DARÜLBEDAYİ'DEN TİYATRO'YA ATİPİK MODERNİST BİR KADIN: AFİFE JALE VE DÖNEMİ

Osmanlı Devleti'nde en erken dönemde Tanzimat'ın ilanı ile başlatılabilecek modernleşme çabaları çeşitli yaşam alanlarına dair önemli katkılar sunmuştur. Bu yaşam alanları içerisinde siyasal, ekonomik, sosyal, kültürel ve sanat da bulunmaktaydı. Kadın bu yaşam alanlarının neredeyse her birinde kendine dair yeniliklere karşı bir beklentide bulunmuştur. Tanzimat esasında Osmanlı Devleti üzerinde Batılı devletlerin etkisini arttırmada önemli bir dönem başlatmıştır. Bu dönemde sosyal ve siyasi hayatta yenilenme hareketleri hızlanmıştır. Kabul edilen kanunlar ve yapılan düzenlemelerle devletin kurtarılması, Osmanlı toplumunun Batılılaştırılması amaçlanmıştır.1Modernleşme kendini toplumsal yapı üzerinde hissettirmeye başlayınca geriden gelen yaşam ritüellerinde farklılaşmalar ya da belli ölçülerde iki tarz arasında gelgitler oluşmaya başlamıştır. Yeni ile eski arasında ya da modern ile klasik arasında insanların ortaya koyduğu tercihler öncekine göre başka yaşam pratiklerini ortaya çıkardı. Tanzimat ile başlayan söz konusu modernleşme Meşrutiyet yıllarında büyük bir hızla devam etmiştir. Bu sürecin taşıyıcı ve yürütücü kuvvetleri arasında en önde gelen basın ve yayın organları olmuştur. Bu dönemde yayınlanan gazete, dergi ve edebi eserlere taşınan yazılarda batılılaşma ya da modernleşme hareketleri ile ilgili önemli mesajlar verilerek toplumun bu yönde bilgilendirilmesi yoluna gidilmiştir. Bu basın ve yayın organlarının güçlü kalemleri arasında kadınlar da önemli bir yeri doldurmuşlardır. Yazın yaşamında başlayan bu girişimler sanat yaşamında özellikle tiyatro ve sahne dünyasında Afife Jale ile anılmaya başlamıştır. Afife döneminin önünde ve ilerisinde durabilmeyi başarmış kişisel teşebbüsü ve cesareti ile Osmanlı kadın yaşamının döneminde tanık olduğunun aksine bir Türk ve Müslüman kadının sahne yaşamındaki gayretini örneklemektedir. Yaşamında içerisine girmiş olduğu mücadelesinde hayatı büyük bir dram ve travma ile sonuçlanmıştır. Çalışmamızın esas hareket noktası Afife Jale'nin biyografik incelenmesinin yanı sıra sahne yaşamı üzerinden yorumlanan kadın yaşamı ve teşebbüsdür.

From Darülbedayi to Drama Modernizatıon Period Atypical A Woman: Afife Jale and Her Period

Reforms can be started with the proclamation of the Ottoman Empire in the early modernization efforts has provided important contributions of the various habitats. In this habitat political, economic, social, there were cultural and art. Women have been found in almost every one of these habitats in the expectation that innovation against himself. The Ottoman Empire after the Tanzimat period has launched a major boost the impact of Western states. In this period of social and political life movement has accelerated innovation. Accepted by state law and the rescue of the regulations, aimed to Westernized Ottoman society. Modernization itself in a certain degree of differentiation or ritual from life behind the social structure began to feel the tide began to form between the two styles. Between new and old or between modern and classic choice that people put revealed another life according to the previous practice. Said starting with the Tanzimat modernization continued at a great pace in the Constitutional years. This process is most prominent among the driving force from the carrier and press and publications have been. During this period, published in newspapers, magazines and literary writings moved to westernization of society or giving important messages regarding the modernization movements were encouraged to be informed in this respect. This powerful items of publications in the press and women have filled an important place. Write life of these initiatives began life with art began to be called AfifeJale especially in theater and on stage. Afif scene of a Turkish and Muslim women of the period with people who managed to stand in front of and beyond the enterprise and courage, unlike the living witness of the Ottoman woman has entered into an effort to prove that life can tell their plight. AfifeJale essential starting point of our work and try to identify the scene where the woman has been through a life of courage and enterprise.

___

  • AHMET, Refik, Türk Tiyatrosu Tarihi, Kanaat Kitaplığı, İstanbul 1934.
  • AND, Metin, Cumhuriyet Dönemi Tiyatrosu (1923-1983), Türkiye İş Bankası Yayınları, Ankara 1983.
  • AND, Metin, "Cumhuriyetten Önce Türkiye'de Tiyatro", Cumhuriyet Dönemi Türkiye Ansiklopedisi, İletişim Yayınları, Cilt 9, İstanbul 1996.
  • AND, Metin, Türk Tiyatrosu Tarihi, İstanbul 1970, s.153.
  • BUTTANRI, Müzeyyen, "Cumhuriyet Devri Türk Tiyatrosunda Batı Etkisi", Turkish Studies, Volume 5/2 Spring 2010, s.54.
  • ERTUĞRUL, Muhsin, "Mösyö Sege'nin Keçisi", Temaşa, 9 Kasım 1918. Temaşa, 30 Kasım 1918.
  • KAPLAN, Leyla, Cemiyetlerde Ve Siyasi Teşkilatlarda Türk Kadını (1908-1960), Atatürk Araştırma Merkezi Yayınları, Ankara 1998.
  • KONUR,Tahsin,"Cumhuriyet Döneminde Devlet Tiyatro İlişkisi", dergiler.ankara.edu.tr/dergiler/26/1029/12457, (E.T:03.06.2015).
  • KURNAZ, Şefika, Cumhuriyet Öncesi Türk Kadını, T.C. Başbakanlık Aile Araştırma Kurumu Başkanlığı Yayınları, Ankara 1991.
  • KÜÇÜK, M.Kemal, "Temaşamızda Türk Kadını II", Darülbedayi, 1 Şubat 1932.
  • NUTKU, Özdemir, Darülbedayi'nin Elli Yılı, Ankara Üniversitesi Dil ve Tarih Coğrafya Fakültesi Yayınları, No 191, Ankara 1969.
  • NUTKU, Özdemir, "Cumhuriyet Tiyatrosu", Cumhuriyet Dönemi Türkiye Ansiklopedisi, Cilt 9, İletişim Yayınları, İstanbul 1996.
  • ÖZGÜ, Melahat, "Küçük Bir Anının Büyük Bir İzi Devlet Konservatuarı'nın Kamp Ateşi", dergiler.ankara.edu.tr/dergiler/13/1186/13713, (E.T:05.05.2015).
  • PEKMAN,Yavuz, "Tanzimat Dönemi Oyun Yazarlığında Batılılaşma Olgusu", Tiyatro Araştırmaları Dergisi, Sayı14, Ankara DTCF Yayınları, Ankara, s.7.
  • SELEN, Korad Birgiye, "Kültür Politikaları, Türk Tiyatrosu ve DT Örneği", s.80.
  • SEVENGİL, R.A., Yakın Çağlarda Türk Tiyatrosu, Cilt 1, Kanaat kütüphanesi, İstanbul 1934.
  • ŞENER, S., Cumhuriyetin 75 Yılında Türk Tiyatrosu, İş Bankası yayınları, İstanbul 1998.
  • SÜNER, Levent, "Cumhuriyet Döneminde Tiyatroların Kurumlaşması", dergiler.ankara.edu.tr/dergiler/13/1190/13744 (E.T:.12.06.2015).
  • TÖRE, Enver, "Türk Tiyatrosunun Kaynakları", Turkish Studies, Volum 4/1-II Winter 2009, s.2183
  • http://www.istanbulkadinmuzesi.org/afife-jale#tn1(E.T:05.09.2015).
  • http://tiyatromuzesi.org/drupal/g_darulbedayi (E.T:05.10.2015).