BİTLİS’TE AŞİRETLER VE MİLLİ MÜCADELE DÖNEMİNDE YAŞANAN ASAYİŞ OLAYLARI

Anadolu toprakları ve özellikle Doğu Anadolu Bölgesi aşiret yapısının çok fazla görüldüğü bir coğrafyadır. Tarım ve hayvancılık temelli iktisat yapısının görüldüğü bu sosyal örgütlenmeler, birlikte yaşamı da bir nevi zorunlu kılmıştır. Kan bağına dayalı olan aşiret yapılanması, akrabaların bir arada yaşama kültürünü de beraberinde getirmektedir. Aşiretler bulundukları coğrafya ve duruma göre bazıları göçebe olarak yaşamını devam ettirirken bazıları da yerleşik hayat tarzına sahiptirler. Bitlis, bulunduğu coğrafya itibariyle aşiret yaşamının yoğun olduğu bir vilayettir. Tarihi süreçte birçok aşirete ev sahipliği yapmış ve bu sosyal yapı, zaman içerisinde değişikliğe uğrasa da yaşamaya devam etmiştir. Aşiretler sahip oldukları yapı ve alışkanlıklar itibariyle devlet otoritesine aykırı bir tutum içerisinde olmalarına rağmen bazı dönemlerde ve özellikle Hamidiye Alayları adı altında devlet oluşumu içerisinde yer almışlardır. Söz konusu aşiretler Birinci Dünya Savaşı’nda cephelerde ön saflarda yer almışlardır. Bununla birlikte Birinci Dünya Savaşı’ndan sonra mütareke şartları ve otorite boşluğunun getirdiği ortam yüzünden birçok asayiş olayına sebep olmuşlardır. Millî Mücadele Dönemi’nde Bitlis Vilayeti’nde birçok asayiş olayı meydana gelmiştir. Bu olaylar; köy basma, soygun, yol kesme, hırsızlık, aşiretlerin birbirine saldırması vs. şeklinde siyasi bir amaç gütmeyip tamamen adi vukuatlar olarak kayıtlara geçmiştir. Bu çalışmada Millî Mücadele Dönemi’nde yaşanan asayiş olayları arşiv belgeleri ışığında ele alınmıştır. Elde edilen belgeler ışığında birçok asayiş olayının yaşandığı ve bunların bölgedeki kolluk kuvvetlerini çok uğraştırdığı anlaşılmıştır. Bölgede bulunan XIII. Kolordu Kumandanlığı bu olayları önlemek için çok çaba harcasa da tam olarak önüne geçememiş ve problemler cumhuriyetdöneminde de devam etmiştir. Bu çalışmada Bitlis Vilayeti’ndeki aşiretlerin yapısı, gelişimi ve aşiretlerin Millî Mücadele Dönemi’nde neden olduğu asayiş olayları, özellikle ana kaynaklar olan Arşiv Belgeleri ışığında ele alıp bu dönemin en önemli sorunu olan asayiş olayları tarihsel perspektifle ele alınmıştır

Tribes in Bitlis and Safety Events During the National Struggle

Anatolian lands and especially the Eastern Anatolia Region are a geography where the tribal structure has appeared mostly. These social organizations, in which an economic structure based on agriculture and animal husbandry is observed, have made life compulsory. Tribal structuring based on the kindredship not only brings a culture of living together but also naturally brings out a leader representing the tribe. Whereas some of the tribes continue their lives as nomads depending on their geography and situation, some of them have a settled lifestyle. Bitlis, a province where tribal life is intense because of its geography, hosted many tribes throughout history and even if its social structure has changed in time, tribal life has continued to exist. Although the tribes have an attitude against the state authority due to their structure and habits; they took part in the state formation under the name of the Hamidiye Regiments and fought in the front lines, especially during the First World War. After the First World War, they caused many safety events because of the conditions of armistice and the authority gap. In this study, we tried to deal with the public order events in the National Struggle Period in the light of archival documents. These events are; raiding villages, robbery, roadblocking, theft, tribes attacking each other, etc. They did not have a political purpose and were recorded as completely ordinary incidents. In the light of the documents obtained, we have determined that many public order incidents have taken place and that these have made the law enforcement officers in the region very busy. Although the 13th Corps Command in the region made great efforts to prevent these events, they could not completely prevent these events and the events continued until the republican period. We tried to explain the most important problem of this period, which is the structure and development of the tribes in the Bitlis Province, and the public order events caused by the tribes during the National Struggle, especially in the light of archival documents, which are first-hand sources.

PDF

___

Arşiv Belgeleri
T.C. Cumhurbaşkanliği Devlet Arşivleri Başkanliği Osmanli Arşivi (BOA).
BOA, DH. KMS., K.48, G.49.
BOA. DH. KMS., K.51, G.44.
BOA, DH.ŞFR., K.98, G.21.
BOA, DH. ŞFR., K.459, G.76
BOA, DH.ŞFR., K.624, G.67.
BOA, DH.ŞFR., K.638, G.45.
BOA. DH. EUM. 2.Şb., K.54, G.51.
BOA. DH. EUM. AYŞ., K.15, G.10.
BOA, Y.PRK.MYD., K.12, G.36.
Millî Savunma Bakanliği Arşiv ve Askeri Tarih Daire Başkanliği (ATASE) ATASE, İSH., K.23, G.70.
ATASE, İSH., K.23, G.97.
ATASE İSH., K.2, G.146.
ATASE İSH., K.23, G.1.
ATASE İSH., K.23, G.45.
ATASE, İSH., K.101, G.79.
ATASE, İSH., K.109, G.77.
ATASE, İSH., K.23, G.107.
ATASE, İSH., K.23, G.113.
ATASE, İSH., K.23, G.45.
ATASE, İSH., K.23, G.66.
ATASE, İSH., K.23, G.86.
ATASE, İSH., K.24, G.12.
ATASE, İSH., K.24, G.2.
ATASE, İSH., K.24, G.2.
ATASE, İSH., K.28, G.67.
ATASE, İSH., K.49, G.25.
ATASE, İSH., K.51, G.4.
ATASE, İSH., K.51, G.5.
ATASE, İSH., K.552, G.135.
ATESE, İSH., K.49, G.71.
ATASE, İSH., K.613, G.131.
ATASE, İSH., K.51, G.19.
Araştırma ve İnceleme Eserler
Ahmet İzzet Paşa. (2019). Feryadım, C.I. Timaş Yayınları.
Bayraktar, B. (2007). 20. Yüzyıl Dönemecinde Rus General Mayevski’nin Türkiye Gözlemleri [Van-Bitlis Vilayetleri Askerî İstatistiği. İnkılap Kitapevi.
Bruinessen, M. (2015). Ağa, Şeyh, Devlet. (Çev. S.B. Yalkut), İletişim Yayınları.
Demirel, M. (2002). Ermeniler Hakkında İngiliz Belgeleri (1896-1918). Yeni Türkiye Yayınları.
Evsile, M. (1996, Sayı: 36). Birinci Dünya Savaşı'nda Kafkas Cephesi'nde aşiret mensuplarindan oluşturulan milis birlikleri. Atatürk Araştırma Merkezi Dergisi, 911-926.
Gencer, F. (2010). Merkeziyetçi Düzenlemeler Bağlamında Bedirhan Bey Olayı. Yayınlanmamış doktora tezi, Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
Genelkurmay Başkanlığı. (1993). Birinci Dünya Harbinde Türk Harbi, Kafkas Cephesi, 3. Ordu Harekâtı,. Genelkurmay Başkanlığı Yayınları.
Gökalp, Z. (2013). Kürt Aşiretler Hakkında Sosyolojik Tetkikler. Toker Yayınları.
Karpat, K. (2010). Osmanlı'dan Günümüze Etnik Yapılanma ve Göçler. Timaş Yayınları.
Kıran, E. (2003). Kürt Milan Aşireti Konfederasyonu. Elma Yayınları.
Kocadağ, B. (1997). Doğuda Aşiretler, Kürtler,Aleviler. Can Yayınları.
Kodaman, B. (1987). Sultan II. Abdülhamid Devri Doğu Anadolu Politikası. Türk Kültürünü Araştırma Enstitüsü Yayınları: 67.
Özdağ, S. (2021). Milli Mücadele Dönemi'nde Bitlis. Yayınlanmamış doktora tezi.Fırat Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
Özer, A. (2003). Doğu’da Aşiret Düzeni ve Brukanlar. Elips Yayınları.
Öztürk, M. (2014). Tarih Felsefesi. Akçağ Yayınları.
Perinçek, D. (2014). Aşiretler Raporu. Kaynak Yayınları.
Tekdal, D. (2018). II. Abdülhamid Döneminde Bitlis Vilayeti. Yayınlanmamış doktora tezi, Pamukkale Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
Toker, Y. (2009). Millî Mücadele İç İsyanlar. Toker Yayınları.
Türkdoğan, O. (2006). Etnik Sosyoloji. Timaş Yayınları.