II. MEŞRUTİYET’TE ROL OYNAMIŞ İKİ OHRİLİ: İBRAHİM TEMO VE EYÜP SABRİ

Osmanlı-Türk siyasi tarihi açısından II. Meşrutiyet’in ilanına giden süreç, yaşanan gelişmeler nedeniyle önem arz etmektedir. İttihat ve Terakki Cemiyeti ise Osmanlı Devleti’nin tekrar anayasalı yönetime geçişini sağlayan ve sonraki dönemde Türk siyasi hayatına damgasını vuran bir siyasal harekettir. Jön Türk olarak adlandırılan aydın hareketinin önemli bir ismi olan İbrahim Temo, İttihat ve Terakki Cemiyeti’nin kurucusu ve cemiyetin İstanbul’da ve Balkanlarda örgütlenmesinde, taraftar kazanmasında rol onayan bir isimdir. Eyüp Sabri, Meşrutiyet mücadelesinde İttihat ve Terakki Cemiyeti’nin, II. Abdülhamit yönetimine karşı Ohri’de güç kazanması, örgütlenmesi ve askeri direniş sağlaması açısından büyük çaba sarf eden ve bu açıdan cemiyetin güvenini elde eden kişidir. İttihat ve Terakki hareketinin önemli isimlerinden olan İbrahim Temo ve Eyüp Sabri’nin ortak yönlerinden biri de II. Meşrutiyet mücadelesinin önemli merkezlerinden biri olan Makedonya-Ohri bölgesinden olmalarıdır. Bu çalışmada, İttihat ve Terakki Cemiyeti’nin kuruluş tarihinden Meşrutiyet’in tekrar kabulüne kadar geçen sürede İbrahim Temo’nun İstanbul, Romanya ve diğer bölgelerdeki faaliyetleri, düşünceleri incelenmiştir. Aynı zamanda bu çalışmada, Eyüp Sabri’nin Ohri ve diğer bölgelerde İttihat ve Terakki’nin örgütlenmesi, güç kazanması açısından oynadığı rol değerlendirilmiştir. Eyüp Sabri’nin, Resneli Niyazi ve diğer İttihatçı fedailerle olan ilişkileri, Meşrutiyet mücadelesinin son anına kadar İttihat ve Terakki Cemiyeti’nin emirleri doğrultusunda aldığı görevler ve gayretleri anlatılmaya çalışılmıştır.

Two Ohrid-born Figures Who Have a Played Role at Second Constitutional Monarchy: İbrahim Temo and Eyüp Sabri

In terms of Ottoman-Turkish political history, the process leading to the declaration of the Second Constitutional Monarchy is important because of encountered developments. The Committee of Union and Progress is a political movement that provides the transition of the Ottoman State to constitutional rule again and marks the Turkish political life in the next period. İbrahim Temo, an important name of the intellectual movement called Young Turks, is the founder of the Committee of Union and Progress and has important role on the Commitee's organisation and finding supporters in Istanbul and the Balkans. Eyüp Sabri is the person who has made great efforts in Constitution struggle of the Commitee of Union and Progress to gain power in Ohrid, organization and military resistance against the rule of Abdülhamit and gain the confidence of the society in this respect. One of the common features between İbrahim Temo, one of the most important names of the Union and Progress movement, and Eyüp Sabri is that the Macedonia-Ohrid region, one of the most important centers of the constitutional struggle, is the motherland of these two. In this study, İbrahim Temo's activities in Istanbul, Romania and other regions during the period from the establishment date of the Committee of Union and Progress to the re-acceptance of Constitutionalism were examined. At the same time, in this study, Eyüp Sabri's role in organizing and powering the Union and Progress in Ohri and other regions was assessed. Eyüp Sabri's relations with Resneli Niyazi and other guerillas of the Unionists, his duties in the direction of the Committee of Union and Progress until the last moment of the constitutional struggle and and their efforts were tried to explain.

PDF

___

Adanır, Fikret; Mekedonya Sorunu, (Çeviri: İhsan Catay), Tarih Vakfı Yurt Yayınları, İstanbul, 1996.
Ahmad, Feroz; İttihat ve Terakki 1908-1914, Kaynak Yayınları, Çeviren: Nuran Yavuz, İstanbul, 2007.
Akşin, Sina; Jön Türkler ve İttihat ve Terakki, İmge Yayınları, Ankara, 2009.
Akşin, Sina; Türkiye Tarihi Osmanlı Devleti 1600-1908, Cilt:3, Cem Yayınevi, İstanbul, 2009.
Armaoğlu, Fahir; 19.Yüzyıl Siyasî Tarihi (1879-1914), Türk Tarih Kurumu Yayınları, Ankara, 1997.
Aydemir, Şevket Süreyya; Makedonya’dan Ortaasya’ya Enver Paşa 1860-1908, Cilt:1, Remzi Kitabevi, İstanbul, 1972.
Bozbora, Nuray; Osmanlı Yönetiminde Arnavutluk ve Arnavut Ulusçuluğu’nun Gelişimi, Boyut Kitapları, İstanbul, 1997.
Çavdar, Tevfik; İttihat ve Terakki, İletişim Yayınları, İstanbul, 1991.
Çelik, Bilgin; İttihatçılar ve Arnavutlar II. Meşrutiyet Döneminde Arnavut Ulusçuluğu ve Arnavutluk Sorunu, Büke Kitapları, İstanbul, 2004.
Çelik, Bilgin; “Üç Kimlikli Bir Jön Türk Aydını: Dr. İbrahim (Ethem) Temo (1865-1945)”, Dokuz Eylül Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, Cilt: 12, Sayı: 1, Yıl: 2010.
Davison, Roderic H.; Osmanlı İmparatorluğu’nda Reform 1856-1876, Agora Kitaplığı, İstanbul, 2005.
Gümüşsoy, Emine; “II. Meşrutiyeti Hazırlayan Bir Merkez: Ohri”, SDÜ Fen Edebiyat Fakültesi Sosyal Bilimler Dergisi, Aralık 2008, Sayı: 18.
Hale, William; 1789’dan Günümüze Türkiye’de Ordu ve Siyaset, (Türkçesi: Ahmet Fethi), Hil Yayın, İstanbul, 1996.
Hacısalihoğlu, Mehmet; Jön Türkler ve Makedonya Sorunu (1890-1918), (Çeviren: İhsan Çatay), Tarih Vakfı Yurt Yayınları, İstanbul, 2008.
Hanioğlu, Şükrü; Bir Siyasal Örgüt olarak İttihad ve Terakki Cemiyeti ve Jön Türklük 1889-1902, Cilt: 1, İletişim Yayınları, 1985.
İrtem, Süleyman Kâni; Abdülhamid Devrinde Hafiyelik ve Sansür Abdülhamid’e Verilen Jurnaller, (Hazırlayan: Osman Selim Kocahanoğlu), Temel Yayınları, İstanbul, 1999.
İrtem, Süleyman Kâni; Yıldız ve Jön Türkler, (Hazırlayan: Osman Selim Kocahanoğlu), Temel Yayınları, İstanbul, 1999.
Karabekir, Kazım; İttihat ve Terakki Cemiyeti 1896-1909, Emre Yayınları, İstanbul, 1995.
Karpat, Kemal; Osmanlı’dan Günümüze Asker ve Siyaset, Timaş Yayınları, İstanbul, 2015.
Kuran, Ahmet Bedevi; İnkılap Tarihimiz ve Jön Türkler, Kaynak Yayınları, İstanbul, 2000.
Kushner, David; Türk Milliyetçiliğinin Doğuşu 1876-1908, Kesit Yayınları, (Çevirenler: Şevket Serdar Türet-Rekin Ertem- Fahri Erdem), İstanbul, 2009.
Lewis, Bernard; Modern Türkiye'nin Doğuşu, Arkadaş Yayınevi, Ankara, 2008.
Mardin, Şerif; Jön Türklerin Siyasi Fikirleri 1895-1908, İletişim Yayınları, İstanbul, 2012.
Mustafa Ragıp; Meşrutiyet'ten Önce Manastır'da Patlayan Tabanca, Bengi Yayınları, İstanbul, 2007.
Örs, Orhan; “İttihat ve Terakki Cemiyeti”, Ankara Üniversitesi Türk İnkılap Tarihi Enstitüsü Atatürk Yolu Dergisi, Sayı: 51, Bahar 2013.
Ramsaur, Ernest E.; Jön Türkler 1908 İhtilalinin Doğuşu, Türkçesi: Muhsin Önal Mengüşoğlu, Pınar Yayınları, İstanbul, 2011.
Resneli Niyazi; Hürriyet Kahramanı Resneli Niyazi Hatıratı, Panama Yayıncılık, Ankara, 2017.
Sencer, Muzaffer; Türkiye’de Siyasal Partilerin Sosyal Temelleri, Geçiş Yayınları, İstanbul, 1971.
Shaw, Stanford J. – Shaw, Ezel Kural; Osmanlı İmparatorluğu ve Modern Türkiye, Cilt: 2, E Yayınları, İstanbul, 2010.
Tekeli, İlhan- İlkin, Selim; “Bir Başkaldırı Odağı ve Ortamı Olarak Selanik ve Makedonya”, (Haz. Mehmet Ö. Alkan), Tarık Zafer Tunaya Anısına Yadigâr-ı Meşrutiyet, İstanbul Bilgi Üniversitesi Yayınları, İstanbul, 2010.
Temo, İbrahim; İttihât ve Terakki Anılarım, Alfa Yayınları, İstanbul, 2013.
Temo, İbrahim- Ahmet Rıza; Biz İttihatçılar, (Hazırlayan: Nurer Uğurlu) Örgün Yayınevi, İstanbul, 2009.
Tunaya, Tarık Zafer; Hürriyetin İlanı, Baha Matbaası, İstanbul, 1959.
Tunaya, Tarık Zafer; Türkiye’de Siyasal Partiler, Cilt: 3, İletişim Yayınları, İstanbul, 2009.
Uzunçarşılı, İsmail Hakkı; “1908 Yılında İkinci Meşrutiyet’in Ne Suretle İlan Edildiğine Dair Vesikalar”, Belleten, C. XX, No: 77, Ankara, 1956.
Zürcher, Eric Jan; Modernleşen Türkiye’nin Tarihi, İletişim Yayınları, İstanbul, 2008.
Zürcher, Eric Jan;; Millî Mücadelede İttihatçılık, İletişim Yayınları, İstanbul, 2010.