Telgrafın Osmanlı İmparatorluğu’nda yayılması: Çanakkale telgraf hattı örneği

19. Yüzyılın en önemli teknolojik yeniliklerinden birisi olarak kabul edilen telgraf, merkezî hükümetlerin güçlendirilmeye çalışıldığı ve askeri ihtiyaçların belirleyici olduğu bir ortamda gelişti. Bu sebeple Osmanlı İmparatorluğu’nda da hızlı bir yayılma sürecine girdi. 1853-1856 Kırım Harbi sırasında askerî, siyasî ve stratejik hususlar göz önüne alınarak imparatorluk genelinde tesis edilmeye başlanan telgraf hatlarının, ilk kurulduğu yerlerden birisi de Çanakkale’dir. Stratejik açıdan önemli bir noktada bulunan Çanakkale telgrafın yayılması açısından iki ana eksen üzerinde gelişme göstermiştir. Karadan ve deniz altından çekilen kablolar vasıtasıyla bölgenin 1859 tarihinde İstanbul; 1865 tarihinde ise İzmir’le olan bağlantısı tamamlanmış ve büyük merkezlerle olan iletişimi sağlanmıştır.

Anahtar Kelimeler:

Çanakkale

Spreading of telegraph in the Ottoman Empire: The case of Çanakkale telegraph line

Telegraph was one of the most pivotal technological innovations of the 19th century, as it transmitted information quickly over long distances. Not only did it accelerate the speed of business transactions but also strengthened the power of the central governments. It was also used for military purposes for obvious reasons. This new technology rapidly spread throughout the Ottoman Empire. Telegraph lines were quickly spread everywhere during the Crimean War (1853-1856). One of the first places that enjoyed the new technology was Çanakkale as it was located at the crossroads of major routes. Laid across the sea floor and overland, the telegraph lines connected the city to İstanbul in 1859 and to İzmir in 1865.

Keywords:

Canakkale,

PDF

___

A- Başbakanlık Osmanlı Arşivi (BOA)

İrâde Dahiliye (İ. DH.), No: 7919, 28068, 29866, 29948, 40903, 41588, 44027, 44228, 79754.

İrâde Hariciye (İ.HR.), No: 3475, 5911, 8003, 8512, 8717, 8770, 8803, 9131, 9256, 11035, 12036, 12418.

İrâde Meclis-i Mahsus (İ.MMS.), No: 153

İrâde Meclis-i Vâlâ (İ.MVL.), No: 25286.

İrâde Telgraf ve Posta (İ.PT.), No: 1310 CA 10, 1314 S 3, 1316 B 3, 1322 L 3

Dahiliye Nezâreti Mektubi Kalemi (DH. MKT.), No: 1460-12, 1779-32, 2033-62, 2377-17

Hariciye Nezâreti Mektubî Kalemi (HR.MKT.), No: 258-27

Hariciye Nezâreti Tercüme Odası (HR.TO.), No: 240-52, 489-40

Bâbıâli Evrak Odası (BEO) Sadaret Müteferrik (A.M.), No: 16-92

Sadaret Âmedi Kalemi (A.AMD), No: 26-63

Sadaret Mektubi Mühime Kalemi (A.MKT.MHM), No: 322-35, 325-53, 339-4, 432-2, 438-4

Sadâret Mektubî Kalemi Umum Vilayât (A. MKT.UM.), No: 396-74

Sadadet Mektûbî Kalemi Nezaret ve Devâir (A. MKT.NZD.), No: 401-76

Yıldız Mütenevvî Maruzat Evrakı (Y.MTV), Nr. 20/20

Mabeyn Erkanı ve Saray Görevlileri Maruzatı (Y.PRK.SGE.), Nr. 2/73

B- Araştırma ve İncelemeler

Ahmed Cevdet Paşa: Tezâkir, 1-12, Yayınlayan: Prof. Dr. Cavid Baysun, TTK, Ankara 1991.

Ahmed Lutfi Efendi, Vak’a-nüvis Ahmed Lütfî Efendi Tarihi, Yayınlayan: Prof. Dr. M. Münir Aktepe, C. IX, Edebiyat Fakültesi Matbaası, İstanbul 1984.

Bektaş, Yakup: “Displaying the American Genius:The Electromagnetic Telegraph in the Wider World” The British Journal for the History of Science, Vol. 34, No.2 , Jun., 2001, s.199-232.

Bektaş, Yakup: “The Sultan’s Messenger: Cultural Constructions of Ottoman Telegrapy 1847-1880”, Tecnology and Culture, Vol. 41, October 2000, s. 669-696.

Davison, Roderic H.: “Osmanlı İmparatorluğu’nda Elektrikli Telgrafın Kurulması”, Osmanlı Türk Tarihi 1774-1923, Çev: Mehmet Moralı, İstanbul 2004, s. 193-232.

Demir, Tanju: Türkiye’de Posta Telgraf ve Telefon Teşkilatının Tarihsel Gelişimi (1840-1920), Ankara 2005.

Gökoğlu, A.Baha: Batı ve Doğu’da Telgrafçılık Nasıl Doğdu?, İstanbul 1935.

Hacısalihoğlu, Neriman Ersoy: “Kırım Savaşında Haberleşme: Varna Telgraf Hattı Şebekesi”, Savaştan Barışa: 150.Yıldönümünde Kırım Savaşı ve Paris Antlaşması (1853–1856), İ.Ü.Tarih Araştırma Merkezi, Bildiriler, İstanbul 2007, s.119-130.

Hamlin, Cyrus: Among The Turks, New York 1878.

Hunnewell, James F.: A Century of Town Life: A History of Charlestown, Massachusetts, 1775- 1887, Boston 1888.

Kaçar, Mustafa: “Osmanlı Telgraf İşletmesi”, Çağını Yakalayan Osmanlı, Yay. Haz. E. İhsanoğlu-M. Kaçar, İstanbul 1995, s.45-120.

Kütükoğlu, Mübahat S.: “Tanzimat Devrinde Yabancıların İktisadî Faaliyetleri”, 150. Yılında Tanzimat, Yayına Hazırlayan: Hakkı Dursun Yıldız, Ankara 1992, s. 91-138.

Morse, Edward Lind: Samuel F.B. Morse His Letters and Journals, Vol. II, Boston and Newyork 1914.

Örenç, Ali Fuat: Yakındönem Tarihimizde Rodos ve Oniki Ada, Doğu Kütüphanesi, İstanbul 2006.

Tanrıkut, Asaf: Türkiye Posta ve Telgraf ve Telefon Tarihi ve Teşkilât ve Mevzuatı, Ankara 1984.

Yazıcı, Nesimi: “Türkiye’de İlk Telgrafı Abdülmecit Çekti”, Yıllarboyu Tarih, S.7, Temmuz 1981, s.23-25.

Yazıcı, Nesimi: “Osmanlı Telgraf Fabrikası”, Türk Dünyası Araştırmaları Dergisi, S.22, Şubat 1983, s.69-81.

Yazıcı, Nesimi: “Osmanlı Telgrafında Dil Konusu” Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, S.26, Ankara 1983, s.751–764.

Yazıcı, Nesimi: “Tanzimat Döneminde Osmanlı Haberleşme Kurumu”, 150. Yılında Tanzimat, Yayına Hazırlayan: Hakkı Dursun Yıldız, TTK, Ankara 1992, s.139-210.

Yazıcı, Nesimi: “Tanzimatta Haberleşme ve Kara Taşımacılığı”, OTAM (Ankara Üniversitesi Osmanlı Tarihi Araştırma ve Uygulama Merkezi Dergisi), S.3, Ankara 1992, s.333-375.