CUMHURİYET DÖNEMİNDE MUŞ, BİTLİS VE VAN’A YAPILAN İSKÂN ÇALIŞMALARI (1923-1938)

Ulus-devletlerin en belirgin özelliği farklı din, dil, kültür ve etnisiteleri tek bir potada eriterek homojen bir toplum inşa etmeye çalışmış olmalarıdır. Ulus-devletler bunu yaparken öncelikle bir ayıklama, saflaştırma ve benzeştirme süreci olan disimilasyon [benzeşmeyenlerin dışlanması] ve asimilasyon [benzeştirme] politikalarına başvurur. İmparatorluk bakiyesi üzerine kurulan Cumhuriyet Türkiye'si de, gayrimüslimlere disimilasyonist, Müslüman ama Türk olmayan unsurlara asimilasyonist politikalar uygulayarak homojen bir toplum yaratmayı hedefledi. Kemalist Cumhuriyet, bunu gerçekleştirmek için başvurduğu yollardan biri de iskân politikasıydı. Hiç kuşkusuz, iskân politikasının geniş ölçekte uygulandığı yerlerin başında Kürt nüfusun yoğunlukla yaşadığı Doğu ve Güneydoğu Anadolu bölgeleri yer alıyordu. Söz konusu bölgelerdeki iskân politikasının temel hedefi bölgeyi Türkleştirmek ve bölgedeki hâkimiyetini sağlamlaştırmaktı. Bu çalışmada, erken Cumhuriyet döneminde hem ülke dışından hem de ülke içinden bazı vatandaşların Muş, Bitlis ve Van'a iskân edilmeleri ele alınarak söz konusu vilayetlerde uygulanan iskân politikası mercek altına alınacaktır

The Settlement Activities in Mush, Bitlis and Van in the Republic Period (1923-1938)

The most prominent feature of the nation-states is to build a homogeneous society by assimilating different languages, religions, cultures and ethnicities in one melting pot. The nation-states resort to a process of sorting, purification and homogenization which is known as dissimilation and assimilation policy. The Republic of Turkey which was established on the remainders of an Empire aimed to create such a homogeneous society by carrying out a dissimilation policy towards the non-Muslims on the one hand and an assimilation policy towards non-Turk Muslims on the other hand. One of the ways that the Kemalist Republic consulted to achieve this goal was to enforce the settlement policy. Undoubtedly, settlement policies were most widely implemented in the East and Southeast Anatolia where there was high density of the Kurdish population. The main purpose of the settlement policies in these regions was to turkify those people and to establish a territorial dominance there. This study focuses on the settlement policy implemented in Mush, Bitlis and Van investigating how some citizens both within the country and from abroad were settled in these provinces during the early Republic Period

PDF

___

Başbakanlık Cumhuriyet Arşivi
Dâhiliye Vekilliği Nüfus Umum Müdürlüğü, Geçen Dört Yılda Yapılan ve Gelecek Dört Yılda Yapılacak İşler Hülasası, Başvekâlet Matbaası, Ankara, 1935.
Devlet İstatistik Enstitüsü, İstatistik Yıllığı, III, ( 1930), Ankara, 1930.
Güneydoğu Birinci Genel Müfettişlik Bölgesi, Cumhuriyet Matbaası, İstanbul, 1939.
Resmi Gazete, 1 Temmuz 1926, Sayı: 409.
Resmi Gazete, 21 Haziran 1934, No: 2733.
ARI, Kemal, Büyük Mübadele: Türkiye’ye Zorunlu Göç (1923-1925), Tarih Vakfı Yurt Yayınları, Beşinci Basım, İstanbul, 2010.
BABUŞ, Fikret, Osmanlı’dan Günümüze Etnik ve Sosyal Politikalar Çerçevesinde Göç ve İskân Siyaseti ve Uygulamaları, Ozan Yayıncılık, İstanbul, 2006.
BAYRAK, Mehmet, Kürtlere Vurulan Kelepçe: Şark Islahat Planı, Özge Yayınları, Ankara, 2009.
BEŞİKÇİ, İ. Kürtlerin Mecburi İskânı, Komal Yayınları, İstanbul, 1977. Cumhuriyetin İlk Yılları (1923-1938) İsmet İnönü’nün Hatıraları, II, Cumhuriyet Yayınları, İstanbul, 1998.
ÇAĞAPTAY, Soner, Türkiye’de İslam, Laiklik ve Milliyetçilik Türk Kimdir?, İstanbul Bilgi Üniversitesi Yayınları, İstanbul, 2009.
___, “Kemalist Dönemde Göç ve İskân Politikaları: Türk Kimliği Üzerine Bir Çalışma”, [Çev. Defne Orhun], Toplum ve Bilim, S. CXCX, [Yaz 2002], ss. 218-241.
ÇAĞLAYAN, Ercan, Cumhuriyet’in Diyarbakır’da Kimlik İnşası (1923- 1950), İletişim Yayınları, İkinci Baskı, İstanbul, 2014.
GERAY, Cevat, “Türkiye’de Göçmen Hareketleri ve Göçmenlerin Yerleştirilmesi”, Amme İdaresi Dergisi, c. III, S. 4, [Aralık 1970], ss. 8-36.
Genelkurmay Belgelerinde Kürt İsyanları, c. I, Kaynak Yayınları, İkinci Baskı, İstanbul, 2011.
GÖK, Salhadin, Tek Parti Döneminde Doğu ve Güneydoğu Anadolu’da İskân Politikaları [1923-1950], [Yayınlanmamış Doktora Tezi], Dokuz Eylül Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, İzmir, 2005.
HİRSCHON, Renee, Ege’yi Geçerken: 1923 Türk-Yunan Zorunlu Nüfus Mübadelesi, Çev. Müfide Pekin-Ertuğ Altınay, İstanbul Bilgi Üniversitesi Yayınları, İstanbul, 2007.
İNÖNÜ, İsmet, Defterler [1919-1973], c. I, [3. Baskı], [Haz. Ahmet Demirel], YKY, İstanbul, 2008.
KİRİŞÇİ, Kemal - Winrow, Gareth M., Kürt Sorunu Kökeni ve Gelişimi, [Çev. Ahmet Fethi], [6. Baskı], Tarih Vakfı Yurt Yayınları, İstanbul, 2010.
KOCA, Hüseyin, Yakın Tarihten Günümüze Hükümetlerin DoğuGüneydoğu Anadolu Politikaları (Umumî Müfettişliklerden Olağanüstü Hâl Bölge Valiliğine), Mikro Yayınları, Konya, 1998.
OKUTAN, M. Çağatay, Tek Parti Döneminde Azınlık Politikaları, İstanbul Bilgi Üniversitesi Yayınları, İstanbul, 2009.
ÖZTÜRK, Saygı, İsmet Paşa’nın Kürt Raporu, Doğan Kitap, [5. Baskı], İstanbul, 2008.
PEKEL, Galip, “İskân ve Muhaceret I”, Siyasi İlimler Mecmuası, S.83, Aralık 1938.
TEKELİ, İlhan, “Osmanlı İmparatorluğu’ndan Günümüze Nüfusun Zorunlu Yer Değiştirmesi ve İskân Sorunu”, Toplum ve Bilim, S. 50, [1990], ss. 49-71.
VARLIK, M. Bülent [Haz.], Umumi Müfettişler Toplantı Tutanakları- 1936, Dipnot Yayınları, Ankara, 2010.
YILDIRIM, Onur, Diplomasi ve Göç: Türk-Yunan Mübadelesinin Öteki Yüzü, İstanbul Bilgi Üniversitesi Yayınları, İstanbul, 2006.
YILDIRIM, Tuğba, [Der.], Kürt Sorunu ve Devlet: Tedip ve Tenkil Politikaları (1925-1947), Tarih Vakfı Yurt Yayınları, İstanbul, 2011.
YÜKSEL, Hayriye, Ulus İnşasında Zorunlu Göç Unsuru: Tek Parti Dönemi [1923-1945] İskân Kanunları, [Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi], Gazi Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Ankara, 2007.