OSMANLI SON DÖNEMİNDEN AHLAK VE TERBİYE’YE İKİ FARKLI YAKLAŞIM: ABDULLAH ŞEVKET VE MEHMET HAZIK’IN AHLAK VE TERBİYE ANLAYIŞLARI ÜZERİNE BİR KARŞILAŞTIRMA

18. yüzyıldan itibaren bilgi ve tekniği üretmede geri kaldığını fark eden Osmanlı, Tanzimat ile birlikte Batının etkisi ile yeni bir eğitim anlayışı kurgulamaya başladı. Bu yeni eğitim anlayışı medreseler, mektepler, yabancı okulları ile oldukça kozmopolit bir yapı arz etmektedir. Bu süreçte eğitimin ahlak, din ve dil gibi manevi unsurlarının temelinin nasıl olması gerektiği önemli bir tartışma konusu olmuştur. Çalışmamızın amacı Osmanlı'nın son döneminde yaşamış iki âlimin ahlak ve terbiyeye yaklaşımlarını karşılaştırarak dönemin ahlak ve terbiye anlayışına ilişkin sonuçlara ulaşmaktır. Âlimlerden birisi ilmiye sınıfını temsil eden Abdullah Şevket, diğeri ise maarif sınıfından Zeynizade Hazık'tır. Çalışmada nitel araştırma yöntemlerinden betimsel analiz yöntemi kullanılmıştır. İki âlimin ahlakı temellendirme biçimleri; terbiye/pedagoji anlayışları ve görüşlerini dayandırdıkları referans noktaları inceleme teması olarak belirlenmiş ve değerlendirmeler bu temalar üzerine yapılmıştır. Sonuçta Zeynizade'nin, ahlakı akıl ve toplumsal zorunlulukla temellendirdiği, Abdullah Şevket'in ise geleneksel İslam Ahlakı çizgisinde dini temellendirmeyi tercih ettiği görülmüştür. Zeynizade Batı kaynaklı ahlak, bilgi ve terbiye anlayışından istifade ederken Abdullah Şevket geleneksel ahlak, bilgi ve terbiye anlayışını sürdürmeye çalışmaktadır

Two Different Approaches to Ethics and Education in the Last Period of Ottomans: A Comparison on Ethics and Education Thoughts of Abdullah Şevket and Zeynizade Hazık

Beginning from the 18th century, the Ottomans realized that it had fallen behind in the production of knowledge and technique, so they started to construct a new educational understanding under the influence of the West throughout Tanzimat Reforms Era. The new educational understanding was a very cosmopolitan structure with madrasahs, modern schools (mektep), and foreign schools. In this process, justification of the spiritual elements of education such as morality, religion and language has become an important debate. The aim of our study is comparing the approaches of two scholars who lived in the last period of the Ottomans to morals and education to reach the conclusions related to the moral and education understanding of the period. One of the scholars is Abdullah Şevket, who represents the Muslim theologians (ulema), and the other is ZeynizadeHazık from the modern educational structure (maarif ). In the study the descriptive analysis method from the qualitative research methods is used. Morality justification and pedagogy understanding of two scholars, and their reference points are defined as the basic themes of the examination and evaluations are made on these themes.In the end, we find that Zeynizade chooses ethics based on reason and social necessity while Abdullah Şevket trailing traditional Islamic Ethics chooses to base on religion.While Zeynizade is benefiting from Western ethics, knowledge and pedagogy understanding, Abdullah Şevket is trying to maintain traditional morality, knowledge and education understanding

___

  • Abdullah Şevket Bin Mahmud Hamdi, Ahlâk-ı Dînî, İstanbul: Hürriyet Matbaası, 1328.
  • Abdullah Şevket bin Mahmud Hamdi, Necâtü'l-Mükellefîn, İstanbul: Şirket-i Mürettibiye Matbaası 1317.
  • Yıldırım, Ali, Hasan Şimşek, Sosyal Bilimlerde Araştırma Yöntemleri, 5. Baskı, Ankara: Seçkin Yayınları, 2005.
  • Burhaneddin Zernûcî, Tâlimü’l Müteallim, (Trc.) Yunus Vehbi Yavuz, İstanbul: Feyiz Yayınları, 2010.
  • Bursalı Mehmet Tahir, Ahlak Kitaplarımız, İstanbul: Necm İstikbal Matbaası, 1325.
  • Buyrukçu, R. Selim Sabit Efendi’nin Rehnuma-i Muallimin’ine Pedagojik Bir Yaklaşım, Dini Araştırmalar, 4(12), 2002, s.7-30.
  • Gazali, İhyâu Ulûmi’d Din, Mehmed A. Müftüoğlu (Çev.), A. Fikri Yavuz (Tashih), , İstanbul: Tuğra Neşriyat, 2000.
  • 74 Geleneksel İslam eğitimcilerinin benzer yaklaşımları için bkz. İbn. Sahnun, Âdâbu’l
  • Muallimin, Mehmet aruk Bayraktar (Çeviri ve İnceleme), İstanbul: İfav Yayınları, 2009;
  • Zernûcî, Tâlimü’l Müteallim, 2010; M. Faruk Bayraktar, İbn Cemaa’dan Öğretmen ve Öğrencilere Öğütler, İstanbul: İfav Yayınları, 2009.
  • Osmanlı Son Döneminden Ahlak Ve Terbiye’ye İki Farklı Yaklaşım: Abdullah Şevket Ve Mehmet Hazık’ın Ahlak Ve Terbiye Anlayışları Üzerine Bir Karşılaştırma [21]
  • Er, Hamit, İstanbul Darülfünunu İlahiyat Fakültesi Mecmuası Yazar ve Hocaları, Marmara Üniversitesi SBE Yüksek Lisans Tezi, İstanbul, 1992.
  • Ersoy, M. A. Safahat, Ankara: Elips Kitabevi, 2007.
  • Meydan, Hasan, Abdullah Şevket, Son Dönem Osmanlı Mütefekkirleri ve Ahlak Anlayışları Tartışmalı İlmi Toplantı (Basım Sürecinde Bildiri), 22-23 Ekim 2016, Düzce.
  • Meydan, Hasan, Zeynizâde Mehmet Hâzık, Son Dönem Osmanlı Ahlak Terbiyecileri ve Ahlak Terbiyesi, 2014, s. 113-148.
  • Meydan, Hasan, Zeynizade Mehmet Hazık’ın Terbiye İsimli Eserinin ”Ahlak Terbiyesi” Bölümünün Günümüz Türkçesine Aktarım ve Tetkiki. Sakarya Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 16(30), 2014, s. 203-228.
  • Meydan, Hasan, Zeynizade Mehmet Hazık'ın "Terbiye" İsimli Eserinin Fikir Terbiyesi Bölümünün Sadeleştirme Ve Tetkiki. Journal Of History School, 8(XXI), 2015, s. 375-397.
  • Peker, Hüseyin, Tasavvuf Psikolojisi, OMÜ İlahiyat Fakültesi Dergisi, s: 7, 1993.
  • İbn Miskeveyh, Ahlakı Olgunlaştırmak, A. Şener, İ Kayaoğlu ve C. Tunç (çev.), İstanbul: Büyüyen Ay Yayınları, 2013.
  • İbn. Sahnun, Âdâbu’l Muallimin, Mehmet Faruk Bayraktar (Çeviri ve İnceleme), İstanbul: İfav Yayınları, 2009.
  • Bayraktar, M. Faruk, İbn Cemaa’dan Öğretmen ve Öğrencilere Öğütler, İstanbul: İfav Yayınları, 2009.
  • İpşirli, Mehmet, Naib, DİA, c. 32, İstanbul: Diyanet Vakfı Yayınları, 2006.
  • Berkes, Niyazi, Türkiye’de Çağdaşlaşma, Ankara: Bilgi Yayınevi, 1973.
  • Ergin, Osman, Türk Maarif Tarihi, İstanbul: Eser Matbaası, 1977.
  • Doğan, Recai, Cumhuriyetin İlk Yıllarında Tevhid-i Tedrisat Çerçevesinde Din Eğitim-Öğretimi ve Yapılan Tartışmalar, Cumhuriyet’in 75.Yılında Türkiye’de Din Eğitimi ve Öğretimi, Türk Yurdu Yayınları, Ankara 1999, s.227-288.
  • Doğan, Recai, Osmanlı Eğitim Kurumları Ve Eğitimde İlk Yenileşme Hareketleri Batılılaşma Açısından Tahlili, Ankara Üniversitesi İlahiyat Dergisi, c. 37, 1997.
  • Dikici, Recep, Karamürsel Nâibi Abdullah Şevket ve Osmanlı Dönemindeki Diğer Kocaelili (İzmitli) Âlimler; (Ed.) H. Selvi, M. B. Çelik, Hasan Meydan [22]
  • A. Yeşildal; Uluslararası Kara Mürsel Alp ve Kocaeli Tarihi Sempozyumu – II içinde (1941-1961); Kocaeli Büyükşehir Belediyesi Yayınları, 2016. Kaymakcan, Recep ve Hasan Meydan, Ahlak Değerler ve Eğitimi, 2. Baskı, İstanbul: Dem Yayınları, 2016.
  • Özdemir, Sadettin, Zeynizade Mehmet Hazık Efendi’nin Terbiye Adlı Eserinin Birinci Bölümü, Süleyman Demirel Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 2007, sayı: 6, s. 226-232.
  • Kaya, Umut, Tanzimat’tan Cumhuriyet’e Osmanlıda Ahlak Eğitimi, İstanbul: Dem Yayınları, 2013.
  • Akyüz, Yahya, Türk Eğitim Tarihi, Ankara: Pegem Akademi, 23. Baskı, 2013.
  • Sarıkaya, Yaşar, Medreseler ve Modernleşme, İstanbul: İz Yayıncılık, 1997.
  • Zengin, Zeki Salih, II. Abdülhamit Dönemi Örgün Eğitim Kurumlarında Din Eğitimi ve Öğretimi, İstanbul: Çamlıca Yayınları, 2009
  • Zengin, Zeki Salih, Tevhid-i Tedrisat Kanunu’nun Hazırlanmasından Sonraki İlk Dönemde Uygulanışı ve Din Eğitimi, Dini Araştırmalar Dergisi c.(3), 2002, s.81-106.
  • Zeynîzâde Mehmet Hâzık, Terbiye: (Terbiye-i Bedeniye, Terbiye-i Fikrîye, Terbiye-i Ahlakiye) İstanbul: Matbaa-i Cihan, 1323.
  • Zeynizade Mehmet Hazık, Malûmât-ı Medeniye ve Ahlakiye, Dersaadet: Kasbar Matbaası, 1328.
  • Zeynizade Mehmet Hazık, Malûmât-ı Medeniye, Dersaadet: İkdam Matbaası, 1324.
  • Zeynizade Mehmet Hazık, Tütünü Terk Etmenin Çaresi, Şirket-i Mürettibiye Matbaası, 1323.