OSMANLI DEVLETİ’NDE REAYA TEMSİLCİLERİNDEN OLAN MELİKLER

Osmanlı Devleti’nde bir bölgenin yönetiminden sorumlu askeri vazifelilerin kullandıkları bir unvan olan melik tabiri, genelde kırsal kesimde yaşayan ahaliyi mali konularda devlet nezdinde temsil eden bir kısım görevliler için de kullanılıyordu. Has ve tımar köyleri melikleri olmak üzere iki kısma ayrılan bu görevliler daha çok nahiye ve köylerde istihdam ediliyordu. Meliklerin sorumlu oldukları bölgelerde vergilerin dağıtılması ve toplanması gibi konularda önemli vazifeleri vardı. Ayrıca bölgeye gelen idarecilerin masraflarının karşılanması konusunda da bunlara görev verilmekteydi. Diğer taraftan menzil hizmetine atanacak kişilerin belirlenmesinde şehrin diğer temsilcileri ile birlikte meliklerin görüşüne başvurulurdu. Bu görevlerin dışında bunlar merkez tarafından verilen farklı görevleri de yerine getiriyorlardı. Belli bir süreliğine görevlendirilen meliklerin atama ve azillerinde bölgede yaşayan ahalinin görüşü oldukça önemliydi. Bu nedenle ahalinin memnun kaldığı melikler vazifelerini uzun yıllar sürdürüyorlardı. Ancak görevini ihmal eden veya kötüye kullanan görevlilerin yine ahalinin talebiyle vazifeleri sonlandırılıyordu. Dolayısıyla payitaht halkın tercihine önem verir ve bu doğrultuda berat kayıtlarını düzenleyerek atamaları yapardı. Melikler yaptıkları vazifeye karşılık olarak ücretlerini hizmet verdikleri reayadan alıyorlardı. Vergi ödemekle yükümlü her bir haneden tahsil edilen bu ücretlerin miktarı ve şekli değişmekteydi. Osmanlı vilayetlerinin pek çok yerinde bu görevliye rastlamak mümkün değildi. Ancak bazı bölgelerde meliklerin yaptığı işlerin köy kethüdaları veya diğer reaya temsilcileri tarafından yapıldığı görülmektedir.

The “Maliks” Who Are The Representatives Of The People In The Ottoman State

The term “Maliks”, which was used by military officials responsible for the administration of a region in the Ottoman State, was also used for some officials who represented the people living generally in rural areas in financial terms before the state. These officials, who were separated into two as “Royal (Has) Maliks” and “Territorial (Tımar) Village Maliks”, were mostly employed in counties and villages. The Maliks had important duties like the distribution and collection of the taxes in areas where they were responsible. In addition, they were also assigned duties to cover the expenses of the administrators coming to the area. On the other hand, the viewpoints of these Maliks were referred to together with the viewpoints of the other representatives of the city in determining the people to appoint for Caravan (Menzil) services. Aside from these, they also performed various other duties assigned by the central administration. The viewpoints of the people living in the area were extremely important in the appointment and dismissal of the Maliks who were appointed for certain durations. For this reason, the Maliks with whom the people were satisfied continued their duties for longer years. However, the Maliks who did not perform or abused their duties were dismissed upon the demand of the people living in the area. For this reason, it is obvious that the central administration i.e. the Payitaht cared for the preferences of the people and organized the records and made the appointments in this respect. The Maliks received their wages in return for their duties from the people to whom they served. The amount and form of these salaries which were received from each household that were responsible for paying taxes varied. It was not possible to encounter this post in many areas of the Ottoman territory. However, it is seen that the work done by the Maliks were done by village Kethüdas or other representatives of the people.

___

  • Mühimme Defterleri (MHM. D.): 4, 6, 12, 15, 31, 73, 81ve 86 numaralı defterler.
  • 3746 dosya numaralı Diyarbakır Şer‘iyye Sicili (MŞH. ŞSC. D.)
  • Milli Kütüphane’de Bulunanlar: 324, 331, 368, 382, 383, 385, 386 numaralı defterler.
  • A.Ü. İlahiyat Fakültesi Kütüphanesi’nde Bulunanlar: 38244-I, II, III, VI demirbaş numaralı defterler.
  • PAKALIN, Mehmet Zeki Osmanlı Tarih Deyimleri ve Terimleri Sözlüğü, C. 2, İstanbul, 1983.
  • GÜNER, Ahmet, “Melik”, DİA, C. 29, 2004, s. 51-53.
  • KILIÇ, Orhan, “Klasik Dönem Osmanlı Taşra Teşkilatı: Beylerbeyilikler/Eyaletler, Kaptanlıklar, Voyvodalıklar, Meliklikler”, Türkler, C. 9, Ankara, 2002, s. 887-898.
  • ÖZÇELİK, İsmail, “Kâtib Çelebi’nin Penceresinden Osmanlı Devlet ve Toplum Hayatına İlişkin Bazı Düşünceler”, Ulakbilge, 5/9, 2017, s. 1-28.
  • KURPALİDİS, G.M. Büyük Selçuklu Devletinin İdarî Sosyal ve Ekonomik Tarihi, (Çev. İlyas Kamalov), İstanbul, 2007.
  • SÜMER, Faruk “İğdiş”, DİA, C. 21, 2000, s. 524-525.
  • ÇELİK, Şenol “Şehir Kethüdâsı”, DİA, C. 38, Ankara, 2010, s. 451- 453.
  • DEMİR, Mesut, 1686-1687 (h. 1097-1098) Tarihli Atik Şikayet Defterleri’nin Transkripsiyon ve Değerlendirmesi, Marmara Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Türk Tarihi Anabilim Dalı (Basılmamış Yüksek Lisans Tezi), İstanbul, 2010.
  • AYDIN, Dündar, Erzurum Beylerbeyliği ve Teşkilatı (1535-1566), Ankara, 1998.