CUMHURİYET İDARESİNE GEÇİŞ SÜRECİNDE SİİRT’TE DEMOGRAFİK GÖSTERGELER

Modern devletlerin kurulmasıyla birlikte önemi iyice anlaşılmaya başlanan nüfusmeselesinin Osmanlı Devleti’nde gündeme gelmesi için XIX. yüzyılı beklemekgerekmiştir. Asker ve esnaf sayısının belirlenmesi ve vergi miktarlarının tespitedilebilmesi için yöneticilerin başlattıkları nüfus sayımı uygulamaları Osmanlı nüfusuile ilgili genel bir fikir vermekle birlikte bu nüfus sayımları somut ve ayrıntılı sonuçlarvermekten uzaktır. Modern istatistik yöntemlerinin gelişmeye başlaması ve ulus-devlettemelinde örgütlenen modern devletlerin tarih sahnesine çıktığı XX. y.y.’dan itibarendevlet yöneticileri nüfus olgusuna bambaşka anlamlar yüklemişlerdir. Gücünü,barındırdığı insan sermayesi ve niteliğinden alan modern devletler, nüfuslarını kayıtaltına almaya azami ölçüde dikkat etmiştir. Türkiye’de Cumhuriyet’in ilanından sonra,uzun yıllar süren savaşlardan sonra nüfusun ortaya çıkarılması noktasında bir anlamdabilanço değerlendirmesi yapmak için nüfus sayımına girişilmiştir. Türkiye nüfusununçeşitli parametreler dikkate alınarak kayıt altına alındığı 1927 nüfus sayımına göre,Cumhuriyet’in ilan edildiği yıl il statüsüne kavuşan Siirt’in de nüfus özelliklerini tespitedebilmek mümkündür. Bu çalışma kapsamında, XIX. y.y.’ın sonlarında Siirt’in sahipolduğu nüfus özelliklerine değinilip 1927 nüfus sayım sonuçlarına göre Siirt’in erkenCumhuriyet dönemindeki demografik durumu ile ilgili bulgulara yer verilmiştir.

Demografic Indicators in Siirt in the Transition Period to the Republican Administration

It has been necessary to wait until the 19th century for the population issue which is come to be understood with the establishment of modern states to come to the agenda of the Ottoman State. Population census implementations initiated by administrators to determine the number of troops and artisans and to determine the tax amounts are far from providing concrete and detailed results, while giving a general idea about the Ottoman population. As modern statistical methods have begun to develop and the modern states organized on the basis of nation-state have become the stage of history, from the 20th century the state administrators have completely attributed different meanings for the population. The modern states, which draw their strength from the human capital and the quality, have paid utmost attention to recording of their population. After the proclamation of the Republic in Turkey, in a sense, at the point of uncovering the population, census has been undertaken to make the balancesheet. According to the 1927 census, which recorded Turkey's population taking into account the various parameters, it is also possible to identify the population characteristics of Siirt, which has attained the status of province with the proclamation of the Republic. Within the scope of this study, the characteristics of the population of Siirt in the late 20th century were mentioned and the findings of Siirt in the early Republican period were included according to the 1927 census results.

PDF

___

BOA, Y. A. RES, 10/25, (R) 18 Ma 1297, (30 Mart 1881).
BOA, DH. ŞFR, 116/56, (R) 13 Ni 1299, (25 Nisan 1883);
BOA, DH. ŞFR, 118/86, (R) 03 E 1299, (15 Eylül 1883).
Abdulmuttalib (Dâhiliyle Vekâleti Nüfus Müdür-i Umumisi), Medeni Devletlerde ve Türkiye’de Tahriri Nüfus İcrası, Ahval-i Medeniye Sicilatı ve Nüfus Defterleri Tanzimi Hakkındaki Usul ve Kavaidi Havi Rapor, Ankara Devlet Matbaası, 1341.
BİUM, 28 Teşrinievvel 1927 Umumi Nüfus Tahriri Fasikül III )Usuller Kanun ve Talimatnameler, Neticelerin Tahlili), Başvekâlet Müdevvenat Matbaası, Ankara, 1929.
Düstur 7, 3. Tertip, Kanun No: 893.
Salname-i Devlet-i Aliye-i Osmaniye, Darü’t-Tıbaat’ül Amire, İstanbul, 1264/1848.
Salname-i Vilayet-i Bitlis, Bitlis Vilayet Matbaası, Bitlis, 1310/1892.
Salname-i Vilayet-i Diyarbekir, Diyarbekir Vilayet Matbaası, Diyarbakır, 1286/1869.
Salname-i Vilayet-i Diyarbekir, Diyarbekir Vilayet Matbaası, Diyarbakır, 1287/1870.
Salname-i Vilayet-i Diyarbekir, Diyarbekir Vilayet Matbaası, Diyarbakır, 1288/1871.
Takvim-i Vekayi, (H) 05 Muharrem 1264, (13 Aralık 1847).
TCBİUM, Nüfus Sayımları 1927-1950, İstatistik Özetleri, No:8, Ankara, 1953.
TÜİK, İstatistik Göstergeler, 1923-2011, Türkiye İstatistik Kurumu, Ankara, 2012.
Türkiye Cumhuriyeti Devlet Salnamesi, 1926-1927, Matbuat-ı Müdiriyeti Umumiye. İstanbul.
Gürbüz Türk Çocuğu
İçtihad
İstanbul Şehremaneti Mecmuası
Kadro
Mihrab
Siirt
Takvim-i Vekayi
Türk Hava Mecmuası
Türkiye Hilal-i Ahmer Mecmuası
“Siirt”, Yurt Ansiklopedisi C. 9, Anadolu Yayıncılık, İstanbul 1981.
AĞAOĞLU, Ahmet, “Tahrir-i Nüfus, İstanbul Şehremaneti Mecmuası, S.37, 3 Eylül 1927.
AHMAD Feroz, Modern Türkiye’nin Oluşumu, Kaynak Yayınları, İstanbul, 2009, s.95.
AKGÜNDÜZ, Ahmet, Osmanlı Kanunnameleri ve Hukuki Tahlilleri, C. 4, Fey Vakfı Yayınları, İstanbul 1990.
ASLAN, Barış, “Tek Parti Döneminde Siirt (1923-1950)” Siirt Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Tarih Anabilim Dalı (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi), Siirt 2017.
ATALAY, Ömer, Siirt Tarihi, CHP Siirt Halkevi Yayınları, Çeltut Matbaası, İstanbul 1946.
AYDEMİR, Şevket Süreyya, “Çok Nüfuslu Anadolu”, Kadro, S.5, 1932, s.34.
AYDINLI, Halil İbrahim -Salih Çiftçi, “Türkiye’de Kır-Kent Kavramlarının Değişen Niteliği ve Mevzuatın Sürece Etkisi”, Elektronik Sosyal Bilimler Dergisi, S.54,C.14, (2015), ss.192-200.
BEG, Muhammed Emin Zeki, Kürtler ve Kürdistan Tarihi, Çev. Vahdettin İnce, Mehmet Dağ, Reşat Adak Şükrü Aslan, Nübihar Yayınları, 9. Baskı, İstanbul 2015.
Besim Ömer Paşa, “Birbirimizi Aldatmayalım”, Türkiye Hilal-i Ahmer Mecmuası, S.50, 17 Ekim 1925.
COX, Mary Elisabeth “War, Blockades and Hunger: Nutritional Deprivation of German Children 1914-1924”, Oxford Economic and Social History Working Papers, University of Oxford, 2013, ss.1-30.
ÇAKMAK, Fevzi, “Cumhuriyet’in İlk yıllarında Nüfusu Kayıt Altına Almaya Yönelik Girişimler”, ÇTTAD, C. 8, S.18-19, (Bahar-Güz 2009), ss.89- 115.
ÇAVDAR, Tevfik, Milli Mücadeleye Başlarken Sayılarla Durum ve Genel Görünüm I-II, Cumhuriyet Kitapları, İstanbul, 2001.
DARKOT, Besim, “Siird” İslam Ansiklopedisi, C. 10, MEB Yayınları, İstanbul 1997.
Doktor Muhib Nurettin, “Nüfus Meselesi ve Meyvesiz Yuvalar”, İçtihad, S.250, 15 Nisan 1928.
Doktor Müderris Kadri Raşit, İslam’da Nüfus ve Çocuk”, Mihrab, S.1, 15 Kasım 1923.
ELDEM, Vedat, Harp ve Mütareke Yıllarında Osmanlı İmparatorluğu’nun Ekonomisi, Türk Tarih Kurumu Basımevi, Ankara, 1994.
GÜNDÜZ, Aka, “Tahrir-i Nüfus Günü Hayatımızın Şen Bir Sahifesi Olmalı”, Türk Hava Mecmuası, S.32, 15 Eylül 1937.
GÜNEŞ, Mehmet, Osmanlı Dönemi Nüfus Sayımları ve Bu Sayımları İçeren Kayıtların Tahlili, Gazi Akademik Barış Dergisi, C. 8, S. 15, ss.269-298.
HAN, Şeref, Şerefname Kürt Tarihi, çev. Mehmet Emin Bozarslan, Yöntem Yayınları, 2. Baskı, İstanbul 1975.
JAKAR, Kamil, “Umumi Nüfus Tahriri ve Çocuklar”, Gürbüz Türk Çocuğu, C.2, S.13, Teşrinievvel 1927.
KARPAT, Kemal H., Osmanlı Nüfusu (1830-1914) Demografik ve Sosyal Özellikleri, çev. Bahar Tırnakcı, Tarih Vakfı Yurt Yayınları, İstanbul 2003.
KILIÇ, Orhan, “Yurtluk-Ocaklık ve Hükümet Sancaklar Üzerine Bazı Tespitler”, OTAM, S. 10, Ankara 1999.
KODAL, Tahir, Denizli Nüfus Tarihi 1923-2013, Denizli Büyükşehir Belediyesi Kültür Yayınları, İstanbul, 2014.
KOLOĞLU, Orhan, Cumhuriyet’in İlk On Beş Yılı (1923-1938), Boyut Kitapları, İstanbul, 2002.
KÖYLÜ, Zafer -Sadet Altay, “Health Propaganda During The Ataturk Period (1923-1938)”, Contextual Approaches in Sociology, (Edt.) Adela Elena Popa vd. (t.y.), ss.13-20.
MUTLU, Cengiz, “Milli Mücadele’de Türkiye’de Azalan Nüfus ve İzdivaç Meselesi”, Atatürk Araştırma Merkezi Dergisi, C. XXIX, (Mart 2013), ss.170-205.
PAMUK, Şevket, Türkiye Nüfusunun 2000 Yıllık Kısa Tarihi, https://sarkac.org/2017/05/turkiye-nufusu-sevket-pamuk/ ERT: 02.05.2018.
PERK, Kadri Cenup Doğu Anadolu’nun Eski Zamanları, İnkılap Kitapevi, İstanbul 1943.
SAKİN, Serdar-Cengiz Kartın, “İngiliz Seyyahlar Maunsell, Harris ve Sykes’ın Gözlemlerinde İran, Irak ve Türkiye”, Uluslararası Tarih ve Sosyal Araştırmalar Dergisi, Sayı: 11, Nisan 2014, ss.305-328.
SARÇ, Ömer Celal, “50 Yıllık Cumhuriyet Döneminde Ekonomik ve Sosyal Bünyedeki Başlıca Değişmeler”, İstanbul Üniversitesi İktisat Fakültesi Dergisi, C.30, No.1-4, (Ocak,1970), ss.1-26.
SEÇKİN, Bekir Sami, Başlangıçtan Günümüze Siirt Tarihi, İstanbul Siirtliler Derneği, İstanbul 2003.
SEMİZ, Yaşar, “1923-1950 Döneminde Türkiye’de Nüfusu Arttırma Gayretleri ve Mecburi Evlendirme Kanunu (Bekârlık Vergisi), Selçuk Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Dergisi, S.27, (20109, ss.423-469.
SERTEL, Savaş, “Türkiye Cumhuriyeti’nin İlk Genel Nüfus Sayımına Göre Dersim Bölgesinde Demografik Yapı”, Fırat Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, C.24, S.1, (2014), ss.269-282.
SHORTER, Frederic C., “The Population of Turkey after the War of Independence”, International Journal of Middle East Studies, Vol. 17, No.4, (Nov., 1985), ss.417-441.
ŞAŞMAZ, Musa, Türkiye’nin İdari Taksimatı (1920-2013), C. XIII, Türk Tarih Kurumu Yayınları, Ankara 2014.
TAEUBER, Irene B., “Population and Modernization in Turkey”, Population Index, Vol. 24, No.2, (Apr., 1958), ss.101-122.
TAZEGÜL, Murat, Modernleşme Sürecinde Türkiye, Babil Yayınları, İstanbul, 2005.
TOPRAK, Zafer, “Sayısallaşma ya da Cumhuriyet’in Rasyonelleşmesi”, Uluslararası Atatürk ve Çağdaş Toplum Sempozyumu, İş Bankası Kültür Yayınları, İstanbul, 2002, ss.244-259.
TOROS, Aykut, “Cumhuriyetin 75. Yılında Türkiye Nüfusu: Dünü, Bugünü, Yarını”, Cumhuriyet Ansiklopedisi I, Yeni Türkiye Yayınları, Ankara, 1998.
TURAN, Abdulkadir, Fetihler, Hareketler ve Şahsiyetler Açısından Kürtler, 1. Baskı, İstanbul Matbaacılık, İstanbul 2016.
ÜLKE, Cemal, Kürdistan Eyaletinin İdari Yapısı (1847-1867), Mardin Artuklu Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Tarih Anabilim Dalı (yayımlanmamış yüksek lisans tezi), Mardin 2014.
ÜNER, Mehmet Emin, “Osmanlı Yönetiminin İlk Yıllarında Diyarbakır Eyaleti’nin İdari Yapılanmasında Siird Sancağı”, Türk Dünyası Araştırmaları Dergisi, S. 191, Nisan 2011, ss.53-64.
YILDIZ, Mehmet Zeydin- Hüseyin Saraçoğlu,“19. Yüzyıldan Günümüze Siirt İlinin İdari ve Demografik Yapısında Meydana Gelen Değişimler”, Uluslararası Siirt Sempozyumu Bildirileri, Şarkiyat Araştırmaları Derneği, İzmir 2007, ss.620-640.
YILMAZ, Edip, Siirt Tarihi (Başlangıçtan Osmanlı’ya kadar), Yüzüncü Yıl Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Tarih Ana Bilim Dalı, Van 1994, (Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi).
YILMAZÇELİK, İbrahim, “XVIII. Yüzyıl ile XIX. Yüzyılın İlk Yarısında Diyarbakır Eyaletinin İdari Yapısı ve İdari Teşkilatlanması”, AÜDTCFD, C. 18, S, 29, Ankara 1996, ss.217-232.