ERMENİ-GÜRCÜ DİNÎ MÜNASEBETLERİNE DAİR BAZI TESPİTLER (V-XII. YÜZYIL)

Bu çalışmada Ermeni ve Gürcülerin milli ve dini gelişmelerinde ön plana çıkan periyotlar ele alınarak, Hristiyanlığın yayılmasıyla birlikte, başlangıçta ciddi sorunlar yaşamayan iki toplumun zamanla mezhep farklılıkları nedeniyle bazı gerginlikler yaşadığı, Bizans ve Sasani İmparatorlukları arasında kalmaları nedeniyle de kültürel gelişmelerinin benzerlik gösterdiği tespit edilmektedir. Ermeniler ve Gürcüler Hristiyanlıktan önce dönemin güçlü devletleri Pers ve Roma arasında kalarak iki devletin siyasi ve kültürel hegemonyasına karşı durmaya çalıştılar. Bu dönemde kısmi ortak hareket ettikleri görüldü. Hristiyanlıkla birlikte başlayan mezhep kavgaları, özellikle Ermenilerin kendilerini Hristiyanlığın Kafkasya'daki meşru tek temsilcisi ilan etmeleriyle iki toplum arasındaki gerginlikler artmaya başladı. Bununla birlikte Ermenilerin ilerleyen yıllarda büyük Ermenistan ideallerinin şekillenmesiyle Gürcü topraklarının bir kısmını Ermenistan coğrafyası içinde göstermeleri aralarında uzun yıllar sürecek siyasi ve dini itilafların başlamasına zemin hazırlamıştır. Günümüzde bile varlığını devam ettiren bazı kilise ve manastırların kimliği problemi Orta Çağlarda yaşanan tartışmalara dayanmaktadır.

Some Observations on the Armenian-Georgian Religious Relations

This study examines the significant periods in the national and religious developments of Armenian and Georgian history and presents that at the onset of Christianity two nations did not have an apparent conflict but tensions arose over the time because of sectarian differences and their cultural developments were significantly similar because of the influence of both Byzantine and the Sasanid Empires. Armenians and Georgians tried to stand up against the political and cultural hegemony powerful state two states between Persia and Rome the period before Christianity. During this period it showed partial joint action. Christianity began with sectarian violence, particularly increased tensions between the two communities began to declare their only legitimate Armenian Christianity themselves representative in the Caucasus. However, it has prepared the ground for the start of political and religious by Armenia shaping the great ideals in the coming years, conflict a portion of the Armenians in Armenia show the geography of Georgian territory. The problem of identity even today some churches and monasteries that survive based on discussions that took place in the middle ages.

PDF

___

ARVELADZE, Bondo, Gürcü-Ermeni İlişkileri Tarihi Araştırmaları, Artanuji Yayınları, Tiflis, 2007.
---------------------, Gürcü-Ermeni Kiliseleri, ????? ?????????, "????????? ?????? ? ??????", - https://iberiana.wordpress.com/armeniageorgia/arveladze-cerkvi.
AĞACAN, Kamil, "Ermenistan-Gürcistan İlişkileri", Ermeni Araştırmaları, 19, 2005, s. 125-140.
ATTAR, Aygün, "Ermeni Tarih Yazıcılığı", Tarih İncelemeleri Dergisi, Temmuz, 2007, s. 1-48.
BALL, Warwick, Tek Dünyaya Doğru, çev: Ahmet Aybars Çağlayan, Ayrıntı Yayınları, İstanbul, 2015.
BROCKELMAN, C. İslâm Ulusları ve Devletleri Tarihi, çev: Neşet Çağatay, Ankara, 1992.
BROSSET, M. F. , Gürcülerin Tarihi, çev:Hrand Andresyan, TTK, İstanbul, 2003.
BÜNYATOV, Ziya, Azerbaycan (VII-IX Asırlarda), Pedaqogika Yay., Bakü, 2004.
CABBARLI, Hatem, "Ermenistan'ın Bölge Politikasında Gürcistan", Karşılıklı İlişkiler, Ermeni Araştırmaları, 6, Yaz 2002,s. 55-65.
CAETANİ, Leon, İslâm Tarihi, müt: H. Cahit Yalçın, İstanbul, 1927.
CANAŞİA, Simon -Nikoloz Berneşvili, Gürcüstan Tarihi, çev: Hayri Hayrioğlu, Sorun Yayınları, İstanbul, 2000.
ÇOBAN, Bekir Zakir, " Doğu Kiliseleri ve Monofizitizm" Milel ve Nihal, 10/2, Ağustos 2013, s. 14-26.
ÇOG, Mehmet, İslam Hâkimiyetinde Güney Kafkasya (VII.-X. Yüzyıl), Serander Yayınları, Trabzon, 2009.
DADOYAN, Seta B., The Fatimid Armenians: Cultural and Political Interaction in the Near East (Islamic History and Civilization), Brill 1997.
DURAK, Neslihan, "Moğol Gazabından Tanrının Kudretine Gürcü ve Ermeniler", Tarihte Türkler ve Ermeniler, TTK, Ankara, 2014,s. 37-50.
GAZAR P'arpec'i's, History of Armenians, Part: I, Trans: Robert Bedrosian, New York 1985.
GREGORY EBU'L-FEREC, Ebu'l-Faraç Tarihi, nşr: Ö.R. Doğrul, TTK, Ankara, 1987.
GROUSSET, Rene, Başlangıçtan 1071'e Ermenilerin Tarihi, çev: Sosi Dolanoğlu, Aras Yayınları, İstanbul, 2005.
HODGSON, Marshall, İslâm'ın Serüveni, I, çev: Metin Karabaşoğlu, İstanbul, 1999.
İBNÜ'L-ESİR, El-Kâmil Fi't-Tarih, C.X, çev: Abdülkerim Özaydın, Bahar Yayınları, İstanbul, 1989.
İŞHANYAN, Rafael, Başlangıcından II. Yüzyıla Kadar Ermenilerin Tarihi, çev: Sarkis Seropyan, Belge Yay. İstanbul, 2006.
KAEGİ, Walter, Bizans ve İlk İslâm Fetihleri, çev: Mehmet Özay, Kaknüs Yayınları, İstanbul, 2000.
KALANKATLI, Moses, Alban Tarihi, çev: Ziya Bünyatov, Haz:Yusuf Gedikli, Selenge Yayınları, İstanbul, 2006.
KAŞGARLI, M. Aktok, Kilikya Tabi Ermeni Baronluğunun Tarihi, Kök Yayınları, Ankara, 1990.
KHORENATSI, MOSES, History of the Armenians, Trans: Robert Thomson, Harvard Unv. Press, Harvard, 1980.
KILIÇ, Davut, "Selçuklulara Kadar Anadolu'da Gregoryan Ermeni Kilisesi", Türk Dünyası Araştırmaları, S:131, Nisan 2001, s. 31-40.
------------------ "Ermeni Kimliğinin İnşasında Kilisenin Rolü", FÜİFD, 13/1, 2008, s. 51-63.
KUZGUN, Şaban, "Misyonerlik ve Hıristiyan Misyonerliğinin Doğuşu", EÜİF,S.1, Kayseri, 1983, s. 59-81.
LANG, David Marshall, Lives and Legends of the Georgian Saints, Alden Press, London, 1956.
-----------------, "Iran, Armenia and Georgia", The Cambridge History of Iran, Vol. 3, Cambridge University Press, Cambridge, 1983, s. 505-536.
LAURENT, J., L'Armenie Entre Byzance Et L'Islam, Sous Les Auspices Du Ministere Publique, Paris, 1919.
LİCHELİ, Vakhtang, "Cultural Relations in Central Transcaucasia", II.International Symposium of Georgian Culture, November 2-9, Florence 2009,s. 72-76.
MAISURADZE, Guram, From the History of Georgian and Armenian Relations, Aqpsuri Press, Tiflis, 2007.
MAKHVİLADZE, N., "At the Origins of Mathematics in Georgia", Seminar of I. Vekua Institute of Applied Mathematics Reports, Vol. 32-33, 2006-2007, http://www.viam.science.tsu.ge/report/vol32-33/makhviladze.pdf
MUSKHELİSVİLİ, David, "Ortaçağda Gürcistan-Ermenistan Siyasi İlişkileri", Ermeni Gürcü Tarihine Dair Bazı Sorunlar, Ed. David
Muskhelishvili, Gürcistan Bilimler Akademisi, Tiflis 2009, (????? ????????????, ????????? ??????? ?????????????? ??????????????????????, ??????? 2009).
ÖZSAİT, Mehmet, Anadolu'da Roma Egemenliği, Görsel Yayınları, İstanbul, 1982.
RAYFIELD, Donald, History of Georgia, Reaktion Books, London, 1942.
SEBEOS, Sebeos' History, , Chapter:II, Trans: Robert Bedrosian, New York 1985.
SHAPIRA Dan D. , "Armenian and Georgian Sources on the Khazars: A Re-Evaluation", The World of The Khazars, Ed., Peter P. Golden, Haggai BenShammai and András Róna-Tas, Brill, Leiden, 2007.
SUNY, Ronald Grigor, The Making of The Georgian Nation, Tauris and Co Ltd, London, 1989.
TARCHAKVILI, Michakl, "The Origin and Development of the Ecclesiastical Autocephaly of Georgia", Greek and Orthodox Theological Review, 46/1-2, 2001, s. 89-98.
TAUMANOFF, Cyrill ,"Armenia and Georgia", The Cambridge Medieval History, IV, (The Byzantine Empire Part I), Cambridge University Press, Cambridge, 1966, s. 593-637.
TELLİOĞLU, İbrahim, Türk-Gürcü İlişkileri, Serander Yayınları, Trabzon, 2009.
THOMSON, Robert, "Persians the Image in Armenia", The Circle of Ancient Iranian Studies. (http//www.caıs-soas.com)
--------------, " Rewriting Caucasian History", The Medieval Georgian Text and the Armenian Adaptation, Oxford 1996.
---------------, "Armenia in the Fifth and the Sixth Century", Cambridge Ancient History, Vol. XIV, Cambridge University Press, 2007,s 662-677.
TOGAN, Zeki Velidi, Umumi Türk Tarihine Giriş, İsmail Akgün Matbaası, İstanbul, 1946.
TUĞLACI, Pars, İstanbul Ermeni Kiliseleri, Pars Yayın Ltd, İstanbul, 1991.
TURAN, Osman, Selçuklular Tarihi ve Türk İslam Medeniyeti, Ötüken Yayınları, İstanbul, 2003.
URAS, Esat, Tarihte Ermeniler ve Ermeni Meselesi, Cemre Yayınları, İstanbul, 1987.
YUVALI, Abdülkadir, "Tarihi Devirlerde Ermenilerin Tarihi Statüleri", Yakın Tarihimizde Van Uluslararası Sempozyumu, Ankara, 1990, s. 125-140.