SÖZ MEYDANINDA İKİ HÜKÜMDAR: KANUNİ SULTAN SÜLEYMAN VE ŞAH TAHMASB'IN MÜŞÂ'ARESİ

Kanuni Sultan Süleyman ve Şah Tahmasb aynı dönemde yaşamış ve birbirlerine komşu devletleri yöneten iki büyük Türk hükümdarıdır. Her iki hükümdar din ve milliyet mensubiyeti farklı olmayan toplumları idare etmelerine rağmen siyasi erki tek başına elinde tutma hırsından dolayı yıllarca birbirleriyle mücadele etmişlerdir. Esas itibariyle tarih sahnesine temeli mezhepsel farklılıklara dayandırılarak yansıtılan Osmanlı-Safevi mücadelesi, Şah İsmail ve II. Bayezid döneminde başlamış, Yavuz Sultan Selim'le birlikte zirveye ulaşmış, Kanuni Sultan Süleyman ve Şah Tahmasb dönemlerinde aynı şekilde devam etmiştir. Osmanlı devlet geleneğinde olduğu gibi Safeviler'de de şehzadeler küçük yaştan itibaren bir yandan ilim ve sanat diğer yandan da yönetim ve harp taktikleriyle ilgili dersler almış ve çoğu kez tecrübe kazanmaları için lalalarıyla birlikte çeşitli eyaletlerde görevlendirilmişlerdir. Bu açıdan her iki hükümdar da iyi birer kılıç erbabı oldukları gibi hem kabiliyetleri hem de aldıkları eğitimin niteliksel yapısından dolayı iyi birer kalem erbabıdırlar. Ellerindeki harp gücü bakımından savaş meydanlarında kozlarını paylaşan Kanuni Sultan Süleyman ve Şah Tahmasb, kendi sanat iklimlerinde iyi birer şair olarak anıldıkları için bu rekabetlerini söz meydanında da sürdürmüş, hünerlerinin el verdiği oranda birbirlerine üstünlük sağlamaya çalışmışlardır. Üç farklı şiir mecmuasında tespit ettiğimiz Kanuni Sultan Süleyman ve Şah Tahmasb arasındaki müşâ'are örneği Türk edebiyatında hükümdar şairlerin şiir kabiliyetleriyle de birbirlerine meydan okuduklarının en güzel kanıtıdır. Bu çalışmamızda Kanuni Sultan Süleyman ve Şah Tahmasb'ın devlet adamlıklarına ışık tutan biyografik bilgiden ziyade şairlik yönleri üzerinde durulmuş ve sonrasında ise iki hükümdar şairin birbirlerine yazmış oldukları müşâ'are örneği içerik olarak genel değerlendirmeye tabi tutulmuştur.

Two Poet Emperors: Suleyman the Magnificient and Shah Tahmasb's Reciprocal Poem

Suleyman the magnificent and Shah Tahmasb are two great Turkish emperors who lived in the same era and governed states which are neighbours one another.Although both of the emperors handled the societies which have the same religion and nationality,they fight against each other throughout years because of the ambition of having political power.Virtually, Ottoman-Safavid battle reflected basing on denominational differences at the stage of history started in age era of Shah Ismail and II.Bayezid and came to a head with Sultan Selim the Stern.It continued in the same way in the era of Kanuni and Shah Tahmasb. Like Ottoman Empire tradition,in Safavids tradition princes took science and art education as well.On the other hand they took training related to war strategies and are assigned in various states with male servants in charge of them so as to gain experience.In this respect both of the emperors are great swordsmen.They are great craftsman in terms of their talents and qualified education as well.Suleyman the magnificient and Shah Tahmasb who settled accounts on battlefield with regard to their war power competed in the field of poesy and tried to gain an advantage over each other as much as they can do.The sample of reciprocal poem between Suleyman the magnificient and Shah Tahmasb we identify in three different collection of poems is a good evidence that there are poet emperors in Turkish literature and they challenge against each other with their poeticalness .In this article rather than the biographical information about the statesmanship of Suleyman the magnificient and Shah Tahmasb, it is dwelled on their poesy and following this the sample of reciprocal poem both of the poet emperors wrote each other is analyzed as to content.

PDF

___

Abdi Beg-i Şirazi (1996) Tekmiletü'l-Ahbâr, (Çev: Ebülfaz Haşimoğlu Rahimli), Bakü: Azerbaycan İlimler Akademisi Şarkşinaslık Enstitüsü.

Abdüllatif Kazvini (2011) Lubbü't-tevârih, (Çev: Hamidreza Mohemmednejad), İstanbul: Birleşik Yayınevi.

AK, Coşkun (1987) Muhibbî Dîvânı, Ankara: Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayınları,

Âşık Çelebi (2010) Meşâ'irü'ş-Şu'arâ, (Haz: Filiz Kılıç), İstanbul: İstanbul Araştırmaları Enstitüsü Yayınları.

Âşık Paşazade (1332) Tevârîh-i Âl-i 'Osmân (Âşık Paşazâde Târîhi), (Tashih ve mukabele: Ali Beg), İstanbul: Matba'a-ı Amire.

BİLKAN, Ali Fuat, AYDIN, Şadi (2010) Sebk-i Hindi ve Türk Edebiyatında Hint Tarzı, İstanbul: 3F Yayınları.

Fazlullah Ruzbihan-ı Hunci-i İsfahani (1381) Âlem-ârâ-yı Emînî (Haz: Muhammed Ekber Aşık), Tahran.

GÜNDÜZ, Tufan (2013) Son Kızılbaş Şah İsmail, İstanbul: Yeditepe Yayınevi.

GÜNDÜZ, Tufan (2013) "Tahmasb" Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, C. 39, s. 413-415, Ankara.

Hasan Çelebi (2009) (Haz: Aysun Sungur Eyduran) http://ekitap.kulturturizm.gov.tr/Eklenti/10739, tsmetinbpdf.pdf?0 İNALCIK, Halil (2005) Şâir ve Patron, Patrimonyal Devlet ve Sanat Üzerinde Sosyolojik Bir İnceleme, Ankara: Doğubatı Yayınları.

İPEKTEN, Haluk (1996) Divan Edebiyatında Edebi Muhitler, İstanbul: Milli Eğitim Bakanlığı Yayınları.

İskender Beg Türkmen (1317) Târîh-i 'Âlem-ârâ-yı 'Abbâsî, (Be-Tashîh-i Süheyli Hansari), Tahran: Çaphane-i İslamiyye.

Kadı Mir Ahmed Münşi (1352) Gülistân-ı Hüner, (Be-Tashih-i Ahmed Süheyli Hansari), Tahran: Çaphane-i Zer.

KÖKSAL, Fatih (2000) Sana Benzer Güzel Olmaz, Divan Şiirinde Nazire, Ankara: Akçağ Yayınları.

KÖPRÜLÜ, Fuat (2004). Edebiyat Araştırmaları II, Ankara: Akçağ Yayınları.

KURNAZ, Cemal (1999) Türkiye-Orta Asya Edebi İlişkileri, Ankara: Akçağ Yayınları

Şerefhan Bitlisi (2011). "Şerefnâme, Osmanlı-İran Tarihi", (Çev: Osman Aslanoğlu), Nubihar Yayınları, C: 2, İstanbul.

ÖBEK, Ali İhsan (2005) Klasik Türk Edebiyatında Müşâ'are (Faiz-Safi), İstanbul: Kerkük Vakfı Yayınları.

ÖNGÖREN, Reşat (2013) "Safeviyye" Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, C. 35, s. 460-462, Ankara.

Sâdıkî-i Kitâbdâr (1327). Tezkire-i Mecma'ü'l-Havâs, (Haz: Abdurresul Hayyampur), Tebriz: Çaphane-i Ahter-i Şimal.

Sâm Mîrzâ Safevî (1314). Tuhfe-i Sâmî (Tashîh ü Mukaddime Ez-Vahid Destgirdi), Tahran: Matba'a-ı Armağan.

Şah Tahmasb-ı Safevi (2001) Tezkire, (Çev: Hicabi Kırlangıç), İstanbul: Anka Yayınları.

SÜMER, Faruk (1999). Safevi Devletinin Kuruluşu ve Gelişmesinde Anadolu Türklerinin Rolü, Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları.

TERBİYET, Muhammed Ali (1390). Dânişmendân-ı Âzerbâycân, Tebriz: Neşr-i Ahter.