MADDE İLE İLİŞKİLİ BOZUKLUKLAR: KISA BİR GÖZDEN GEÇİRME

Ülkemizde ve tüm dünyada bağımlılık yapıcı maddelerin kullanım sıklığı gittikçe artarak önemli bir toplum sağlığı sorunu haline gelmeye başlamıştır. Madde bağımlılığı maddeyi ilk kez denemekle başlayıp bağımlılığa kadar gidebilmektedir. Madde kullanımının yol açtığı sorunlar DSM-I’den itibaren farklı sınıflandırmalar içerisinde yer almış ve çeşitli başlıklar altında tanımlanmıştır. DSM-V’te madde kötüye kullanımı ve madde bağımlılığı madde ile ilişkili bozukluklar adı altında tek bir başlıkta toplanmıştır. Madde bağımlılığını konu alan çeşitli çalışmalarda madde kullanımının kadınlara kıyasla erkekler arasında çok daha fazla olduğu görülmektedir. Öte yandan kadınlarda ise bağımlılık daha hızlı gelişme göstermektedir. Etiyolojisini biyolojik ve genetik, psikolojik, çevresel, sosyal ve ailevi faktörler ve bireysel etkenler olmak üzere çeşitli faktörler oluşturmaktadır. Madde ile ilişkili bozukluklar her yaş grubundaki kişilerde görülmekle birlikte özellikle ergenlik dönemi madde bağımlılığı açısından en kritik dönemdir. Ergenler için bu bozuklukların tedavisini ve koruyucu yöntemleri bilmek onların bu durumun üstesinden gelebilmeleri için çok önemlidir. Genel olarak bu makalede madde ile ilişkili bozuklukların neler olduğu, madde ile ilişkili bozukluklara yönelik farklı kuramsal yaklaşımlar, ergenlikte madde kullanımı ve bağımlılığın nasıl anlaşılabileceği ve bu bozuklukların üstesinden nasıl gelebilecekleri üzerinde durulmuştur. Kaynakça: * Akbaş, G. E. ve Mutlu, E. (2016). Madde bağımlılığı tedavisi gören kişilerin bağımlılık ve tedavi deneyimleri. Toplum ve Sosyal Hizmet, 27(1), 101-122. * Akkuş, D. (2010). Ergende esrar kullanımı: Toplum ruh sağlığı yaklaşımı (olgu sunumu). Psikiyatri Hemşireliği Dergisi, 1(1), 43-46. * Akşahin, H. (2017). Bağımlı hastalarda çocukluk çağı travmalarının alkol ve madde kullanımına etkisinin incelenmesi. (Yüksek Lisans Tezi). Üsküdar Üniversitesi, İstanbul. * Albayrak, S. ve Balcı, S. (2014). Gençlerde madde bağımlılığı ve önlenmesi. Hemşirelikte Eğitim ve Araştırma Dergisi, 11(2), 30-37. * Aldemir, E. (2019). Bağımlılık Epidemiyolojisi. Bağımlılık Tanı, Tedavi, Önleme. İstanbul: Gülmat Matbaacılık. * Alsancak, F. (2016). Madde bağımlılığında bilinmesi gerekenler ve korunma yolları. Madde bağımlısı yetişkinlerin ve ailelerinin rehabilitasyonu ve topluma yeniden kazandırılması projesi. REHAB. 1-47. * Altundağ, F. (2021). Ergenlerde madde kullanım bozukluğunun madde bağımlılığından korunmada ergenlerde öz-yeterlilik ölçeği ve anne-baba tutum ölçeği ile değerlendirilmesi. (Yüksek Lisans Tezi). İstanbul Gelişim Üniversitesi, İstanbul. * APA (2013). Ruhsal Bozuklukların Tanısal ve Sayımsal Elkitabı (5.Baskı). (E Köroğlu, Çev.). Hekimler Yayın Birliği. * Arıkan, M. (2019). Madde bağımlılarının erken dönem uyumsuz şemaları ve işlev bozucu baş etme biçimleri: Şema terapi perspektifinde bir inceleme. (Yayınlanmamış yüksek lisans tezi). * Aslan, R., Aktaş, A. ve Akgür, S. A. (2023). Çocuk ve ergenlerde madde kullanımı ve adli toksikolojik analizler. Bağımlılık Dergisi, 24(1), 93-103. * Atar, A. Ö., Yalçın, Ö., Uygun, E., Demirci, A. Ç. ve Erdoğan, A. (2016). Madde kullanım bozukluğu olan ergenlerde aile işlevlerinin, çift uyumunun ve anne baba tutumunun değerlendirilmesi. Nöro Psikiyatri Arşivi, 53, 35-41. * Atlam, D. H. ve Yüncü, Z. (2017). Üniversite öğrencilerinde sigara, alkol, madde kullanım bozukluğu ve ailesel madde kullanımı arasındaki ilişki. Klinik Psikiyatri, 20, 161-170.

Anahtar Kelimeler:

Madde İle İlişkili Bozukluklar, Madde Bağımlılığı, Ergenlikte Madde Kullanımı, Madde ile İlişkili Bozukluklardan Korunma Yolları

Substance-Related Disorders: A Brief Review

In our country and all over the world, the frequency of use of addictive substances is increasing and has become an important public health problem. Substance addiction may start with trying the substance for the first time and may progress to addiction. Problems caused by substance abuse have been included in different classifications and defined under various headings since DSM-I. In DSM-V, substance abuse and substance dependence were grouped under a single heading called substance-related disorders. In various studies on substance addiction, it is observed that substance abuse is much more common among men than women. On the other hand, addiction develops more rapidly in women. The etiology of substance abuse is caused by various factors including biological and genetic, psychological, environmental, social and family factors and individual factors. Although substance-related disorders can be seen in people of all age groups, adolescence is the most critical period in terms of substance abuse. It is very important for adolescents to know the treatment and preventive methods for these disorders so that they can overcome this situation. In general, this article focuses on substance-related disorders, their diagnostic criteria and treatment methods. In addition, if there is a substance addiction in adolescents, detailed information on how to recognize this substance addiction and ways to prevent substance addiction are explained.

Keywords:

Substance-Related Disorders, Substance Abuse, Substance Use in Adolescence, Ways to Prevent Substance-Related Disorders,

PDF

___

Akbaş, G. E. ve Mutlu, E. (2016). Madde bağımlılığı tedavisi gören kişilerin bağımlılık ve tedavi deneyimleri. Toplum ve Sosyal Hizmet, 27(1), 101-122.
Akkuş, D. (2010). Ergende esrar kullanımı: Toplum ruh sağlığı yaklaşımı (olgu sunumu). Psikiyatri Hemşireliği Dergisi, 1(1), 43-46.
Akşahin, H. (2017). Bağımlı hastalarda çocukluk çağı travmalarının alkol ve madde kullanımına etkisinin incelenmesi. (Yüksek Lisans Tezi). Üsküdar Üniversitesi, İstanbul.
Albayrak, S. ve Balcı, S. (2014). Gençlerde madde bağımlılığı ve önlenmesi. Hemşirelikte Eğitim ve Araştırma Dergisi, 11(2), 30-37.
Aldemir, E. (2019). Bağımlılık Epidemiyolojisi. Bağımlılık Tanı, Tedavi, Önleme. İstanbul: Gülmat Matbaacılık.
Alsancak, F. (2016). Madde bağımlılığında bilinmesi gerekenler ve korunma yolları. Madde bağımlısı yetişkinlerin ve ailelerinin rehabilitasyonu ve topluma yeniden kazandırılması projesi. REHAB. 1-47.
Altundağ, F. (2021). Ergenlerde madde kullanım bozukluğunun madde bağımlılığından korunmada ergenlerde öz-yeterlilik ölçeği ve anne-baba tutum ölçeği ile değerlendirilmesi. (Yüksek Lisans Tezi). İstanbul Gelişim Üniversitesi, İstanbul.
APA (2013). Ruhsal Bozuklukların Tanısal ve Sayımsal Elkitabı (5.Baskı). (E Köroğlu, Çev.). Hekimler Yayın Birliği.
Arıkan, M. (2019). Madde bağımlılarının erken dönem uyumsuz şemaları ve işlev bozucu baş etme biçimleri: Şema terapi perspektifinde bir inceleme. (Yayınlanmamış yüksek lisans tezi).
Aslan, R., Aktaş, A. ve Akgür, S. A. (2023). Çocuk ve ergenlerde madde kullanımı ve adli toksikolojik analizler. Bağımlılık Dergisi, 24(1), 93-103.
Atar, A. Ö., Yalçın, Ö., Uygun, E., Demirci, A. Ç. ve Erdoğan, A. (2016). Madde kullanım bozukluğu olan ergenlerde aile işlevlerinin, çift uyumunun ve anne baba tutumunun değerlendirilmesi. Nöro Psikiyatri Arşivi, 53, 35-41.
Atlam, D. H. ve Yüncü, Z. (2017). Üniversite öğrencilerinde sigara, alkol, madde kullanım bozukluğu ve ailesel madde kullanımı arasındaki ilişki. Klinik Psikiyatri, 20, 161-170.
Aygül, I., Şahin, M. ve Ünübol, B. (2023). Madde kullanım bozukluğu tanılı bireylerde yeme bozuklukları, duygusal yeme ve depresyon düzeylerinin incelenmesi. Bağımlılık Dergisi, 24(4), 417-427.
Bahafzallah, L., Hayden, K. A., Raffin, S. B., Singh, P. ve King-Shier, K. M. (2020). Motivational ınterviewing in ethnic populations. J Immigr Minor Health, 22(4), 816-851.
Bahar, B. (2019). Sosyal öğrenme kuramı ve sosyal değişim kuramı perspektifinden etik liderlik. Balkan Sosyal Bilimler Dergisi, 8(16), 237-242.
Baran, İ. (2021). Madde kullanım bozukluğu tanısı ile takip edilen hastalarda kullanılan madde türüne göre kişilik özellikleri ve madde kullanım özellikleri. (Yüksek lisans tezi). Üsküdar Üniversitesi, İstanbul.
Bar-Or, R. L., Kor, A., Jaljuli, I. ve Lev-Ran, S. (2021). The epidemiology of substance use disorders among the adult jewish population in Israel. European Addiction Research, 27(5), 362-370.
Başkurt, İ. (2003). Gençlik, madde bağımlılığı ve korunma yolları. İstanbul Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, (8), 73-114.
Bowen, S., Chawla, N., Collins, S. E., Witkiewitz, K., Hsu, S., Grow, J., Clifasefi, S., Garner, M., Douglass, A., Larimer, M. E. ve Marlatt, A. (2009). Mindfulness-based relapse prevention for substance use disorders: A pilot efficacy trial. Substance Abuse, 30(4), 295-305.
Charles, N. E., Mathias, C. W., Acheson, A., Bray, B. C., Ryan, S. R., Lake, S. L., Liang, Y. ve Dougherty, D. M. (2015). Increased pre- and early-adolescent stress in youth with a family history of substance use disorder and early substance use ınitiation. J Youth Adolescence, 44(10), 1954-1967.
Choquet, M., Hassler, C. Morin, D., Falissard, B. ve Chau, N. (2008). Perceived parenting styles and tobacco, alcohol and cannabis use among french adolescents: Gender and family structure differentials. Alcohol and Alcoholism, 43(1), 73-80.
Cottler, L. B., Schuckit, M. A., Helzer, J. E., Crowley, T., Woody, G., Nathan, P. ve Hughes, J. (1995). The DSM-IV field trial for substance use disorders: Major results. Drug and Alcohol Dependence, 38, 59-69. Crocq, M. (2007). Historical and cultural aspects of man’s relationship with addictive drugs. Dialogues in Clinical Neuroscience, 9(4), 355-361.
Cüceler, S., Yılmaz, M. ve Türkleş, S. (2022). Madde bağımlısı bireylerin yaşadığı psikososyal sorunlar, uygulanan kanıt temelli müdahaleler ve hemşireliğin rolü. Bağımlılık Dergisi, 23(1), 105-110.
Çalışkan, M. (2020). Erken dönem uyumsuz şemalar ve benlik algısının alkol ve madde kullanımı üzerindeki etkilerinin incelenmesi. (Yüksek lisans tezi). İstanbul Sabahattin Zaim Üniversitesi, İstanbul.
Çelik, U. (2020). Madde kullanım bozukluklarında üstbilişin değerlendirilmesi. (Yüksek lisans tezi). Beykent Üniversitesi, İstanbul.
Çiftçi, D. A., Erdoğan, A., Yalçın, Ö., Yıldızhan, E., Koyuncu, Z., Eseroğlu T., Önder, A. ve Evren, C. (2014). Sociodemographic characteristics and drug abuse patterns of adolescents admitted for substance use disorder treatment in İstanbul. The American Journal of Drug and Alcohol Abuse, 41(3), 212-219.
Çinka, E. ve İkiz, E.T.T. (2020). Madde bağımlılığının Deri-Benlik kuramı çerçevesinde projektif testler aracılığı ile değerlendirilmesi. Bağımlılık Dergisi, 21(4), 326-337.
Deak, J. D. ve Johnson, E. C. (2021). Genetics of substance use disorders: A review. Psychological Medicine, 1-12.
Degenhardt, L., Bharat, C., Glantz, M. D., Sampson, N. A., Scott, K., Lim, C. W., Aguilar-Gaxiola, S., Al-Hamzawi, A., Alonso, J., Andrade, L. H., Bromet, E. J., Bruffaerts, R., Bunting, B., Girolamo, G., Gureje, O. Haro, J. M., Harris, M. G., He, Y., Jonge, P., Karam, E. G., Kessler, R. C. (2019). The epidemiology of drug use disorders cross-nationally: Findings from the WHO’s World Mental Health Surveys. International Journal of Drug Policy, 71, 103-112.
Demirbaş, H. (2020). Madde kullanımı ve bağımlılığında kullanılan dilin önemi. Bağımlılık Dergisi, 21(2), 149-162.
Eiser, R. J., Morgan, M., Gammage, P. ve Gray, E. (1989). Adolescent smoking: Attitudes, norms and parental influence. British Journal of Social Psychology, 28(3), 193-202.
Ennett, S. T., Bauman, K. E., Hussong, A., Faris, R., Foshee, V. A., Cai, L. ve DuRant, R. H. (2006). The peer context of adolescent substance use: Findings from social network analysis. Journal of Research on Adolescence, 16(2), 159-186.
European Drug and Drug Addiction (EMCDDA) (2020). Avrupa Uyuşturucu Raporu. Lüksemburg: Avrupa Birliği Resmi Yayın Ofisi. Erişim Tarihi: 12.06.2023, https://r.search.yahoo.com/_ylt=Awr.oJoRHatk5iQbThIDjgx.;_ylu=Y29sbwNpcjIEcG9zAzEEdnRpZAMEc2VjA3Ny/RV=2/RE=1688964497/RO=10/RU=https%3a%2f%2fwww.emcdda.europa.eu%2fsystem%2ffiles%2fmedia%2fpublications%2fdocuments%2f13238%2fTD0420439TRN.pdf/RK=2/RS=_t_gJgfuZvDLYgr7tAta0Cgj7KA-
European Drug and Drug Addiction (EMCDDA) (2021). European Drug Report, European Drug Report Trends and Developments. Erişim Tarihi: 12.06.2023, https://r.search.yahoo.com/_ylt=Awr.oJoRHatk5iQbThIDjgx.;_ylu=Y29sbwNpcjIEcG9zAzEEdnRpZAMEc2VjA3Ny/RV=2/RE=1688964497/RO=10/RU=https%3a%2f%2fwww.emcdda.europa.eu%2fsystem%2ffiles%2fmedia%2fpublications%2fdocuments%2f13238%2fTD0420439TRN.pdf/RK=2/RS=_t_gJgfuZvDLYgr7tAta0Cgj7KA-
European Drug and Drug Addiction (EMCDDA) (2023). Avrupa Uyuşturucu Raporu. Lüksemburg: Avrupa Birliği Resmi Yayın Ofisi. Erişim Tarihi: 03.08.2023, https://www.google.com.tr/search?q=2023+y%C4%B1l%C4%B1na+ait+d%C3%BCnya+uyu%C5%9Fturucu+raporu&sxsrf=AB5stBjoe1BSVCGDQYH0kgVP7HSgMHgVw%3A1691094073452&ei=OQzMZKGLG62L9u8PqM
Fernandez-Montalvo, J., Lopez-Goni, J. J., Azanza, P., Arteaga, A. ve Cacho, R. (2016). Gender diffrences in treatment progress of drug-addicted patients. Women Health, 57(3), 358-376.
Filiz, N. (2021). Madde kullanım bozukluğu tedavisi gören hastaların bağımlılık profili ve genel özyeterlilikleri arasındaki ilişki. (Yüksek lisans tezi). Sanko Üniversitesi, Gaziantep.
Furnham, A. (2014). 50 Psikoloji Fikri. Domingo Yayınevi.
Gargari, G. S. (2015). Dokuz Eylül Üniversitesi’nde öğrenim gören üç farklı fakülte öğrencilerinin alkol ve madde bağımlılığına yönelik damgalamaları. (Yayınlanmamış yüksek lisans tezi).
Godlaski, T. M. (2012). Shiva, lord of bhang. Substance Use & Misuse, 47(10), 1067-1072.
Gürol, D. (2008). Madde bağımlılığı açısından riskli adolesanlar. İ.Ü. Cerrahpaşa Tıp Fakültesi Sürekli Tıp Eğitimi Etkinlikleri Adolesan Sağlığı 2. Sempozyum Dizisi, (63), 65-68.
Halladay, J., Woock, R., El-Khechen, H., Munn, C., MacKillop, J., Amlung, M., Ogrodnik, M., Favotto, L., Aryal, K., Noori, A., Kiflen, M. ve Georgiades, K. (2020). Patterns of substance use among adolescents: A systematic review. Drug and Alcohol Dependence, 216, 1-18.
Hammond, C. J. (2016). The role of pharmacotherapy in the treatment of adolescent substance use disorders. Child and Adolescent Psychiatric Clinics of North America, 25(4), 685-711.
Höktem, B. (2020). Üniversite öğrencilerinde çocukluk çağı travmaları, dissosiyatif yaşantılar, kendine zarar verme davranışı ve alkol-madde kullanımı arasındaki ilişkinin incelenmesi. (Yayınlanmamış yüksek lisans tezi).
Işık, A. (2018). Türkiye’de madde bağımlılığıyla mücadelede bir sosyal politika uygulaması olarak okul sosyal hizmetinin önemi. Toplum ve Sosyal Hizmet, 29(1), 208-228.
Jang, S-K., Saunders, G., Liu, M., 23andMe Research Team, Jiang, Y., Liu, D. J. ve Vrieze, S. (2020). Genetic correlation, pleiotropy, and causal associations between substance use and psychiatric disorder. Psychological Medicine. 1-11.
Jeong, Y. J., Suh, B. ve Gweon, G. (2019). Is smartphone addiction different from ınternet addiction? Comparison of addiction-risk factors among adolescents. Behaviour & Information Technology, 39(5), 578-593.
Karaaslan, M. F. (2022). Algılanan ebeveyn tutumları ve benlik algısı ile alkol madde kullanımı arasındaki ilişkinin incelenmesi. (Yüksek lisans tezi). İstanbul Arel Üniversitesi, İstanbul.
Karaca, C. (2022). Covid-19 pandemi döneminde yetişkin bağlanma stillerinin, alkol madde kullanımı ve sosyal medya bağımlılığı üzerindeki etkisi. (Yüksek lisans tezi), İstanbul Arel Üniversitesi, İstanbul.
Karaçam, Ö. ve Totan, T. (2014). Ege Üniversitesi öğrencileri arasında bağımlılık yapıcı madde kullanımının çok boyutlu ölçekleme yöntemiyle incelenmesi. Anadolu Psikiyatri Dergisi, 15, 116-123.
Karaoğlan, M., Kaşarcı, G., Şahin, E. ve İplik, E. S. (2020). Madde ilişkili psikotik bozuklukların tedavisinde kullanılan atipik antipsikotikler. Experimed, 10(1), 49-58.
Key Substance Use and Mental Health Indicators in the United States. (SAMHSA) (2019). Results from the 2019 National Survey on Drug Use and Health. Erişim Tarihi: 04.08.2023, https://www.samhsa.gov/data/sites/default/files/reports/rpt29393/2019NSDUHFFRPDFWHTML/2019NSDUHFFR1PDFW090120.pdf
Kotyuk, E., Magi, A., Eisinger, A., Kiraly, O., Vereczkei, A., Barta, C., Griffiths, M. D., Szekely, A., Kökönyei, G., Farkas, J., Kun, B., Badgaiyan, R. D., Urban, R., Blum, K. ve Demetrovics, Z. (2020). Co-occurrences of substance use and other potentially addictive behaviors: Epidemiological results from the psychological and genetic factors of the addictive behaviors (PGA) study. Journal of Behavioral Addictions, 2, 272-288.
Köknel, Ö. (1998). Bağımlılık. ‘‘Alkol ve Madde Bağımlılığı’’. İstanbul: Altın Kitaplar Yayınevi, Akdeniz Yayıncılık A.Ş.
Kuerbis, A. (2020). Substance use among older adults: An update on prevalence, etiology, assessment, and ıntervention. Gerontology, 66(3), 249-258.
Marchand, K., Beaumont, S., Westfall, J., MacDonald, S., Harrison, S., Marsh, D. C., Schecter, M. T. ve Oviedo-Joekes, E. (2019). Conceptualizing patient-centered care for substance use disorder treatment: Findings from a systematic scoping review. Substance Abuse Treatment, Prevention, and Policy, 14(37), 2-15.
Martin, C. S., Chung, T. ve Langenbucher, J. W. (2008). How should we revise diagnostic criteria for substance use disorders in the DSM-V? Journal of Abnormal Psychology, 117(3), 561-575.
Medicana Sağlık Grubu (2017). Ergenlerde madde bağımlılığı. Erişim Tarihi: 05.08.2023, https://www.medicana.com.tr/haber-detay/3318/ergenlerde-madde-bagimliligi
Molu, N. G.,ve Hisar, F. (2021). Sağlık Bilimleri Fakültesi öğrencilerinin madde kullanımı, ruhsal durumu ve şiddet eğilim düzeyleri. Genel Sağlık Bilimleri Dergisi, 3(1), 29-40.
Motyka, M. A., Al-Imam, A., Haligowska, A. ve Michalak, M. (2022). Helping women suffering from drug addiction: Needs, barriers, and challenges. Int J Environ Res Public Health, 19(21).
Nalbantoğlu, İ. ve Tuncay, T. (2023). Madde bağımlılarının ve ailelerinin bağımlılıkla mücadele deneyimlerinin incelenmesi. Bağımlılık Dergisi, 24(2), 207-226.
Nathan, P. E. (1991). Substance use disorders in the DSM-IV. Journal of Abnormal Psychology, 100(3), 356-361. O’Brien, C. (2011). Addiction and dependence in DSM-V. Addiction, 106(5), 866-867.
Ögel, K. (2005). Madde kullanım bozuklukları epidemiyolojisi. Türkiye Klinikleri, 1(47), 61-64.
Özdel, K. (2015). Dünden bugüne Bilişsel Davranışçı Terapiler: Teori ve uygulama. Türkiye Klinikleri J Psychiatry-Special Topics, 8(2), 10-20.
Öztürk, G. (2022). Madde bağımlılığının terapi sürecinde depresif kişilik örüntüleri ile değerlendirilmesi: Olgu analizi. Bağımlılık Dergisi, 23(2), 242-255.
Öztürk, M.O. ve Uluşahin, A. (2020). Ruh Sağlığı ve Bozuklukları, (16. Baskı) Ankara: Bilimsel Araştırmalar Havzası Yayınları.
Öztürk, S. ve İncedere, A. (2021). Hemşirelik lisans öğrencilerinin yeme tutum davranışları ile alkol ve madde bağımlılık riskleri arasındaki ilişki. Psikiyatri Hemşireliği Dergisi, 12(3), 237-244.
Öztürk, U. (2015). Aile hekimliği araştırma görevlilerinin alkol ve madde kullanım bozuklukları konusunda bilgi ve tutumlarının değerlendirilmesi. (Tıpta Uzmanlık Tezi). Yıldırım Beyazıt Üniversitesi, Ankara.
Patel, K., Bunachita, S., Agarwal, A. A., Lyon, A. ve Patel, U. K. (2021). Opioid use disorder: Treatments and barriers. Cureus, 13(2), 1-6.
Polak, K., Meyer, B. L., Neale, Z. E. ve Reisweber, J. (2020). Program evaluation of group transcending self therapy: An ıntegrative modular cognitive-behavioral therapy for substance use disorders. Substance Abuse: Research and Treatment, 14, 1-9.
Ray, L. A., Meredith, L. R., Kiluk, B. D., Walthers, J., Carroll, K. M. ve Magill, M. (2020). Combined pharmacotherapy and cognitive behavioral therapy for adults with alcohol or 58 substance use disorders: A systematic review and meta-analysis. JAMA Network Open, 3(6), 1-15.
Regier, D., Farmer, M., Rae, D., Locke, B., Keith, S. ve Judd, L. (1990). Comorbidity of mental disorders with alcohol and other drug abuse. Results from the epidemiologic catchment area (ECA) study. The Journal of the American Medical Assosiation, 264(19), 2511-2518.
Reichert, R. A., Lopes, F. M., Silva, E. A., Scatena, A., Andrade, A. L. M. ve Micheli, D. D. (2021). Psychological Trauma: biological and psychosocial aspects of substance use disorders. Drugs and Human Behavior. 243-260.
Sağar, M. E. (2014). Lise öğrencilerinin madde bağımlılığına yönelik tutumları ile yaşam doyumu arasındaki ilişkinin incelenmesi. (Yüksek lisans tezi). Atatürk Üniversitesi, Erzurum.
San, A., Erensoy, H., Aytaç, H. M. ve Berkol, T. D. (2020). Üniversite öğrencilerinde depresyon düzeylerinin, madde kullanımları ve aile tutumları ile ilişkisi. Bağımlılık Dergisi, 21(1), 1-12.
Schafer, G. ve Lecturer, S. (2011). Family functioning in families with alcohol and other drug addiction. Social Policy Journal of New Zealand, 37, 1-17.
Steinberg, L. (2008). Adolescence. (8. Baskı). Mcgraw-Hill Higher Education, New York, USA.
Strickland, J. C., Havens, J. R. ve Stoops, W. W. (2019). A nationally representative analysis of “twin epidemics”: Rising rates of methamphetamine use among persons who use opioids. Drug and alcohol dependence, 204, 1-4.
Subaşı, Y. (2022). Madde kullanımı olan genç ergenlerde akran zorbalığı ve bilişsel çarpıtmaların incelenmesi. (Yüksek lisans tezi). İstanbul Gelişim Üniversitesi, İstanbul.
The United Nations Office on Drugs and Crime (UNODC) (2021). World Drug Report, Booklet 1: Executive Summary Policy Implications. Erişim Tarihi: 12.06.2023, https://www.unodc.org/res/wdr2021/field/WDR21_Booklet_1.pdf
The United Nations Office on Drugs and Crime (UNODC) (2022). World Drug Report, Booklet 2: Global Overview of Drug Demand and Drug Supply. Erişim Tarihi: 12.06.2023, https://www.unodc.org/unodc/en/data-and-analysis/wdr-2021_booklet-2.html
Tolulope, O. ve Olaniyi O. (2022). Substance and non-substance related addictions. A Global Approach. (Ed. Evaristo Akerele).
Trucco, E. M. (2020). A review of psychosocial factors linked to adolescent substance use. Pharmacology, Biochemistry and Behavior, 196, 1-14.
Türkiye Uyuşturucu Raporu (2021). Erişim Tarihi: 12.06.2023, http://www.narkotik.pol.tr/kurumlar/narkotik.pol.tr/TUB%C4%B0M/2021-Turkiye-Uyusturucu-Raporu.pdf
Türkiye Yeşilay Cemiyeti (2021). Erişim Tarihi: 05.08.2023, https://www.yesilay.org.tr/tr/makaleler/cocugum-madde-kullaniyor-mu
Uluğ, B. ve Öztürk, M. O. (2015). Psikoaktif madde kullanımına bağlı ruhsal bozukluklar. Ankara: Bayt Yayıncılık.
Uzbay, İ. T. (2015). Madde bağımlılığı tüm boyutlarıyla bağımlılık ve bağımlılık yapan maddeler. İstanbul: İstanbul Tıp Kitapevi.
Uzbay, T. (2018). Hazdan bağımlılığa. (1. Baskı). İstanbul: Destek Yayınları.
Ünal, S., Mutlu, E. A. ve Yıldırım, Ö. T. (2021). Madde bağımlılığının gelişiminde birikimli risk faktörlerinin rolü. Bağımlılık Dergisi, 22(1), 31-42.
Vatandaş, C., Can, B., Mahitapoğlu, H., Yaman, V. ve Kırbaşoğlu, Z. (2015). Türkiye’de gençlik ve uyuşturucu madde sorunu. (11. Baskı). İstanbul: SEKAM Yayınları.
Veeran-Anne, S., Thornton, T. ve Tonmyr, L. (2011). Determinants of Substance Abuse in a population of children and adolescents involved with the child welfare system. International Journal of Mental Health and Addiction, 9, 382-397.
Wang, T., Mellis, A. M., Lau, N. ve Bickel, W. (2019). Integrating episodic future thinking into virtual reality to mitigate substance use disorders: A theoretical framework. Proceedings of the Human Factors and Ergonomics Society. 2282-2286.
Yıldırım, Z.E. ve Sütcü, S.T. (2016). Madde ile ilişkili bozuklukların tedavisinde bilişsel davranışçı grup terapisi etkililiği. Psikiyatride Güncel Yaklaşımlar, 8(1), 108-128.
Yılmaz, N. (2015). Alkol ve madde bağımlılığı: Bireysel ve toplumsal sonuçları. (Yüksek lisans tezi). Beykent Üniversitesi, İstanbul.
Zou, Z., Wang, H., D’Oleire Uquillas, F., Wang, X., Ding, J. ve Chen, H. (2017). Definition of substance and non-substance addiction. Adv Exp Med Biol, 1010, 21-41.