TÜRK- YUNAN MÜBADELE MESELESİNDE DR. NANSEN

I.Dünya Savaşının sonunda yenilen grupta yer alan Osmanlı Devleti, 30 Ekim 1918 tarihinde Mondros Mütarekesini imzaladı. Milletçe gösterilen fedakârlıklar, yapılan savaşlar ve son olarak Büyük Taarruz ve Başkomutanlık Meydan Muharebesinde kazanılan zafer ile 9 Eylül 1922 tarihinde İzmir’e ulaşıldı. Milli mücadelenin zaferle sonuçlandığı günlerde, Türk ordusunun İzmir’e doğru ilerlemesi sonrası Türkiye’den göç eden Rumların durumunu incelemek için Birleşmiş Milletler tarafından Norveçli kâşif Dr. Nansen görevlendirildi. Kutup kâşifi olarak tanınan Dr. Nansen’ın, Lozan görüşmeleri sürecinde “siyasi niteliği olmayan, yatıştırıcı olan ve büyük katkı sunabilecek” bir kişi olarak nitelendirildiği görülmektedir. İki taraf arasında mübadele fikrini öne süren Dr. Nansen, bunun iki ülkenin insanına da bölge barışına da önemli katkıda bulunacağını savunmuştur. Lozan Barış Görüşmeleri gündeminde olmamasına rağmen Dr. Nansen üzerinden mübadele meselesi Milletler Cemiyeti’nin etkin devletleri tarafından gündeme getirilmişti. Bu Türk tarafını güçsüzleştirerek kapitülasyonlar ve sınırların belirlenmesi ile tam bağımsız devletin inşası konularında taviz koparmaya yönelik bir diplomasi oyunuydu. Maksat diplomasi konusunda tecrübesi olmayan İsmet Paşa ve Türk heyetinin bu zaafından faydalanmaktı. Bu çalışmada arşiv kaynaklarından, basından ve konu ile ilgili diğer çalışmalardan yararlanılarak mübadele meselesinde Dr. Nansen’in rolü etüt edilecektir.

Dr.Nansen - Populatıon Exchange Between Greece and Turkey

At the end of World War I, the Ottoman Empire, which was in the defeated group, signed the Armistice of Mondros on 30 October 1918... On May 15, 1919, the invasion of Izmir was the spark of independence. As a result of self-devotion at a national level, wars, and finally the victory of Major Assault the troops managed to arrive in İzmir on September 9, 1922. In the days of national struggle resulted in the victory, just after the Turkish troops advanced to Izmir, Norwegian explorer Nansen Dr. was appointed by the United Nations to examine the situation of Greeks who emigrated from Turkey. Dr. Nansen, known as the polar explorer, has been described as a person who is “politically unattractive, consoling and able to make a great contribution during the Lausanne negotiations. Dr. Nansen, who suggested the idea of population exchange between the two sides, argued that this would contribute significantly to the peace of the region. Even though it was not on the agenda of Lausanne Peace Negotiations, the issue of population exchange was brought to the agenda by efficient states of the League of Nations via Dr. Nansen. This was a diplomatic trick for taking compromises about capitulations and the reconstruction of a fully independent country by determining borders, by means of weakening the Turkish side. The intention was to take advantage of the weakness of Ismet Pasha who was inexperienced about diplomacy. In this study, the role of Dr. Nansen in the issue of population exchange will be studied by using the sources of the archive, press and other related studies.

PDF

___

BOA, HR. İM.61/7/3
Argus Leader, 10 Ekim 1906.
Belfast News Letter, 14 Ekim 1922.
Daily Herald, 30 Eylül 1922.
Dundee Courier, 23 Eylül 1922.
Hartepool Northern Daily Mail, 25 Eylül 1922.
Nottingham Journal, 28 Aralık 1922.
Postsmount Evening News, 25 Eylül 1922.
Saday-ı Hak, 17 Kanun-u Evvel 1922.
Şark, 4 Teşrin-i Evvel 338.
The Pall Mall Gazette, 1 Temmuz 1919.
Aktar, Ayhan, (2005), “Türk-Yunan Nüfus Mübadelesi’nin İlk Yılı Eylül 1922-Eylül 1923”, Yeniden Kurulan Yaşamlar 8o. Yılında Türk- Yunan Zorunlu Nüfus Mübadelesi, Derleyen Müfide Pekin, İstanbul Bilgi Üniversitesi Yayınları: 112, İstanbul, ss.41-73.
Arı, Kemal, (2000), Büyük Mübadele Türkiye’ye Zorunlu Göç(1923- 1925), Tarih Vakfı Yurt Yayınları, İstanbul.
Atalay, İbrahim, (2013), Doğa Bilimleri Sözlüğü, Meta Basım, İzmir.
Aydemir, Şevket Süreyya, (2011), İkinci Adam, I, Remzi Kitabevi, İstanbul.
Baytok, Taner, (2007), İngiliz Belgeleriyle Sevr’den Lozan’a, Doğan Kitap, İstanbul.
Demirci, Sevtap, (2015), Belgelerle Lozan, Çeviren: Mehmet Moralı, Alfa Basın Yayım, İstanbul.
Haytoğlu, Ercan, (2015), “Lozan’da Sivil Rehineler ve Esirler Sorunu”, 90. Yılında Lozan ve Türkiye Cumhuriyeti Uluslararası Sempozyumu ( 13-15 Kasım 2013, Ankara) C.I, Yayına Hazırlayan: Duygu Türker- Murat Saygın, Ankara, ss.563-591.
İnönü, İsmet, ( 1987), İsmet İnönü Hatıralar, Bilgi Yayınevi, Ankara.
Kara, Bülent, (2005), “Dramatik Bir Huzur Mücadelesi: Mübadele”, Atatürk Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, s.190-191.
Karacan, Ali Naci (1993), Lozan Konferansı ve İsmet Paşa, Bilgi Yayınevi, Ankara.
Kayam, Cevahir, (1993), “Lozan Barış Antlaşmasına Göre Türk- Yunan Nüfus Mübadelesi ve Konunun T.B.M.M ’de Görüşülmesi”, Atatürk Araştırma Merkezi Dergisi, C.IX, Temmuz- Kasım, S.27, ss. 581- 606.
Meray, Seha, (1969), Lozan Barış Konferansı Tutanaklar belgeler, Takım I, Cilt I, Kitap 2, Ankara Üniversitesi Basımevi, Ankara.
Özcan, Halil, (2015), “Arnavutluk’un Atina Büyükelçiliği Raporları Temelinde Türk- Yunan Mübadelesinde Müslüman Arnavutların Durumu” , 90. Yılında Lozan ve Türkiye Cumhuriyeti Uluslararası Sempozyumu ( 13-15 Kasım 2013, Ankara), C.I, Yayına Hazırlayan: Duygu Türker- Murat Saygın, Ankara, ss. 149-181.
Şimşir, Bilâl N.,( 1990), Lozan Telgrafları I (1922-192), Türk Tarih Kurumu, Ankara.