Türkiye Türkçesinde Ünlülerle İlgili Ses Olaylarının Öğretimi Üzerine

Ünlülerle ilgili ses olayları çeşitli şekillerde sınıflandırılmakta ve örneklendirilmektedir. Ancak bunların öğretiminde bazı sorunlar mevcuttur. Bu sorunları; sınıflandırmaların açık ve anlaşılır olmaması, aynı örneklerin tekrarlanması, örneklerin standart Türkçe, ağızlar, Türkçenin tarihî gelişimi gibi herhangi bir açıklama yapılmadan karışık olarak verilmesi olarak özetlemek mümkündür. İşte bu makalede ünlülerle ilgili ses olaylarının öğretimi üzerinde durulacaktır. Makale, öğretimde ünlülerle ilgili ses olayları nasıl sınıflandırılmalıdır, örnekler hangi yöntemle ve nasıl verilmelidir sorularına yanıt olabilecek bir sınıflandırma ve örneklendirme içermektedir. Sınıflandırmada şu şekil tercih edilmiştir: Ünlü türemesi, hece düşmesi (ünlü düşmesi, ünlü-ünsüz düşmesi), ünlü düzleşmesi, ünlü yuvarlaklaşması, ünlü incelmesi, ünlü kalınlaşması, ünlü genişlemesi, ünlü daralması, ünlü benzeşmesi (kalınlık-incelik uyumu, düzlük-yuvarlaklık uyumu, diğer ünlü benzeşmeleri), ünlü aykırılaşması. Makalede sınıflandırmanın açık ve anlaşılır olmasına, farklı ve çok sayıda örnek verilmesine çalışılmış, ağızlardaki örneklere yer verilmemiştir. Standart Türkiye Türkçesindeki Türkçe ve alınma sözcüklerde görülen ses olayları ile Türkçenin tarihî gelişim sürecinde meydana gelen ses olayları ayrı ayrı örneklendirilmiştir. Böylelikle ünlülerle ilgili ses olaylarının öğretimindeki sorunların giderilmesine katkı sağlanması amaçlanmıştır.

Anahtar Kelimeler:

Ses bilgisi öğretimi, ünlüler, ses olayları, sınıflandırma, örneklendirme

On the Teaching of Phonetic Events Related to Vowels in Turkey Turkish

Phonetic events related to vowels are classified and exemplified in various ways. However, there are certain problems in teaching these. These problems can be summarized as follows: the lack of clarity and comprehensibility of the classifications, repetition of the same examples, and mixed presentation of examples without any explanation such as standard Turkish, dialects, and the historical development of Turkish. The present article will focus on the teaching of phonetic events related to vowels. The article includes a classification and exemplification that can answer the questions of how vowel-related phonetic events should be classified in teaching as well as how and by which method examples should be given. The following form was used in the classification: Vowel derivation, syllable drop (vowel drop, vowel-consonant drop), vowel flattening, vowel rounding, vowel thinning, vowel thickening, vowel expansion, vowel contraction, vowel affinity (thickness-thinness harmony, flatness-roundness harmony, other vowel affinities), and vowel contradiction. In the article, it was aimed to make the classification clear and understandable and to present different and numerous examples while examples from dialects were not included. The phonetic events seen in Turkish and borrowed words in Standard Turkey Turkish and the phonetic events occurring in the historical development process of Turkish are exemplified separately. Thus, it is aimed to contribute to the elimination of problems in the teaching of phonetic events related to vowels.

Keywords:

Phonetics teaching, vowels, phonetic events, classification, exemplification,

PDF

___

Aksan, D. (2003). Her Yönüyle Dil Ana Çizgileriyle Dilbilim. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
Baran, B. (2020). Dil Bilimi. Ankara: Kitap 72 Yayınları.
Coşkun, M. V. (2001). Standart Türkçedeki Ünlüler ve Ünsüzler. Muğla Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 4, 67-81.
Coşkun, M. V. (2007). Standart Türkçede Ses Olaylarının Sebep-Sonuç İlişkisi Çerçevesinde Yeni Bir Sınıflandırılması. 38. Icanas Uluslararası Asya ve Kuzey Afrika Çalışmaları Kongresi, 12 Eylül 2006.
Coşkun, M. V. (2010). Türkçenin Ses Bilgisi. İstanbul: IQ Kültür, Sanat Yayıncılık.
Demir, N. (2019). Türkçe Ses ve Biçim Bilgisi. Ankara: Altınordu Yayınları.
Dursonoğlu, H. (2009). Türkiye Türkçesindeki Farsça Sözcükler ve Kullanım Şekilleri. Atatürk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 13 (1), 131-142.
Dursunoğlu, H. (2014), Türkiye Türkçesi’ndeki Arapça Sözcükler ve Bu Sözcüklerdeki Ses Olayları. Turkish Studies, 9 (9), 145-155.
Efendioğlu, S. (2010). Türkçe Ses Bilgisi Öğretiminde Ses Olaylarının Sınıflandırılması. Atatürk Üniversitesi, Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Dergisi, 17 (43), 121-143.
Ergin, M. (1992). Türk Dil Bilgisi. İstanbul: Bayrak / Basım / Yayım / Dağıtım.
Gemalmaz, E. (1999). Türkiye Türkçesinde Ses Olayları. Atatürk Üniversitesi, Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Dergisi, 17 (13), 1-25.
Gülensoy, T. (2011). Türkiye Türkçesindeki Türkçe Sözcüklerin Köken Bilgisi Sözlüğü, 2 Cilt. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
Hengirmen, M. (2005). Türkçe Dilbilgisi. Ankara: Engin Yayınevi.
https://sozluk.gov.tr
İmlâ Kılavuzu (2012). Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
İşler, E. (2008). Türkçedeki Arapça Alıntı Kelimelerde Ses Değişiklikleri. Erzurum EKEV Akademi Dergisi-Sosyal Bilimler 35, 187-196.
Karaağaç, G. (2012). Türkçenin Dil Bilgisi. Ankara: Akçağ Yayınları.
Karaca, V.İ. (2012). Türkiye Türkçesindeki Alıntı Sözcüklerde Görülen Ses Olayları Üzerine Bir İnceleme. TurkishStadies, İnternational Periodical For The Languages, Literature And History Of Turkish Or Turkic, (7) 4, 2059-2090.
Korkmaz, Z. (2003). Türkiye Türkçesi Grameri (Şekil Bilgisi). Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
Korkmaz, Z. (2010). Gramer Terimleri Sözlüğü. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları. Korkmaz, Z. (2021). Türkiye Türkçesinin Ses Bilgisi Üzerine Notlar-1. Türk Dili Dil ve Edebiyat Dergisi, 829, 4-18.
Korkmaz, Z. (2021). Türkiye Türkçesinin Ses Bilgisi Üzerine Notlar-2. Türk Dili Dil ve Edebiyat Dergisi, 830, 4-16.
Özçelik, S. (2002). Türkçedeki Farsça Kelimelerde Görülen Ses Olayları. Türk Dili Dil ve Edebiyat Dergisi, 612, 1033-1041.
Özçelik, S. (2004). Türkçede Kullanılan Arapça Kelimelerde Görülen Ses Olayları Üzerine Bazı Tespitler. Türk Dili Dil ve Edebiyat Dergisi, 634, 550-562.
Özçelik, S.ve Erten, M. (2011). Türkiye Türkçesi Dilbilgisi. Ankara: Bizim Büro Basım Yayın Dağıtım.
Rezaei, M. (2017). Farsçadaki Türkçe Sözcüklerin Gelişimine Dair Bazı Tespitler. Modern Türklük Araştırmaları Dergisi, (14) 2, 56-73.
Solmaz, M. (2011). Ortaöğretim Dil Bilgisi Kitaplarındaki Ses Bilgisi ve Ses Bilimiyle İlgili Konular Üzerine Bir Değerlendirme. TurkishStadies, İnternational Periodical For The Languages, Literature And History Of Turkish Or Turkic, (6) 2, 851-880.
Türkçe Sözlük (2011). Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.