AĞRI İLİNDEKİ MİMARİ ESERLERDE VE EL SANATLARINDA GÖRÜLEN FİGÜRLÜ BEZEMELERİN TÜRK FİGÜRLÜ BEZEME DÜNYASI İÇİNDEKİ YERİ VE ÖNEMİ

Anadolu coğrafyasının uç noktasında, Asya ile Avrupa arasında önemli geçiş güzergâhlarından birisini oluşturan Ağrı ili toprakları eski çağlardan beri önemli bir yerleşim alanı olmuştur. Ortaçağ ve sonrasında da jeopolitik konumundan dolayı önemini korumuş olan bölge Türk-İslam sanatı eserleri bakımından oldukça zengindir. İlde bulunan saray, cami, türbe, mezarlık ve mezar taşları ile el sanatlarında görülen figürlü bezemeler kültür ve sanat tarihi açısından dikkat çekicidir. Başta aslan ve kartal olmak üzere insan, koç, koyun, at gibi birçok örneğine rastlanılan bu figürlü bezemelerin Türk figüratif bezeme repertuarında en çok işlenen figürler olduğu görülmektedir. İçerdikleri ikonografik anlamları ile Türk kültürünün izlerini bünyesinde barındıran bu figürlü bezemeler aynı zamanda geniş bir coğrafyaya yayılan Türk sanatının bağlarını tespit etmede de en önemli ipuçlarından birisini oluşturmaktadır. Bu çalışmada il sınırları içinde yer alan mimari eserlerde ve el sanatlarında görülen figürlü bezemelerin Türk figür dünyası içindeki yeri, önemi ile bağlantıları örneklerle tespit edilmeye çalışılmıştır

The Place and Importance of Figurative Ornaments Being Used on Architectural Work and Handicrafts in the City of Ağrı Within the Turkish Figurative Ornament World

Forming one of the most important passage routes between Europe and Asia at the cutting edge of the Anatolian geography, the province of Ağrı has been an important zone of occupation since ancient times. The region that sustained its importance due to its geopolitical position during the Medieval and afterwards is very rich in terms of Turkish-Islamic masterpieces.The palaces, mosques, tombs, cemeteries, headstones, as well as figurative ornaments being observed on handicrafts in the city are all remarkable in terms of culture and art history. Having many samples primarily such as lions and eagles, as well as humans, rams, sheep and horses, these figurative ornaments are observed to be frequently handled in the Turkish figurative ornament repertoire. These figurative ornaments that contain the traces of the Turkish culture with their iconographic meaning also form one of the most important clues in determining the bonds of the Turkish art that has spread in a wide geography. This study tries to determine the place, importance and bonds of figurative ornaments being used on architectural work and handicrafts in the provincial borders within the Turkish figurative world with the help of examples

PDF

___

AKOK, Mahmut (1961). “Ağrı Doğubayazıt İshak Paşa Sarayı Rölevesi ve Mimarisi”, Türk Arkeoloji
Dergisi, S.X–2 (s. 30–4) Ankara: Kültür Bakanlığı Yayınları.
AKTEMUR, A. Murat (2012), Ardahan Çevresindeki Soyut İnsan Heykeli Formlu Mezar Taşları, Erzurum: Eser Ofset Matbaacılık.
BAYRAM, Sadi (1998). “Hayvan Figürlü Halılarda EjderKaplumbağa-Akrep-Kertenkele”, Türk Soylu
Halıların Halı, Kilim ve Cicim Sanatı Uluslararası Bilgi Şöleni Bildirileri, (s. 65-76), Atatürk Kültür Merkezi Yayınları: Ankara.
BERKLİ, Yunus (2006). “Ardahan-Çıldır Çevresinde Heykel Biçimli Mezar Taşlarının Türk Sanatındaki Yeri ve Önemi”, Güzel Sanatlar Fakültesi Dergisi, S.9, (s.174-186), Erzurum.
BİNGÖL, Yüksel (1999). İshak Paşa Sarayı, Türkiye İş Bankası Yayınları: Ankara.
ÇAY, Abdülhaluk (1983). Anadolu’da Türk Damgası Koç-Heykel Mezartaşları ve Türklerde Koç-Koyun Meselesi, Türk Kültürünü Araştırma Enstitüsü Yayınları: Ankara.
ÇETİN, Yusuf (2012). Tarihi Kalıntıları ve Kültürel Değerleri İle Ağrı, Ankara: Ağrı İbrahim Çeçen Üniversitesi Yayınları.
ÇETİN, Yusuf (2015). Türk Sanatında Tavus Kuşu İkonografisi, Erzurum: Fenomen Yayıncılık.
ÇORUHLU, Yaşar (2007). Erken Devir Türk Sanatı, İstanbul: Kabalcı Yayınları.
ÇORUHLU, Yaşar (1995). “Türk Sanatında Görülen Deve Figürlerinin Sembolizmi”, Prof. Dr. Oktay
ASLANAPA′ ya Armağan, Türk Kültürü Araştırmaları Enstitüsü Yayınları, (s. 95-104), Ankara.
DANIK, Ertuğrul (1990). Koç ve At Şeklindeki Tunceli Mezar Taşları, Ankara: Türk Kültürünü Araştırma Enstitüsü Yayınları.
DİYARBEKİRLİ, Nejat (1972). Hun Sanatı, İstanbul: Milli Eğitim Bakanlığı Kültür Yayınları.
ESİN, Esin (1962). “Eurasia Göçebelerinin San’atının ve İslâmiyetten Evvelki Türkistan SanatınınTürk
Plastik ve Tersîmî San’atları Üzerindeki Bazı Tesirleri”, Milletlerarası Türk Sanatları Kongresi,19-14 Ekim 1959 Kongreye Sunulan Tebliğler, (s. 166- 167), Ankara.
GÜNDOĞDU, Hamza (1979). Türk Mimarisinde Figürlü Taş Plastik, İstanbul Üniversitesi Edebiyat
Fakültesi Sanat Tarihi Bölümü (Basılmamış Doktora Tezi), İstanbul.
GÜNDOĞDU, Hamza (1991). Doğubayazıt İshak Paşa Sarayı, Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları.
GÜNDOĞDU, Hamza (2004). “Tokat’tan Birkaç Figürlü Kabartma Hakkında”, Atatürk Üniversitesi Güzel Sanatlar Enstitüsü Dergisi, S. 13, (s. 65-93), Erzurum.
GÜNDOĞDU, Hamza (2006). “Nahçıvan’dan Figürlü Bir Mezar Taşının Düşündürdükleri”, Atatürk Üniversitesi Güzel Sanatlar Enstitüsü Dergisi, S.16, (s. 49-57), Erzurum.
İSKENDERZADE, Lale Avşar (2010). Göktürk Dönemi İnsan Figürlü Taş Anıtlar, Selçuk Üniversitesi
Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, S. 24, (s. 255-269), Konya.
KAYA, Faruk (2001). Ağrı Ovası ve Çevresinin Coğrafi Etüdü, Atatürk Üniversitesi Sosyal Bilimler
Enstitüsü Coğrafya Anabilim Dalı (Basılmamış Doktora Tezi), Erzurum.
KIRZİOĞLU, M. Fahrettin (1966). ”Ağrı”, Turizm Bülteni, S. 51 (s. 5), Ocak 1996.
MÜLAYİM, Selçuk (1999). Değişimin Tanıkları Ortaçağ Türk Sanatında Süsleme ve İkonografi, İstanbul: Kaknüs Yayınları.
ÖGEL, Semra (1962). “Selçuklu Sanatında Çift Gövdeli Aslan Figürü”, Belleten C.XXXI, (s. 529-534), Ankara.
ÖNEY, Gönül (1971). "Anadolu Selçuk Mimarisinde Arslan Figürü", Anadolu (Anatolia), XIII, s.1-64.
ÖNEY, Gönül (1972). “Anadolu Selçuklu Mimarisinde Avcı Kuşlar, Tek ve Çift Başlı Kartal”, Malazgirt
Armağanı, (s. 139-171), Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları. ÖNEY, Gönül (1988). Anadolu Selçuklu Mimarisinde Süsleme ve El Sanatları, Ankara: Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayınları.
ÖZFIRAT, Aynur (2001). Doğu Anadolu Yayla Kültürleri (M.Ö. II. Bin Yıl), İstanbul: Arkeoloji ve Sanat Yayınları.
UYKUR, Ramazan (2013), Artuklu Türkmenleri’nin Sikkelerinde Mitolojik Bir Yaratık: “Çift Başlı Kartal”, Seleucia ad Calycadnum, S.3, s. 145-158.
UZUN, Tolga (1996). “ Türk Sanatındaki Kartalların İkonografisi ve Devamlılığı”, Pamukkale Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, S.1 (s. 82-89) , Denizli.