3. Baskı). Ankara: Anı Yayıncılık.
Yalçın, D., Akbıyık, Y., Köstüklü, N. vd. (2004). Türkiye Cumhuriyeti Tarihi. 2. Ankara: Atatürk Araştırma Merkezi.
Yalman, A. E. (1997). Yakın Tarihte Gördüklerim ve Geçirdiklerim (1922-1971). (2. Baskı). İstanbul: Pera Yayıncılık.
Yılmaz, F. (2007). Cumhuriyet Döneminde Osmanlı Dış Borçları (Düyun-u Umumiye). Ankara: Berikan Yayınları.
Yılmaz, M. (Ed. Murat Yılmaz). (2005). Tek Parti, CHP, Kemalizm ve Liberalizm. Modern Türkiye’de Siyasi Düşünce-Liberalizm (1. Baskı). 7. İstanbul: İletişim Yayınları .
Zürcher, E. J. (2010). Cumhuriyetin İlk Yıllarında Siyasal Muhalefet Terakkiperver Cumhuriyet Fırkası (1924-1925). (3. Baskı). Gül Çağalı Güven (Çev.). İstanbul: İletişim Yayınları.
Adıvar, A. (Kasım, 1948). Akademik Hürriyet. Hür Fikirler, 1(1), 5-11.
Adıvar, H. E. (Ocak, 1949). Hür Adam Yetiştirmek. Hür Fikirler, 1(3), 117-124.
Adıvar, H. E. (16. 02. 1949). Dil Meselesi ve Hür Fikirleri Yayma. Akşam, 2.
Akandere, O. (2003). Bir Demokrasi Beyannamesi Olarak Dörtlü Takrir’in Amacı ve Mahiyeti. Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, (9), 5-28.dergisosyalbil. selcuk.edu.tr/susbed/article/download/783/735
Aktan, C. C. (1995). Klasik Liberalizm, Neo-Liberalizm ve Libertarianizm. Amme İdaresi Dergisi, 28(1), 3-32. https://www.researchgate.net/…/318701036
Alkan, İ. (Şubat, 1949). Ekonomide Devletçilik ve Fert Hürriyeti. Hür Fikirler, 1(4), 174-176.
Altınkaş, E. (2012). Cumhuriyetin İlk Yıllarında İki Demokrasi Deneyimi: TpCF ve SCF. Akademik Bakış Dergisi, (29), 1-16. https://docplayer.biz.tr/395338
Avan, S. (2015). Gerçekten Liberalizm mi? Yoksa Sadece Söylem mi?: Tek Partili Türkiye’de Liberal Gelişmeler. Akademik Bakış Dergisi, (48), 31-45. https://www.akademikbakis.org
Başgil, A. F. (Kasım, 1948). Başlarken. Hür Fikirler, 1(1), 3-4.
Başgil, A. F. (Aralık, 1948). Demokrasilerin Tehlikesi ve Çifte Meclis Usulü. Hür Fikirler, 1(2), 75-78.
Başgil, A. F. (Şubat, 1949). Türkçe Meselesi. Hür Fikirler, 1(4), 193- 194.
Başgil, A. F. (Ağustos, 1949). Demokrasi ve Mekteplerimiz. Hür Fikirler, 1(10), 391-400.
Başgil, A. F. (17. 05. 1950). Din Hürriyeti ve Laiklik Mevzuu Üzerinde Düşünceler. Yeni Sabah, 2.
Cündübeyoğlu, K. (Kasım, 1948). Matbuat Hürriyeti. Hür Fikirler, 1(1), 29-31.
Çiçek, A. C., Önalp, G. (2017). Çok Partili Siyasal Hayatın İlk Yıllarında Liberal Bir Çıkış: Hür Fikirler Dergisi ve Ali Fuat Başgil. İnsan ve Toplum Bilimleri Araştırmaları Dergisi, 6(5), 2963-2979. www.itobiad.com/issue/31500/351283
Dil Meselesi Hakkında Beyanname. (Mart, 1949). Hür Fikirler, 1(5), 200-206.
Dinç, S. (t.y.). Atatürk Sonrası Türkiye’de İç ve Dış Politikadaki Gelişmelere Genel Bir Bakış (1938-1965). Türkoloji Enstitüsü, 1-33. Turkoloji.cu.edu.tr/ATATURK
Dinçşahin, Ş. (2012). Ahmet Emin Yalman ve Türkiye’de Liberal Düşünce. AİBÜ Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 12(12), 111-135. www.academia.edu/3456942
Dokuyan, S. (2014). Çok Partili Hayata Geçişte Önemli Bir Adım: Demokrat Parti’nin Kuruluşu. Akademik Sosyal Araştırmalar Dergisi, (2), 151- 169. www.asosjournal.com/DergiPdfDetay.aspx?ID=131
Dönmezer, S. (Aralık, 1948). Hürriyete İnanmak ve İman Etmek. Hür Fikirler, 1(2), 66-70.
Emeç, S. R. (Ocak, 1949). Türklüğe Yakışan Demokrasi Bayrağı. Hür Fikirler, 1(3), 103-104.
Erman, P. (Temmuz, 1949). Bugünkü Türkiye. Hür Fikirler, 1(9), 380- 385.
Felek, B. (17. 02. 1949). Türkçe Konuşalım!. Cumhuriyet, 3.
Gedikli Berber, Ş. (t.y.). Osmanlı’nın Son Döneminden Cumhuriyet’in İlk Yıllarına Liberalizm-Devletçilik Çatışması. Atatürk Araştırma Merkezi, 209- 239. atam.gov.tr/wp-content/uploads/01-sarika-gedikli.pdf
Gövsa, İ. A. (Nisan-Mayıs, 1949). Hür Fikirler Beyannamesi. Hür Fikirler, 1(6-7), 287-288.
Hamdemir, B., Özkiraz, A. (2009). Anayasacılık Hareketleri, Kapitalizm ve Osmanlı. Gazi Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi, 11(2), 59-78. dergipark.gov.tr/download/article-file/287401
Hür Fikirleri Yayma Cemiyeti’nin Beyannamesi. (Kasım, 1948). Hür Fikirler, 1(1), 46-50.
Hür Fikirleri Yayma Cemiyeti. (17. 12. 1949). Şahıs Hürriyeti ve Masuniyeti Teminat Altında Değildir. Vatan, 1-2.
Kaştan, Y. (2006). Türkiye Cumhuriyeti’nde Tek Partili Dönemden Çok Partili Döneme Geçişte CHP’nin Yönetim Anlayışındaki Gelişmeler (1938- 1950). Afyon Kocatepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 123-140. www.acarindexs.com/afyon
Labarthe, E. (Temmuz, 1949). Ferdi Haklar ve İçtimai İcaplar. Hür Fikirler, 1(9), 386-389.
Özgür, N. (Ocak, 1949). 1948 Türkiye İktisat Kongresi. Hür Fikirler, 1(3), 138-142.
Sebük, M. A. (Aralık, 1948). Vatandaş Hakkı ve Ceza Kanunu. Hür Fikirler, 1(2), 62-65.
Taşkıran, C. (1994). Atatürk Döneminde Demokrasi Denemeleri (1925- 1930). Ankara Üniversitesi Türk İnkılâp Tarihi Enstitüsü Atatürk Yolu Dergisi, 4(14), 255-265. dergiler.ankara.edu.tr/dergiler/45/808/10287.pdf
Tuna, I. (2015). Verilişinin 70. Yılında Demokratikleşme Belgesi Olarak Türk Siyasal Hayatında Dörtlü Takrir. Çağdaş Türkiye Tarihi AraştırmalarıDergisi,15(30),203-219. dergipark.gov.tr/cttad/issue/25532/269343
Uzun, H. (2010). Tek Parti Döneminde Yapılan Cumhuriyet Halk Partisi Kongreleri Temelinde Değişmez Genel Başkanlık, Kemalizm ve Milli Şef Kavramları. ÇTTAD, 9(20-21), 233-271. dergipark.gov.tr/cttad/issue/25241/266900
Ülker, İ. (2015). İstiklal Mahkemelerinin Kuruluşu ve Çalışmaları. Selçuk Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi, 23(1), 177-200. dergipark.gov.tr/download/article-file/262869
Yalman, A. E. (07. 05. 1947). Din Propagandası. Vatan, 1-3.
Yalman, A. E. (Kasım, 1948). 1848-1948. Hür Fikirler, 1(1), 11-15.
Yalman, A. E. (Haziran, 1949). Din ve Siyaset. Hür Fikirler, 1(8), 298- 300.
Yılmaz, E. (2010). 1946 Seçimlerinde Öne Çıkan Bazı Hususlar. ODÜ Sosyal Bilimler Enstitüsü Sosyal Bilimler Araştırmaları Dergisi, 1(1), 177-188. https://www.academia.edu.
Yörük, A. K. (Şubat, 1949). Devletçilik ve Hürriyet. Hür Fikirler, 1(4), 147-157.
Yörük, A. K. (Temmuz, 1949). Diktatörlüğün Tahripkârlığı. Hür Fikirler, 1(9), 343-347.
Demokrat Parti İktidarı Resmen Devraldı. (23. 05. 1950). Cumhuriyet, 1-3.
Dünkü Cenaze Töreninde Vukua Gelen Hadiseler. (13. 04.1950). Cumhuriyet, 1- 4.
Dil Meselesi. (12. 01. 1949). Vatan, 1-4.
Dil Meselesi. (16. 01. 1949). Vatan, 1-6.
Hür Fikirleri Yayma Cemiyeti’nin Kongresi. (19. 02. 1950). Vatan, 6.
İlk Umumi Heyet Toplantısı.(01. 02. 1948). Vatan, 1-2.
Şahıs Hürriyeti ve Teminatı. (28. 11. 1947). Vatan, 2.
Vatandaş Hürriyeti ve Teminatı (29. 11. 1947). Akşam, 2.
Akşam-----------------------1947-1949
Cumhuriyet----------------1939-1950
Hür Fikirler----------------Kasım 1948-Ağustos 1949
Vatan------------------------1947-1950
Yeni Sabah-----------------1950
Başer, B. (2011). Ali Fuat Başgil’de Demokrasi ve Laiklik. (Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi). YÖK Ulusal Tez Merkezi veri tabanından elde edildi.
Bıdık, D. (2007). Türkiye’de Muhafazakarlık ve Liberalizm. (Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi). YÖK Ulusal Tez Merkezi veri tabanından elde edildi.
Birinci, M. K. (2007). Erken Dönem Türk Demokrasisinde (1946-1950) Liberal Arayışlar Hür Fikirleri Yayma Cemiyeti. (Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi). YÖK Ulusal Tez Merkezi veri tabanından elde edildi.
Saka, A. (2015). 14 Mayıs 1950 Seçimleri Ekseninde Muhalefet ve İktidarın Sesi Olan Zafer ve Ulus Gazeteleri Üzerine Bir İnceleme. (Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi). YÖK Ulusal Tez Merkezi veri tabanından elde edildi.
Yücer, R. (2016). Cumhuriyet Gazetesi’nin Bakışıyla Türkiye’de Demokrasiye Geçişte Dönüm Noktası: 14 Mayıs 1950 Seçimleri. (Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi). YÖK Ulusal Tez Merkezi veri tabanından elde edildi.
Erişim tarihi: 2018. 06.02. www.meav.org.tr.
Akandere, O. 1946 Genel Seçimleri ve Sonuçları Üzerinde İktidar ve Muhalefet Partileri Arasında Yapılan Tartışmalar. Erişim tarihi: 2018. 06.02. www.atam.gov.tr.
Bora, T. (2017). Türkiye’de Liberalizm. Erişim tarihi: 2018. 06.02. http://politikaakademisi.org.