GİZLİ CELSE ZABITLARINDA MOSKOVA GÖRÜŞMELERİ İLE İLGİLİ TARTIŞMALAR

Türk-Sovyet ilişkileri Milli Mücadele döneminde Rusya’da iç savaşın, Anadolu’da daMilli Mücadele’nin yoğun biçimde yaşandığı bir dönemde gündeme gelmiştir. Budönemde Kuvâ-yı Milliye kadrosunun karşı karşıya kaldığı başlıca problemlerden biri,İstiklâl Harbi’nde hükümete kaynak temini sorunu olmuştur. Bu şartlar altında AnkaraHükümeti için kaynak bulma yolundaki tek imkân ve alternatif 1917 Bolşevikİhtilâli’nden beri Anadolu’ya olumlu bakan Sovyet Rusya olmuştur. Ankara Hükümetitarafından Moskova’ya gönderilen heyetin başlıca amacı işbirliği ve yardım talebi olarakbelirlenmiştir. Tarihe Birinci Moskova ziyareti olarak geçen görüşmeler, SovyetRusya’nın Hariciye Komiseri Çiçerin’in, Misâk-ı Millî olarak kabul edilen sınırlardadeğişiklik talep etmesi ve Van ile Bitlis yöresinden Ermenistan’a toprak verilmesitalebiyle görüşmeler çıkmaza girmiştir. Birinci Moskova görüşmelerinde Sovyetheyetinin bu tutumu ve müzakerelerin hayati derecede önemi TBMM’de yapılan gizligörüşmelere de konu olmuş ve detaylı bir şekilde değerlendirilmiştir. Bu konudafikirlerini beyan eden mebuslar, ülkenin içinde bulunduğu zor şartlara rağmen SovyetRusya’nın toprak talebini şiddetle eleştirmiş, hatta kesin bir dille reddetmiştir. Türkheyetinin Temmuz 1920’de Moskova’ya gitmesiyle başlayan görüşmeler olumsuz birşekilde sonuçlanmıştır. Mart 1921’de yeniden başlayacak olan görüşmelere kadar TürkSovyet ilişkileri durgunluk dönemine girmiştir. Moskova görüşmeleri AnkaraHükümeti’nin ilk diplomatik girişimi olması bakımından önem taşımaktadır.

Dıscussıons on Moscow Meetıngs in Secret Cessıon Records

Turkish-Soviet relations came to the fore in the first half of 1920 in the National Struggle Period, during the civil war in Russia and in the period when the National Struggle densely occurred in Anatolia. One of the main problems the National Forces were faced with during this period was the problem of funding the government in the War of Independence. Under these circumstances, the only possibility and alternative to finding resources for TBMM (Grand National Assembly of Turkey) had been to Soviet Russia, which had favorable views to Anatolia since the Bolshevik Revolution of 1917. The main purpose of the Turkish delegation sent to Moscow by TBMM was the request for cooperation and assistance. The meetings that passed into history as the first Moscow Meeting resulted in amendment request of Chicherin who was Soviet Russia's Commissioner for Foreign Affairs in the borders accepted as the National Pact and to give land to Armenia from Van and Bitlis region. The first Moscow Meetings were also the subject of secret negotiations in TBMM. The deputies, who expressed their opinions on this subject, strongly criticized and even rejected the claim of Soviet Russia's land request, despite the difficult conditions in the country. Turkish-Soviet relations entered the period of recession until the reunion in Moscow in 1921. The Moscow Meetings are crucial because of being the first diplomatic attempt of TBMM.

PDF

___

Türkiye Büyük Millet Meclisi Zabıt Ceridesi, Devre:1, C.3, İctima: 48, Tarih: 14 Ağustos 1336 (1920).
Türkiye Büyük Millet Meclisi Gizli Celse Zabıtları, Devre:1, C.1, İctima: 8, Tarih: 1 Mayıs 1336 (1920).
Türkiye Büyük Millet Meclisi Gizli Celse Zabıtları, Devre:1, C.1, İctima: 21, Tarih: 29 Mayıs 1336 (1920).
Türkiye Büyük Millet Meclisi Gizli Celse Zabıtları, Devre:1, Cilt: 1, İctima: 84, Tarih: 16 Teşrinievvel 1336 (1920).
Türkiye Büyük Millet Meclisi Gizli Celse Zabıtları, Devre:1, Cilt: 1, İctima: 85, Tarih: 17 Teşrinievvel 1336 (1920).
Türkiye Büyük Millet Meclisi Gizli Celse Zabıtları, Devre:1, Cilt: 1, İctima: 125, Tarih: 29 Kânunuevvel 1336 (1920).
Akandere, Osman – POLAT, Hasan Ali, Damat Ferit Paşa Hükümetlerinin Millî Mücadele Karşıtı Politikaları, Atatürk Araştırma Merkezi, Ankara, 2011.
Akşin, Sina, İç Savaş ve Sevr’de Ölüm, 3. Baskı, Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları, İstanbul, 2010.
Aralov, Semen, Rus Büyükelçisinin Hatıralarında Atatürk ve Türkiye, (haz.) Erol Cihangir, Kum Saati Yayınları, İstanbul, 2005.
Atatürk, Mustafa Kemal, Nutuk, (ed.) Nejat Bayramoğlu - Kurtuluş Güran, Kaynak Yayınları, İstanbul, 2015.
Avcıoğlu, Doğan, Milli Kurtuluş Tarihi, Cilt: II, İstanbul Matbaası, İstanbul, 1974.
Demirel, Ahmet, Birinci Meclis’te Muhalefet, 5. Baskı, İletişim Yayınları, İstanbul, 2009.
Gawrych, George W., Genç Atatürk, (çev.) Gül Çağlalı Güven, Doğan Kitap, İstanbul, 2014.
Glasneck, Johannes, Kemal Atatürk ve Çağdaş Türkiye, (çev.) Arif Gelen, Onur Yayınları, Ankara, 1976
Gökay, Bülent, Bolşevizm ile Emperyalizm Arasında Türkiye (1918- 1923), Tarih Vakfı Yurt Yayınları, İstanbul, 1998.
Güneş, İhsan, Birinci TBMM’nin Düşünce Yapısı (1920-1923), 3. Baskı, Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları, Ankara, 2009.
Günlübol, Mehmet - KÜRKÇÜOĞLU Ömer, “Atatürk Dönemi Türk Dış Politikasına Genel Bir Bakış”, Atatürk Dönemi Türk Dış Politikası, (yay. haz.) Berna Türkdoğan, Atatürk Araştırma Merkezi, Ankara, 2010.
Hükümetler, Programları ve Genel Kurul Görüşmeleri (24 Nisan 1920 - 22 Mayıs 1950), Cilt: I, (der.) İrfan Neziroğlu, TBMM Basımevi, Ankara, 2013.
Jaeschke, Gotthard, “1919-1939 Yılları Arasındaki Türk - Rus Yakınlaşması Hakkında Bir İnceleme (Atatürk Dönemi Sovyet Politikası Hakkında)”, (çev.) Hüseyin Zamantılı, Sosyoloji Konferansları, Sayı: 19, 1981.
Karabekir, Kâzım, İstiklâl Harbimizin Esasları, (yay. haz.) Faruk Özerengin, 5. Baskı, Emre Yayınları, İstanbul, 2000.
Müderrisoğu, Alptekin, Türk Kurtuluş Savaşının Mali Kaynakları, Atatürk Araştırma Merkezi, Ankara, 1990.
Okyar, Osman, Milli Mücadele Dönemi Türk-Sovyet İlişkilerinde Mustafa Kemal (1920-1921), Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları, 2. Baskı, İstanbul, 2017.
Payaslı, Volkan, “Birinci Dönem Tbmm’de Diyarbekir Milletvekili Hacı Şükrü (Aydındağ) Bey’in Siyasi Faaliyetleri (1920-1923)”, Diyarbakır Tarih Toplum Ekonomi Uluslararası Kongresi, 2018.
Shaw, Stanford J. - SHAW Ezel Kural, Osmanlı İmparatorluğu ve Modern Türkiye, Cilt: II, e Yayınları, İstanbul, 1994.
Soysal, İlhami, Türkiye’nin Siyasal Andlaşmaları (1920-1945), Cilt: I, 3. Baskı, Türk Tarih Kurumu Basımevi, Ankara, 2000.
Şahin, Enis, “Rus İhtilâllerinden Moskova ve Kars Anlaşmaları Dönemine Kadar Kafkasya’ya Genel Bir Bakış”, Moskova ve Kars Anlaşmaları, (yay. haz.) H. Aytuğ Tokur, Atatürk Araştırma Merkezi, Ankara, 2015.
Tellal, Erel, “1919-1923 Kuruluş Yılları: Sovyetlerle İlişkiler”, Türk Dış Politikası, Kurtuluş Savaşından Bugüne Olgular, Belgeler, Yorumlar (1919- 1980), Cilt. I (ed.) Baskın Oran, 22. Baskı, İstanbul, İletişim Yayınları, 2018.
Tunçay, Mete, Türkiye’de Sol Akımlar (1908-1925), 3. Basım, Bilgi Yayınları, İstanbul, 1978.
Tunçay, Mete, “Misâk-ı Millî’nin 1. Maddesi Üstüne”, Birikim, III/18-19, İstanbul, 1976.
Yerasimos, Stefanos, Türk-Sovyet İlişkileri, Gözlem Yayınları, İstanbul, 1979.
Yerasimos, Stefanos, Azgelişmişlik Sürecinde Türkiye, (Kitap 3), (çev.) Babür Kuzucu, Belge Yayınları, İstanbul, 1989.