Şanlıurfa Ulu Cami Avlusunda Bulunan St. Stephan Kilisesi’nden Kalma Sütun Başlıkları

Mezopotamya bölgesinin köklü şehirlerinden biri olan Şanlıurfa, kurulduğu zamandan günümüze kadar farklı isimler ile adlandırılmıştır. Bu şehrin bilinen önemli isimleri, Urhay, Edessa, Osroene ve Ruha gibi isimlerdir. Kent tarih boyu birçok medeniyeti barındırmış olup ve bu medeniyetlerin arkalarında bıraktıkları eserlere ev sahipliği yapmaktadır. Tarihi süreç içerisinde bölgeye egemen olan diğer halklar, bazı yapıları kendi dinlerine ve kültürlerine uygun hale getirerek kullanmaya devam etmişlerdir. Bu yapıların en önemlilerinden biri, Şanlıurfa Ulu Camisi’dir. Sırasıyla, pagan tapınağı, sinagog ve kilise formlarını alan bu yapı son olarak günümüzde Müslüman ibadethanesi olarak kullanılmaktadır. Yapının kilise halinden günümüze ulaşan avludaki sütun başlıkları ve kiliseye ait kırmızı sütunlardan dört adedi cami içerisinde bulunur. Çalışma kapsamında, Şanlıurfa Ulu Cami’nin avlusunda bulunan, sütun başlıkları tanımlanıp ve tanıtılması amaçlanmıştır. İncelenen örneklerin süsleme kompozisyonlarının farklılıkları göz önüne serilecek biçimde formları, malzemeleri, ölçüleri ve avludaki tam yerleri belirlenmiştir. Şehir tarihi ve cami ile ilgili literatür taramasından sonra, avluda bulunan malzemelerin teker teker ölçümlerini ve fotoğraflarını alıp belirli başlıkların çizimleri yapılarak çalışmaya başlanmıştır. Sonuç olarak dönemin göz zevkinin, sanatının, taş işçiliğinin anlaşılması konusunda ayrıca devşirme malzeme kullanımı ile ilgili fikir edinilmektedir.

Anahtar Kelimeler:

Sütun Başlığı, Mezopotamya, Taş İşçiliği, Edessa, İbadethane

PDF

___

Kaynakça Ağırakça A. ve Özaydın A.(1987). İbnü’l-Esîr, “el-Kâmil fi’t-Tarih”. Bahar Yayınevi.
Akalın, M.(1985). Millî Mücadelede Urfa. Özlem Kitapevi.
Alper, M.(1988). Tarihi ve Kültürel Boyutları İçinde Şanlıurfa ve GAP Sempozyumu. Prof. Dr. A. Karahan (Ed), “Yıkılan Kentler Yok Olan Değerler Kutsal Şehir Urfa’’(s.128-140). Nurettin Uycan Cilt ve Basım Sanayii A.Ş.
Aslanapa, O. (1973). Türk Sanatı. Remzi Kitapevi.
Başaran, C.(1999). Anadolu Kompozit Başlıları. Arkeoloji Sanat Yayınları.
Can, Ş.(1990). Klasik Yunan Mitolojisi. Ötüken Yayınları.
Cheetham, S.(1894). A History of the Christian Church During the First Six Centuries. Cambridge University Press.
Demiriz, Y.(1984). ACANTHUS; Türkiye’nin Arkeoloji ve Sanat Tarihi Terminolojisine Yanlış Adla Girmiş Bir Bitki Motifi. Arkeoloji-Sanat Tarihi Dergisi, 3, 19-29.
Durukan, A. (1992). “Şanlıurfa Ulu Camii’’. Türkiye İş Bankası Kültür Sanat Dergisi, 14, 8-10.
Eastmond, A.(2004). Art and Identity in Thirteenth Century Byzantium; Hagia Sophia and The Empire of Trabizonid. Ashgate/Variorum.
Ferguson, G.(1961). Sign & Symbols in Christian Art. Oxford University Pres.
Karakaş, M.(1996). Şanlıurfa evliya ve âlimleri. Şanlıurfa Belediyesi Yayınevi.
Kürkçüoğlu, C.(1992). Şanlıurfa su mimarisi. Türkiye Kültür Bakanlığı Yayınevi.
Kürkçüoğlu, C.(1998). Şanlıurfa İslam Mimarisinde Taş Süsleme [Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, S. Ü. Sosyal Bilimler Enstitüsü].
Kürkçüoğlu, C. (2002). Şanlıurfa’da Yapılan Arkeolojik Araştırmalar, Kazılar ve İl Sınırları İçindeki Sit Alanları. Şanlıurfa Belediyesi Yayınevi.
Kürkçüoğlu, C. (2013). Şanlıurfa İli Camileri. Şanlıurfa Belediyesi Yayınevi.
Segal, J. (1970). Edessa: The Blessed City. Clarendon Press.
Temple, Ç. (2001). Sanat Tarihinde Terminoloji Sorunları Semineri I. S.Pekak (Ed), “Erken Bizans Dönemi Sütun Başlıkları ve Terminolojisi Üzerine Bir Çalışma’’ (s.239-251). Filiz Matbaacılık.
Görsel Kaynaklar Görsel 1: Gabriel, A. (1940). Voyages Archéologiques Dans la Turquie Orientale. E De Boccard. s.270
Görsel 10-13-24-32: Kürkçüoğlu, C. (2013). Şanlıurfa İli Camileri, Şanlıurfa Belediyesi Yayınevi. s.26