BUHÛRÎZÂDE MUSTAFA ITRÎ'NİN HÂNENDELİĞİ, BESTEKÂRLIĞI VE TÜRK MÜZİĞİ MAKAMLARINI KULLANMA TEKNİĞİ

Türk Mûsikîsinin önemli bestekârlarından biri olan Buhûrîzâde Mustafa Itrî, XVII. yüzyılın ikinci yarıyılında ve XVIII. yüzyılın ilk çeyreğinde yaşamıştır. Bu dönemde mevlevîhâneler Türk müziği alanında konservatuvar vazifesini yerine getirmekteydi. Itrî, doğduğu evin yakınındaki Yenikapı mevlevîhânesine intisab etmiş ve buradan mûsikî sahasında dönemin üstadlarından dersler almıştır. Bu üstadlar Nasrullah Efendi, Koca Osman, Galatalı Osman Vehbi Çelebi ve Derviş Ömer olup dönemin kıymetli mûsikîşinaslarıydı. Sâlim tezkiresinde Itrî'nin hânendeliği o derece güzel ki yanında kimsenin hânendelik yapmaya tevessül etmediği rivayet edilmiştir. Itrî ayrıca Enderûn'da mûsikî fasıllarını yönetmiş, icrâ etmiş ve burada dersler vermiştir. Türk müziği tarihinde esas olarak Itrî bestekârlığı ile hakettiği üne kavuşmuştur. Yılmaz Öztuna 2000'den fazla eser bestelediğini söylese de araştırmamızda ancak 36 eserine ulaşılabilmiştir. İslâm âleminde tüm müslümanlar tarafından icrâ edilen Segâh Tekbir ve Salât-ı Ümmiye gibi eserleri ününe ün katmıştır. Itrî, 50 civarında makamda bestelediği eserlerde makamları karakterlerine uygun yapıda üst seviyede kullanmış bu da bestelerinin kalıcılığını sağlamıştır. Kullandığı makam, melodi, güfte ve usûl uyumuna döneminde çok az bestekârda rastlanılmaktadır. Yaptığımız çalışmada Buhûrizâde Mustafa Itrî'nin hânendeliği ve bestekârlığı Türk müziği kaynakları araştırılarak incelenmiş; Türk müziği makamlarını kullanma tekniği ise eserlerinin makam ve usûl yapısı göz önüne alınarak incelenmiştir.

Buhûrîzâde Mustafa Itrî's Singing, Composing And Using Technique Of Turkish Music Maqams

Buhûrîzâde Mustafa Itrî, One of the most important composers of Turkish music, lived in the second semester of the XVII century and the first quarter of the century of XVIII century. During this period, Mevlevi Lodges functioned in duty of Turkish music conservatory. Itrî participated in Yenikapı Mevlevî Lodge near the house where he was born. He took music lessons from this Mevlevi Lodge in the period of the masters of music. These important masters is: Nasrullah Efendi, Koca Osman, Galatalı Osman Vehbi Çelebi and Derviş Ömer. In Salim'sTezkire, it has been rumored that he was so beatiful singer that nobody wanted to sing a song. He also has directed the musical Fasıl in Enderûn, performed fasıl's singing and gave music lectures in here. In the history of Turkish music, he mainly has gained reputation it deserved with a composer Itri. We could reach 36 works in our research, Although Yılmaz Öztuna has said more than 2000 works, His works as Segah Tekbir and Salat-ı Ümmiye, being performed by all Muslims in the Islamic world, has added to his fame. he have used maqams at highest level in his works he composed in around 50 maqams that led to permanence of his works. According of maqam, melody, lyrics and rhythm he used in his era are seen in very few works. Buhûrizâde Mustafa Itrî's singing and composing has been studied by researching Turkish music sources in my article; however, using his techniques of Turkish maqams were examined by taking into account structure of maqam and rhythm.

___

Bardakçı, Murat, "Itri", Habertürk Gazetesi [s.28], 06.05.2012, İstanbul. Ediboğlu, Baki Süha, Ünlü Türk Bestekârları, Ak Kitabevi, 1962, İstanbul.

Gürpınar, Mehmet Haldun, Buhûrizâde Mustafa Itrî Efendi Hayatı, Nevâ Kâr'ın Makam Olarak İncelenmesi ve Elimdeki Notası Mevcut Eserleri, Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, İ.T.Ü. Sosyal Bilimler Enstitüsü, 1991, İstanbul.

Karabaşoğlu, Cemal, Lâle Devri Mûsikîşinâsları, Kutup Yıldızı Yayınları, 2012, İstanbul.

Özalp, Mehmet Nazmi, Türk Mûsikîsi Tarihi, MEB. Yayınevi, I., 2000, İstanbul.

Özcan, Nuri, "Itrî Efendi, Buhurîzâde", TDV. İslam Ansiklopesisi, 19, 1999, İstanbul.

Öztuna, Yılmaz, Büyük Türk Mûsikîsi Ansiklopedisi, Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayınları, I., 1990, Ankara.

Sürelsan, İsmail Baha, "İsmail Baha Sürelsan'ın Monografisi", Milli Kültür Dergisi, 4., 1977, Ankara.